Στις 12 Φεβρουαρίου 2013, ήμουν και εγώ ένας από τους πολλούς παρόντες στην εκδήλωση της Ενωσης Ασφαλιστικών Εταιρειών Ελλάδος (ΕΑΕΕ) στο Μέγαρο Μουσικής. Με πραγματικά καλή πρόθεση, όπως κάθε χρόνο άλλωστε, η ΕΑΕΕ προσπάθησε και φέτος να διοργανώσει μια εκδήλωση στην οποία τα ηχηρά ονόματα των ομιλητών να αξιοποιήσουν την ευκαιρία του βήματος που τους προσφέρει ο εκπρόσωπος μιας θεσμικής και μεγάλης αγοράς, της ασφαλιστικής, προκειμένου να ειπωθούν κάποια πράγματα επί της ουσίας. Δυστυχώς δεν έγινε έτσι, δυστυχώς και στην εκδήλωση, αυτή όπως και σε πολλές άλλες, το βήμα δεν αξιοποιήθηκε για μια συζήτηση επί της ουσίας αλλά για μια ατέρμονη γενικολογία, μονότονη και κουραστική για το κοινό (επιχειρηματίες και ανώτατα στελέχη επιχειρήσεων). Ενας νυν υφυπουργός, ένας τέως υπουργός και καθηγητής, ένας γενικός γραμματέας υπουργείου και καθηγητής και ένας εκπρόσωπος της αξιωματικής αντιπολίτευσης και καθηγητής είπαν ο καθένας το… ποίημά του που ελάχιστη σχέση είχε με το θέμα της εκδήλωσης και τον λόγο που ήταν προσκεκλημένοι από τον φορέα που τη διοργάνωσε. Μοιραία, η αναφορά του γενικού γραμματέα ότι «ο κατώτατος μισθός εξακολουθεί να είναι υψηλός στην Ελλάδα» έκλεψε τη μέτρια παράσταση.
Το θέμα της εκδήλωσης ήταν «Ιδιωτική ασφάλιση, ένας δρόμος προς την αξιοπρέπεια και την ευημερία», ομολογουμένως με ενδιαφέροντα τίτλο.
Η ιδιωτική ασφάλιση σε όλες τις χώρες έχει ενσωματώσει θεσμικό ρόλο που επιτρέπει στους πολίτες (φυσικά πρόσωπα και επιχειρήσεις) αφενός να περιορίζουν τις οικονομικές συνέπειες από την επέλευση κινδύνων στην περιουσία τους ή στην υγεία τους και αφετέρου να προγραμματίζουν τη μακροχρόνια και συστηματική αποταμίευσή τους με σκοπό να δημιουργούν κεφάλαια για την αντιμετώπιση μελλοντικών αναγκών (σπουδές, αγορά περιουσιακών στοιχείων, συνταξιοδότηση). Οι οργανωμένες πολιτείες αναγνωρίζουν ότι η ιδιωτική ασφάλιση είναι εργαλείο εξομάλυνσης της οικονομικής δραστηριότητας, επιχειρήσεων και φυσικών προσώπων, που η χρήση του μειώνει τις επιπτώσεις είτε μη προβλέψιμων (π.χ. φυσικές καταστροφές) είτε προβλέψιμων (π.χ. θάνατος, συνταξιοδότηση) γεγονότων και επιτρέπει την απρόσκοπτη συνέχιση της οικονομικής δραστηριότητας, με τα προφανή θετικά πλεονεκτήματα για τις οικονομίες τους. Ακριβώς για τον λόγο αυτό, προτρέπουν τη χρήση της με κίνητρα προς τους πολίτες. Τα κίνητρα είναι φορολογικά, ένα τμήμα δηλαδή των ασφαλίστρων αφαιρείται είτε από το εισόδημα είτε από τον οφειλόμενο φόρο, με αποτέλεσμα το καθαρό κόστος της ασφάλισης να μειώνεται και έτσι να γίνεται πιο προσιτή και δελεαστική για τους πολίτες.
