Οι υψηλές τιμές, οι στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό και ό,τι κάνει την καθημερινότητα των Ελλήνων ακόμα πιο ακριβή, εν μέσω κρίσης, μπαίνει στο μικροσκόπιο της τρόικας.
Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», στο πλαίσιο αυτό, αναλυτικά σημειώματα (notes) στα οποία επισημαίνονται τα προβλήματα της αγοράς και τα «παραθυράκια» της νομοθεσίας που αποτρέπουν την ενίσχυση του ανταγωνισμού, βρίσκονται σε όλα τα κρίσιμα υπουργεία. Πρόθεση της τρόικας είναι, κατ’ αυτόν τον τρόπο, να ανοίξει η συζήτηση για το πώς θα μπορέσουν οι αγορές προϊόντων και υπηρεσιών να απελευθερωθούν πραγματικά, ώστε να αρχίσει η αποκλιμάκωση των τιμών.
Ενέργεια, καύσιμα, τρόφιμα, ιδιωτική εκπαίδευση, ωράριο καταστημάτων, αλλά και επαγγέλματα, όπως αυτά των δικηγόρων, των ορκωτών λογιστών, των αρχιτεκτόνων και των μηχανικών είναι μερικοί μόνο από τους τομείς στους οποίους θα πρέπει να γίνουν παρεμβάσεις, ώστε να αρχίσει να λειτουργεί ο ανταγωνισμός. Η προσαρμογή των τιμών αποτελεί μια πολύ επίπονη διαδικασία στην περίπτωση της Ελλάδας. Κι αυτό γιατί, όπως εξηγείται, μπορεί να έχει αρχίσει να διαφαίνεται μια πτωτική τάση, αλλά οι επαγγελματικοί κλάδοι παραμένουν «καλά προστατευμένοι» από την ελληνική νομοθεσία. Σε τέτοιο βαθμό, που δεν επιτρέπουν την ενίσχυση του ανταγωνισμού.
Ως γνωστόν, η τιμή ενός προϊόντος ή μίας υπηρεσίας, καθορίζονται από το εργατικό κόστος, το περιθώριο κέρδους της επιχείρησης και την έμμεση φορολογία. Οταν ξεκίνησε η εφαρμογή του Μνημονίου, οι τιμές αυξήθηκαν κυρίως εξαιτίας της αύξησης της έμμεσης φορολογίας (ΦΠΑ, ΕΦΚ σε καύσιμα). Ωστόσο, μετά σχεδόν δύο χρόνια αυτή η επίπτωση έχει σταματήσει να υφίσταται.
Με τις αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις που συντελέστηκαν στο τελευταίο εξάμηνο (μείωση κατώτατου μισθού, κατάργηση μετενέργειας κ.λπ.), έχει μειωθεί αισθητά το εργατικό κόστος. Μάλιστα, τα στοιχεία δείχνουν ότι η συρρίκνωση του μοναδιαίου κόστους εργασίας (δηλαδή τι κοστίζει στην επιχείρηση η παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος), είναι σημαντική. Δεν είναι τυχαίο, ότι η Τράπεζα της Ελλάδος έχει εδώ και μήνες ζητήσει να σταματήσει η μείωση των αποδοχών και να δοθεί έμφαση πλέον στην προώθηση των μεταρρυθμίσεων εκείνων που θα βοηθήσουν στην αναζωογόνηση της οικονομίας.
Ετσι, το γεγονός ότι οι τιμές παραμένουν στα ύψη, οφείλεται κυρίως στο ότι δεν έχουν συμπιεστεί τα κέρδη των επιχειρήσεων. Τα στοιχεία δείχνουν ότι το μερίδιο του εργατικού κόστους στη διαμόρφωση των τιμών έχει μειωθεί από περίπου 36% στο πρώτο τρίμηνο του 2009 στο 30% στο πρώτο τρίμηνο του 2012, όταν τα αντίστοιχα μερίδια των φόρων έχουν αυξηθεί από περίπου 7% στο 11% και των κερδών από περίπου 57% στο 59%. Το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί δεν έχουν συμπιεστεί αναλόγως και τα περιθώρια κερδών των επιχειρήσεων. Η απάντηση ακούει στη φράση «έλλειψη ανταγωνισμού στην αγορά». Και η έλλειψη αυτή προέρχεται από την ύπαρξη εκατοντάδων εμποδίων στην είσοδο και τη δραστηριοποίηση σε όλες σχεδόν τις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών της ελληνικής οικονομίας.
