Το «δαιμόνιο» του Ελληνα μικρομεσαίου, επιχειρηματία ή ελεύθερου επαγγελματία, που αναζητάει τρόπους να ξεγελάσει το κράτος, έδρασε το 2020 στο πεδίο των κρατικών μέτρων στήριξης κατά της πανδημίας.
Παρότι τα μέτρα λειτούργησαν στην πράξη σαν αντίδοτο στη φοροδιαφυγή, καθώς ήταν κομμένα και ραμμένα για να παρέχουν στήριξη με βάση μόνο τα επισήμως δηλωμένα εισοδήματα, κάποιοι επιτήδειοι βρήκαν τρόπους να τα εκμεταλλευθούν, αποκομίζοντας όφελος που δεν δικαιούνταν.
Στο στόχαστρο βρέθηκαν, σύμφωνα με πληροφορίες από το οικονομικό επιτελείο, κυρίως οι μεγάλοι πρωταγωνιστές των προγραμμάτων στήριξης: η επιστρεπτέα προκαταβολή, που διέθεσε 5,5 δισ. ευρώ, οι αποζημιώσεις ειδικού σκοπού, 2,7 δισ. ευρώ, η «Συν-Εργασία», 76 εκατ. ευρώ, και οι επιδοτήσεις ενοικίων, 30 εκατ. ευρώ. Σύνολο 8,3 δισ. ευρώ, με βάση τα στοιχεία του προϋπολογισμού 2021 για τις δαπάνες του 2020. Στο οικονομικό επιτελείο εκτιμούν ότι οι παρατυπίες κυμάνθηκαν σ’ ένα ποσοστό 2%-3%. Αν αυτό είναι ακριβές, αντιστοιχούν σ’ ένα ποσό της τάξεως των 150-200 εκατ. ευρώ, αν και –όπως σημειώνουν– ακριβείς υπολογισμοί δεν υπάρχουν, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να πρόκειται και για απλά λάθη και όχι για σκόπιμη εξαπάτηση.
Ορισμένοι το παράκαναν, όπως ένας επιχειρηματίας που δήλωσε αρνητικό τζίρο στην επιστρεπτέα.
Οι περισσότεροι, πάντως, προτίμησαν πιο «συντηρητικές» μεθόδους. Οι συνηθέστεροι τρόποι με τους οποίους, όπως διαπιστώνουν στο υπουργείο Οικονομικών, επιχειρήθηκε η καταστρατήγηση των προδιαγραφών των μέτρων στήριξης ήταν οι εξής:
• Στην επιστρεπτέα προκαταβολή, τα «μαγειρέματα» γίνονται στον τζίρο, αφού από αυτόν, και συγκεκριμένα τη μείωσή του, εξαρτάται η στήριξη. Ετσι, κάποιοι δηλώνουν μικρότερο τζίρο στην πλατφόρμα myBusinessSupport, εφόσον δεν έχουν κόψει τιμολόγια, κάτι που πάντως θα διαπιστωθεί εκ των υστέρων με τις περιοδικές δηλώσεις. Kάποιοι άλλοι, που δεν μπορούν να κρύψουν έσοδα, μεταθέτουν μέρος τους σε άλλες περιόδους, ώστε να αποφύγουν την περίοδο αναφοράς. Ορισμένοι σκέφτηκαν κάτι πιο πρωτότυπο: κάνουν τροποποιητικές φορολογικές δηλώσεις του 2019, αυξάνοντας τα έσοδά τους, ώστε να εμφανιστεί μεγαλύτερη μείωση φέτος. Αυτό φυσικά τους συμφέρει μόνο εφόσον δεν έχουν κέρδη. Εχουν επίσης διαπιστωθεί περιστατικά μείωσης του τζίρου μέσω της δήλωσης πιστωτικών τιμολογίων στους πελάτες. Τέλος, πέρα από τις «παρεμβάσεις» στον τζίρο, κάποιοι άλλαξαν κωδικούς αριθμούς δραστηριότητας (ΚΑΔ), αναβαθμίζοντας σε βασική δραστηριότητά τους μια έως τώρα δευτερεύουσα, η οποία τους εξασφαλίζει την ένταξη στους πληττόμενους κλάδους.
Στο υπουργείο Οικονομικών περιμένουν τα αποτελέσματα από τους ελέγχους που διεξάγει τώρα η ΑΑΔΕ. Εχει ήδη αποφασιστεί ότι, εφόσον διαπιστωθεί διαφορά στον τζίρο που δηλώθηκε στην πλατφόρμα από αυτόν που προκύπτει από τις περιοδικές δηλώσεις, το ποσό θα αφαιρείται από την επόμενη, 5η φάση της επιστρεπτέας, που αναμένεται τον Ιανουάριο.