Είπα σε όλες τις χώρες; Πλην Ελλάδος βεβαίως, όπου η ιδιωτική ασφάλιση αντιμετωπίζεται ως μια κοινή επιχειρηματική δραστηριότητα για την οποία κανένα κίνητρο προς τους πολίτες δεν υπάρχει. Ειδικά δε για τον τομέα των συντάξεων, στη χώρα που το κρατικό (κοινωνικό) σύστημα έχει τεράστια προβλήματα χρηματοδότησης και τώρα και στο μέλλον λόγω των πολύ δυσμενών δημογραφικών δεδομένων, η Ελλάδα είναι ίσως η μοναδική χώρα στον κόσμο που αρνείται να αναγνωρίσει θεσμικό ρόλο στην ιδιωτική ασφάλιση μέσω κινήτρων στους πολίτες της.
Θα επιμείνω στο θέμα αυτό. Στην Ελλάδα εδώ και περίπου 20 χρόνια γίνεται μια λάθος συζήτηση για το συνταξιοδοτικό. Ο λόγος είναι ότι στην ατζέντα υπάρχει μόνο η βιωσιμότητα και η επάρκεια του κρατικού (κοινωνικού) συστήματος, η ικανότητά του δηλαδή να δώσει στους πολίτες τις υπεσχημένες παροχές έναντι των υψηλών εισφορών που καταβάλλουν. Δεν γίνεται δηλαδή λόγος για την ανάγκη του πολίτη να διαθέτει επαρκές εισόδημα στη συνταξιοδότησή του, συνολικά, αλλά μόνον για το εισόδημα που θα προέρχεται από το κρατικό (κοινωνικό) σύστημα. Τεράστιο λάθος· κάποιοι με ειδικές γνώσεις το αναδεικνύουμε εδώ και πολλά χρόνια, που σήμερα αποδεικνύεται με τις συνεχείς και άκρως επιθετικές μειώσεις των συντάξεων ακόμα και των σημερινών συνταξιούχων, μέτρο που κατά τη γνώμη μου είναι απολύτως ακραίο και απεχθές με κοινωνικούς όρους και αποδεικνύει το μέγεθος του προβλήματος του κρατικού (κοινωνικού) συστήματος ασφάλισης.
Η Πολιτεία ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε για το συνολικό εισόδημα κατά τη συνταξιοδότηση, δηλαδή για το πώς ο πολίτης από διάφορες πηγές θα μπορεί να διαθέτει επαρκές (και όχι απλά αξιοπρεπές) εισόδημα ώστε να συνεχίσει να είναι οικονομικά ενεργός, δηλαδή να μπορεί να καταναλώνει αγαθά και υπηρεσίες και να εισφέρει στην ανάπτυξη της οικονομίας. Σε ποια χώρα; Σ’ αυτή που έχει το μεγαλύτερο (μαζί με την Ιταλία) δημογραφικό πρόβλημα στην Ευρώπη, στη χώρα που η δημογραφική πυραμίδα έχει ήδη αντιστραφεί, στη χώρα που έχει ένα από τα μικρότερα ποσοστά απασχόλησης (ακόμα και προ κρίσης), στη χώρα -τέλος- που το προσδόκιμο ζωής είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη (θετικό αυτό, άλλα δεν έρχεται δωρεάν!). Η άρνηση αυτή της Πολιτείας να εντάξει στον συνταξιοδοτικό σχεδιασμό του πολίτη με θεσμικό τρόπο (δηλαδή με φορολογικά κίνητρα) και άλλες πηγές και κυρίως την ιδιωτική ασφάλιση, που ειδικεύεται σε αυτό, δεν είναι τωρινή και αποτέλεσμα της κρίσης, αλλά μόνιμη και αφορά καθαρά μικροπολιτικούς λόγους των εκάστοτε κυβερνήσεων. Κανείς δεν ήθελε να κατηγορηθεί ότι δήθεν ανοίγει θεσμική πόρτα στην ιδιωτική ασφάλιση και εκχωρεί τα ιερά και τα όσια του κρατικού (κοινωνικού) συστήματος στον ιδιωτικό τομέα. Και ιδού το αποτέλεσμα. Υπό το βάρος της κρίσης, το κρατικό (κοινωνικό) σύστημα υπαναχωρεί από τις υπεσχημένες παροχές του, δυναμιτίζει τον προγραμματισμό των πολιτών για τη -μετά το πέρας της εργασίας- ζωή τους και ενισχύει την ούτως ή άλλως γνωστή οικονομική θεωρία για τη σχέση μεταξύ φτώχειας και γηρατειών.