Αρχικά, τρόικα και ελληνική κυβέρνηση επιδίωξαν να απαντήσουν σε αυτό το πρόβλημα με την προώθηση της οριζόντιας απελευθέρωσης των κλειστών επαγγελμάτων. Ομως, τόσο ο νόμος που δημιουργήθηκε, όσο και η τροποποίησή του, δεν λειτούργησε. Η ελληνική νομοθεσία είναι τέτοια που σε πάρα πολλές περιπτώσεις δεν επιτρέπει σε επιχειρηματίες ακόμα και να βρουν τρόπους για να μειώσουν το κόστος τους και κατ’ επέκταση τις τιμές των προϊόντων που πωλούν.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, της αντιφατικότητας της ελληνικής νομοθεσίας είναι η λειτουργία των πρατηρίων πώλησης βενζίνης. Ενας πρατηριούχος μπορεί μεν να προμηθευτεί καύσιμα από το εξωτερικό (για να μειώσει το κόστος), αλλά θα πρέπει να έχει χώρο για να αποθηκεύσει ποσότητα τέτοια που να αρκεί για 60 ημέρες. Είναι ξεκάθαρο ότι πρατήρια με τέτοια χωρητικότητα αποθήκευσης δεν υπάρχουν ή είναι πολύ λίγα. Στην πράξη, η δυνατότητα που δίνει ο νόμος για προμήθεια καυσίμων από το εξωτερικό, είναι άνευ ουσίας για τον επαγγελματία και τον καταναλωτή.
Τιμές – φωτιά
Ακριβότερα σε σχέση με πέρυσι είναι σχεδόν όλα τα βασικά τρόφιμα, όπως ψωμί, κρέας, γάλα, αυγά, ελαιόλαδο, ζάχαρη. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του δείκτη τιμών καταναλωτή τον Ιούνιο του 2012 η τιμή του νωπού γάλακτος, ενός εκ των πλέον βασικών ειδών κάθε νοικοκυριού έχει αυξηθεί κατά 3,91% σε σχέση με τον Ιούνιο του 2011.
Οι τιμές των αυγών έχουν αυξηθεί κατά 9,95% σε ετήσια βάση, ενώ η υψηλότερη αύξηση καταγράφεται στη ζάχαρη, της τάξης του 10,68%. Κατά 6,15% έχει αυξηθεί η τιμή του καφέ, ενώ το ψωμί έχει ανατιμηθεί κατά 1,81%. Αλλο ένα βασικό προϊόν διατροφής, που μάλιστα δεν είναι εισαγόμενο, το ελαιόλαδο, έχει ανατιμηθεί κατά 1,28%.
Ακριβότερα σε σχέση με πέρυσι είναι όλα τα κρέατα, με τις μεγαλύτερες αυξήσεις να καταγράφονται στις τιμές των νωπών πουλερικών, κατά 1,94%.
Εξάλλου, παρά τον πολλαπλασιασμό των «λουκέτων» στα καταστήματα ένδυσης, τα στοιχεία του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή δείχνουν ότι οι τιμές δεν έχουν προσαρμοσθεί στη μειωμένη ζήτηση και είναι υψηλότερες σε σχέση με πέρυσι κατά 1,48%.
Αναδιάρθρωση και μεταρρυθμίσεις
Παρεμβάσεις σε τουλάχιστον πέντε τομείς της ελληνικής οικονομίας θα πρέπει να αποφασίσει να κάνει η κυβέρνηση για να αρχίσει να αντιστρέφεται το αρνητικό κλίμα και να ανακουφιστούν οι καταναλωτές. Στους επόμενους μήνες, τα υπουργεία θα πρέπει να καταργήσουν αναρίθμητα «παράθυρα» που υπάρχουν στην ελληνική νομοθεσία, αλλά και στην αναδιάρθρωση ολόκληρων κλάδων, ώστε να γίνουν πιο ανταγωνιστικοί και να παρέχουν καλύτερες υπηρεσίες.