• Στις αναστολές συμβάσεων εργασίας, έχει διαπιστωθεί ότι ενίοτε οι εργοδότες συνεχίζουν να απασχολούν τους εργαζομένους, πλήρως ή μερικώς, και συχνά καλύπτουν τη διαφορά του μισθού τους από την αποζημίωση ειδικού σκοπού. Μια παράβαση που δεν κρίνεται ιδιαιτέρως αυστηρά από τους ιθύνοντες, οι οποίοι τη χαρακτηρίζουν ήσσονος σημασίας. Επίσης, έχουν διαπιστωθεί περιστατικά όπου γίνονται προσλήψεις ατόμων ειδικά για να εισπράξουν τα σχετικά ποσά της αποζημίωσης. Πάντως, στη συνέχεια η επιχείρηση είναι υποχρεωμένη να τους κρατήσει για διάστημα ίσο με τη διάρκεια της αναστολής της σύμβασης.
• Στη «Συν-Εργασία», εκτιμάται ότι δηλώνονται σε κάποιες περιπτώσεις πολύ υψηλοί μισθοί, ώστε να εισπράττονται αντίστοιχα υψηλά ποσοστά κάλυψης της απώλειας που έχουν ως μερικώς απασχολούμενοι και αντίστοιχα των ασφαλιστικών εισφορών.
• Στο μέτρο για τη στήριξη των ιδιοκτητών ακινήτων, διαπιστώθηκε ότι τα ηλεκτρονικά μισθωτήρια δεν είχαν δηλωθεί σωστά ούτως ή άλλως, από πριν. Μάλιστα, με αφορμή το μέτρο έγινε για πρώτη φορά διασταύρωση αυτών που δηλώνουν ιδιοκτήτες και ενοικιαστές και εντοπίστηκαν αναντιστοιχίες. Τελικά εκτιμάται ότι μπήκε μια τάξη.
Το 2021 το πεδίο δράσης για τους επίδοξους επιτήδειους, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα είναι πολύ πιο περιορισμένο. Μόνο 3 δισ. ευρώ έχουν γραφεί ως αποθεματικό στον προϋπολογισμό για μέτρα στήριξης, με κυριότερο, σύμφωνα με τον μέχρι στιγμής σχεδιασμό, την επιστρεπτέα προκαταβολή 5. Σε κάθε περίπτωση, η κυβέρνηση είναι αποφασισμένη να κινηθεί με αυστηρότερη στόχευση των μέτρων, κάτι που περιορίζει και τα περιθώρια καταστρατήγησης των στόχων τους.
Παράλληλα, οι έλεγχοι θα ενταθούν προκειμένου να αποτραπούν τέτοια φαινόμενα. Στις πρώτες φάσεις της πανδημίας, οι προτεραιότητες ήταν διαφορετικές. Η οικονομία χρειαζόταν πάνω απ’ όλα ρευστότητα για να σταθεί στα πόδια της. Εκεί, η στόχευση ουσιαστικά δεν υπήρχε και οι έλεγχοι πέρασαν σε δεύτερη μοίρα μπροστά στην επιτακτική ανάγκη να δοθούν τα χρήματα για να κινηθεί υποτυπωδώς η αγορά, να εξασφαλισθούν εισοδήματα και να διατηρηθούν θέσεις εργασίας. Σταδιακά τα πράγματα αλλάζουν και η κυβέρνηση στοχεύει πλέον στη στήριξη εκείνων που πραγματικά επλήγησαν από την πανδημία και έχουν προοπτικές επιβίωσης όταν αυτή εκλείψει, αφήνοντας απέξω τους επιτήδειους. Αλλωστε, τα περιθώρια του προϋπολογισμού δεν θα επιτρέπουν για πολύ ακόμη «τυφλές» χρηματοδοτήσεις.
Σημειωτέον ότι η κυβέρνηση έχει διαπιστώσει επίσης ότι ένα μέρος των χρημάτων που δόθηκαν ως στήριξη σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά βρίσκεται στις τράπεζες, έχοντας συμβάλει στην εντυπωσιακή αύξηση των αποταμιεύσεων κατά 13 δισ. ευρώ. Αυτό λύνει ίσως κάποια προβλήματα ανασφάλειας για εργαζομένους και επιχειρήσεις, δεν κινεί όμως την οικονομία.