Βεβαίως και η ιδιωτική ασφάλιση δεν είναι πανάκεια. Βεβαίως και αυτή, ως επιχειρηματική δραστηριότητα, μπορεί να εκτεθεί σε μεγάλους κινδύνους και να υπάρχουν και κακές επιπτώσεις σε όσους την εμπιστεύτηκαν. Αν εξαιρέσει όμως κανείς μια ακραία περίπτωση που δυστυχώς αφορά τη χώρα μας και οφείλεται σε πολλούς (και) εξωγενείς παράγοντες, η ιδιωτική ασφάλιση δεν έχει περιπτώσεις αδυναμίας εκπλήρωσης των υποχρεώσεών της, ακόμα δε και σε συνθήκες μεγάλης κρίσης έχει δείξει εξαιρετικές αντοχές. Στην Ελλάδα, σήμερα, το γεγονός ότι τελεί υπό την εποπτεία της Τράπεζας της Ελλάδος αποτελεί ένα επιπλέον εχέγγυο για την αξιοπιστία της.
Αντίθετα, το κράτος είναι εκείνο που αδυνατεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του προς τους πολίτες και κάθε τόσο έρχεται και μειώνει τις παροχές του. (Αναρωτηθείτε για έναν σημερινό 50άρη με 25 χρόνια εργασίας ήδη στο ενεργητικό του, τι σχέση έχουν οι παροχές που σήμερα ισχύουν με αυτές που ίσχυαν όταν άρχισε να εργάζεται· πόσες ακόμα αλλαγές περιμένει στα επόμενα 15 χρόνια; Μπορεί να προγραμματίσει τίποτα;)
Το να διαθέτει ο πολίτης επαρκή εισοδήματα στη συνταξιοδότηση και να μπορεί να συμμετέχει ενεργά στην οικονομική και κοινωνική ζωή κατά τη διάρκεια ενός μεγάλου χρονικού διαστήματος της ζωής (που συνεχώς επιμηκύνεται) πρέπει να αποτελέσει εθνικό στόχο και να μελετηθεί με σοβαρότητα. Το ενδιαφέρον πρέπει να μετατοπιστεί από το ποια είναι η πηγή προέλευσης των εισοδημάτων στο πόσα είναι αυτά και τον βαθμό ασφάλειας που έχουν.
Ο πολίτης οφείλει να καταλάβει άμεσα –οι περισσότεροι το έχουν ήδη καταλάβει βεβαίως– ότι, στην προσπάθεια να οργανώσει καλύτερα το συνταξιοδοτικό του μέλλον, θα είναι βασικά μόνος του. Αυτό έχει ιδιαίτερη ισχύ, καθολική σχεδόν, για τους κάτω των 40 ετών πολίτες. Η μείωση της εξάρτησής τους από το ούτως ή άλλως προβληματικό κρατικό (κοινωνικό) σύστημα πρέπει να είναι μονόδρομος και η λύση μπορεί να προέλθει μόνο μέσα από μακροχρόνια και συστηματική αποταμίευση για το μέλλον. Το κράτος οφείλει με τη σειρά του να αντιληφθεί ότι η στροφή στην ιδιωτική αποταμίευση έχει σαφή πλεονεκτήματα για την οικονομία, και άμεσα και μελλοντικά. Και έναντι αυτών των πλεονεκτημάτων οφείλει να υιοθετήσει ισχυρά κίνητρα προς τους πολίτες.
Οσο καθυστερεί αυτό τόσο θα μεγαλώνει το πρόβλημα της φτώχειας στα χρόνια της σύνταξης.
* Αναλογιστής και τ. πρόεδρος ΕΑΕΕ