Αμεση προτεραιότητα αποτελεί ο τομέας της ενέργειας, καθώς τους τελευταίους δύο μήνες η ΔΕΗ αντιμετώπισε πολλά προβλήματα, ιδίως ρευστότητας. Σε κάθε περίπτωση, η συζήτηση γύρω από το πώς θα μειωθούν οι τιμές, θα κινηθεί:
1. Στον τομέα της ενέργειας. Ενας από τους όρους για τη συνέχιση της χρηματοδότησης της χώρας από τους εταίρους μας, είναι να έχει ολοκληρωθεί η νομοθετική ρύθμιση για την αναδιάρθρωση της αγοράς μέχρι να κλείσει ο τρέχων έλεγχος της τρόικας. Μάλιστα, το υπουργείο Ενέργειας βρίσκεται εδώ και μέρες σε διαρκή επικοινωνία με την τρόικα για το πώς θα πρέπει να προχωρήσουν οι αλλαγές. Κρίσιμος παράγοντας, μεταξύ άλλων, είναι και η απελευθέρωση της αγοράς λιγνίτη.
2. Στην αγορά καυσίμων. Η αγορά είναι κλειστή, αφού δύο εταιρείες ελέγχουν περίπου το 70%. Αρκεί να αναφερθεί ένα παράδειγμα. Σύμφωνα με στοιχεία του Ιουνίου, η τιμή του πετρελαίου θέρμανσης στην Ελλάδα ήταν 1,329 ευρώ ανά λίτρο. Εξ αυτών, τα 0,538 ευρώ αφορούσαν το περιθώριο κέρδους, τα 0,482, την τιμή του πετρελαίου και το 0,249 ήταν ο ΦΠΑ. Το περιθώριο κέρδους στην Ελλάδα ήταν τον Ιούνιο μακράν το μεγαλύτερο στην Ευρώπη. Το δεύτερο μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους ήταν στην Ιρλανδία και ανερχόταν στα 0,335 ευρώ.
3. Στην αγορά τροφίμων. Ενδεικτική είναι η υπόθεση με το γάλα σε σκόνη για παιδιά από 0 έως 6 μηνών. Σύμφωνα με τη νομοθεσία πωλούνταν μόνο στα φαρμακεία και όχι στα σούπερ μάρκετ. Από τις αρχές του έτους επετράπη το γάλα να πωλείται και σε σούπερ μάρκετ, με αποτέλεσμα οι τιμές να πέσουν έως και 21% σε ορισμένα προϊόντα. Ωστόσο, πριν από μερικές μέρες το Συμβούλιο της Επικρατείας προχώρησε σε αναίρεση της απελευθέρωσης της πώλησης του βρεφικού γάλακτος και από τα σούπερ μάρκετ.
Ενα άλλο παράδειγμα περιορισμού που μειώνει την παραγωγικότητα, είναι ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να λειτουργούν τα κρεοπωλεία που βρίσκονται σε σούπερ μάρκετ. Σύμφωνα με τον κανονισμό, το κρέας που πωλείται από τα εν λόγω κρεοπωλεία θα πρέπει να τεμαχίζεται μπροστά στον πελάτη. Δηλαδή, δεν επιτρέπεται να γίνεται η συσκευασία του κρέατος πριν το ζητήσει ο πελάτης.
4. Στις συνθήκες εργασίας. Σε αυτό το σκέλος περιλαμβάνεται, για παράδειγμα, η απελευθέρωση του ωραρίου λειτουργίας των καταστημάτων, που θα εξυπηρετούσε σε πολλές περιπτώσεις τους καταναλωτές.