Νέος γύρος κρατικών δανείων για να αντέξουν οι επιχειρήσεις
Οι προσπάθειες παραβίασης των μέτρων, όπως προκύπτει από τις εκτιμήσεις που γίνονται στο υπουργείο Οικονομικών, δεν είναι παρά «παράπλευρες απώλειες» μιας συνολικά μεγάλης και αποτελεσματικής προσπάθειας στήριξης της οικονομίας.
Οπως λένε χαρακτηριστικά τα στελέχη του οικονομικού επιτελείου, υπολογίζεται ότι μέχρι στιγμής έχει καλυφθεί το 70%-80% της οικονομίας, πρακτικά όλες οι επιχειρήσεις, πλην σούπερ μάρκετ, τραπεζών και κάποιων άλλων κλάδων. Συνολικά, από το περίπου 1 εκατομμύριο επιχειρήσεων που διαθέτει η χώρα (200.000 νομικά πρόσωπα και 800.000 ατομικές), πάνω από 700.000 στηρίχθηκαν από τις διάφορες φάσεις της επιστρεπτέας προκαταβολής, τις αποζημιώσεις ειδικού σκοπού, το εγγυοδοτικό και το ΤΕΠΙΧ ΙΙ. «Η κάλυψη είναι σχεδόν καθολική», σημειώνουν.
Το μεγάλο ερώτημα τώρα είναι τι θα γίνει στην επόμενη φάση. Οπως επισημαίνουν χαρακτηριστικά στελέχη του οικονομικού επιτελείου, ενώ ήταν σωστό το γεγονός ότι καλύφθηκε το σύνολο σχεδόν της οικονομίας από κρατικά κονδύλια, «κάπως πρέπει να ξαναρχίσουν να δουλεύουν όλοι αυτοί, μόλις αρχίσει να δουλεύει η οικονομία».
Στα άμεσα σχέδια της κυβέρνησης είναι ένας νέος, 5ος γύρος της επιστρεπτέας προκαταβολής, τον Ιανουάριο, ο οποίος θα παρέχει ασπίδα προστασίας στους εργαζομένους των επωφελούμενων επιχειρήσεων έως και τον Ιούνιο. Η επιστρεπτέα 5 θα προβλέπει και αυτή ότι το 50% της στήριξης είναι μη επιστρεπτέο. Οπως δήλωσε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στη Βουλή, θα έχει κατώτατο όριο ενίσχυσης τα 1.000 ευρώ και θα δοθεί με βάση την πτώση του τζίρου την περίοδο Σεπτεμβρίου – Δεκεμβρίου.
Το οικονομικό επιτελείο εξετάζει επίσης έναν ακόμη γύρο, τον 6ο της επιστρεπτέας προκαταβολής, τον Μάρτιο, για να καλύψει τις απώλειες του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου, και ελπίζει το πρόβλημα να αρχίσει κάπου εκεί να εκτονώνεται, ώστε να μπουν στη συνέχεια μπροστά τα εργαλεία του Ταμείου Ανάκαμψης.
Εξετάζει ακόμη ένα νέο εργαλείο για τη στήριξη μεγαλύτερων επιχειρήσεων, έως 250 εργαζομένων, που βασίζεται σε κοινοτικό κανονισμό για την κάλυψη πάγιων δαπανών επιχειρήσεων των οποίων η δραστηριότητα ανεστάλη ή μειώθηκε ως αποτέλεσμα της πανδημίας. Στόχος είναι να διασωθούν επιχειρήσεις που κινδυνεύουν με «λουκέτο» εξαιτίας του κορωνοϊού και να διατηρηθούν θέσεις εργασίας.
Σύμφωνα με τον κανονισμό, η ενίσχυση χορηγείται σε επιχειρήσεις που υφίστανται μείωση του κύκλου εργασιών τους την επιλέξιμη περίοδο κατά τουλάχιστον 30% σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2019. Επίσης, προβλέπεται ότι η ενίσχυση μπορεί να χορηγηθεί το αργότερο έως τις 30 Ιουνίου 2021 και καλύπτει μη καλυπτόμενες πάγιες δαπάνες, που πραγματοποιήθηκαν κατά την περίοδο μεταξύ 1ης Μαρτίου 2020 και 30ής Ιουνίου 2021, ή μέρος της περιόδου αυτής. Ως μη καλυπτόμενες δαπάνες θεωρούνται αυτές που δεν καλύπτονται ούτε από τα κέρδη των επιχειρήσεων ούτε από άλλες ενισχύσεις που τυχόν έχουν λάβει. Η ενίσχυση μπορεί να φτάνει έως το 70% των μη καλυπτόμενων δαπανών, ενώ στις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις μέχρι και το 90% των μη καλυπτόμενων δαπανών.