5. Στους δημοσίους υπαλλήλους. Οσο πιο παραγωγικές γίνουν οι δημόσιες επιχειρήσεις, τόσο καλύτερης ποιότητας προϊόντα και υπηρεσίες θα παρέχουν και σε χαμηλότερο κόστος.
Υπηρεσίες υγείας, ιδιωτική εκπαίδευση, ενοικίαση οχημάτων
Εξίσου σημαντικές για την καλύτερη λειτουργία της αγοράς και τη βελτίωση των συνθηκών για τους καταναλωτές, θεωρούνται και οι παρεμβάσεις στην αγορά της παροχής υπηρεσιών υγείας. Παράλληλα, ένας κλάδος που έχει αρκετούς περιορισμούς και η άρση τους θα μπορούσε να συμβάλει στην ενίσχυση του τουριστικού προϊόντος της Ελλάδας, είναι αυτός των οχημάτων προς ενοικίαση και των υπηρεσιών που παρέχουν. Ειδικότερα:
1. Στον τομέα της παροχής υπηρεσιών υγείας. Στον κλάδο αυτό υπάρχει σειρά εμποδίων που δεν επιτρέπει την ενίσχυση της δραστηριότητας των επιχειρήσεων. Για παράδειγμα, ένα εργαστήριο που παρέχει υπηρεσίες υγείας μπορεί να πραγματοποιήσει μια αιμοληψία με πολύ χαμηλότερο κόστος από ό,τι την κάνει ένα δημόσιο νοσοκομείο. Ωστόσο, δεν μπορεί να παράσχει τη συγκεκριμένη υπηρεσία στα δημόσια νοσοκομεία, για να μειωθεί το κόστος του Δημοσίου.
Ο νόμος επιτρέπει την ανάθεση αυτής της δραστηριότητας σε ένα ιδιωτικό εργαστήριο. Ωστόσο, δεν επιτρέπει τη μεταφορά αίματος από ιδιωτικές επιχειρήσεις.
2. Στην αγορά ενοικίασης οχημάτων. Αυτή τη στιγμή, εάν κάποιος θέλει να μεταφέρει ένα γραφείο και δεν χωράει στο αυτοκίνητό του, τότε θα πρέπει να προσλάβει μεταφορική εταιρεία, αφού βάσει νόμου δεν μπορεί ο ίδιος να νοικιάσει ένα μικρό όχημα για τον σκοπό αυτό.
Επίσης, ένα ξενοδοχείο δεν μπορεί να στείλει δικό του λεωφορείο για να παραλάβει στο αεροδρόμιο ένα γκρουπ τουριστών για παράδειγμα, αλλά θα πρέπει να απευθυνθεί σε ειδική εταιρεία. Εάν το ξενοδοχείο είχε τη δυνατότητα -όπως σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες- να παρέχει τη συγκεκριμένη υπηρεσία μόνο του, είναι βέβαιο ότι το κόστος θα ήταν μικρότερο.
3. Στην αλλαγή της φορολογικής διοίκησης. Το νέο νομοσχέδιο εκκρεμεί από πέρυσι το καλοκαίρι και όπως όλα δείχνουν θα είναι έτοιμο τον Σεπτέμβριο, στην καλύτερη περίπτωση. Από αυτές τις αλλαγές αναμένεται να τονωθούν τα έσοδα, να μειωθεί η φοροδιαφυγή και να επιτευχθούν οι δημοσιονομικοί στόχοι. Με τον τρόπο αυτό θα υποχωρήσει και η πίεση στην πραγματική οικονομία και τις επιχειρήσεις, αφήνοντας περιθώρια για μειώσεις τιμών.
4. Στον χώρο της ιδιωτικής εκπαίδευσης. Στον συγκεκριμένο κλάδο υπάρχουν σειρά περιορισμών. Ενας από αυτούς είναι ότι θα πρέπει τα σχολεία να παραμένουν ανοιχτά μόνο κατά το διάστημα του σχολικού ωραρίου. Αυτό τους στερεί τη δυνατότητα να αναπτύξουν παράλληλες δραστηριότητες, όπως το ίδιο συμβαίνει και στα δημόσια σχολεία.