• Ξανά στην επικαιρότητα έρχεται το πολυσυζητημένο ηλεκτρονικό περιουσιολόγιο, η υλοποίηση του οποίου αναμένεται ότι θα ολοκληρωθεί εντός του τρέχοντος έτους, σύμφωνα με το αναθεωρημένο Επιχειρησιακό Σχέδιο της ΑΑΔΕ για το 2021. Εισήχθη πρώτη φορά το 2010 χωρίς ποτέ να εφαρμοστεί, στη συνέχεια εντάχθηκε σε μνημονιακό νόμο το 2015, κατόπιν στο ΕΣΠΑ προς χρηματοδότηση και σήμερα αναμένεται για πολλοστή φορά η κατάθεση νομοσχεδίου για την ολοκλήρωση και θέση του σε λειτουργία.
• Στο «e-περιουσιολόγιο» θα καταγράφεται η κάθε μορφής περιουσία των φυσικών και νομικών προσώπων ή οντοτήτων. Ενδεικτικά, θα δηλώνονται στοιχεία των οποίων η αξία είναι ευχερώς προσδιορίσιμη, όπως ακίνητα, οχήματα (τροχοφόρα, εναέρια ή σκάφη), μετρητά, επενδυτικός χρυσός, τραπεζικοί λογαριασμοί. Ωστόσο, θα περιλαμβάνει και στοιχεία των οποίων η αξία προσδιορίζεται πιο δύσκολα, όπως μετοχές, εταιρικά μερίδια, ομόλογα, έντοκα γραμμάτια, αμοιβαία κεφάλαια, συμμετοχές σε επιχειρήσεις οποιασδήποτε μορφής, καθώς και κινητά μεγάλης αξίας, όπως έργα τέχνης, πολύτιμα αντικείμενα και λοιπά τιμαλφή.
• Πιθανότερο φαίνεται, σε πρώτη φάση, το e-περιουσιολόγιο να δομηθεί ως εργαλείο ελέγχου προσαύξησης περιουσίας κατά τη χρήση των έμμεσων τεχνικών ελέγχου, χωρίς να συνεπάγεται δηλωτικές υποχρεώσεις για τον φορολογούμενο. Η εφαρμογή του e-περιουσιολογίου σε συνδυασμό με τις έμμεσες τεχνικές ελέγχου θα παρέχει προφανώς τη δυνατότητα στη φορολογική διοίκηση να προσδιορίζει το πραγματικό φορολογητέο εισόδημα κάθε φορολογουμένου με βάση όλα τα έσοδα και τα έξοδά του, τα περιουσιακά του στοιχεία, κινητά και ακίνητα, καθώς και τις καταθέσεις του στις τράπεζες.
• Κατά την εφαρμογή των έμμεσων τεχνικών ελέγχου, στην πράξη διενεργούνται ταυτόχρονα δύο είδη ελέγχου. Διενεργείται κατ’ αρχήν τακτικός έλεγχος φορολογίας εισοδήματος με τον συνήθη τρόπο, δηλαδή ελέγχονται οι πηγές προέλευσης των εισοδημάτων, η ορθή απεικόνιση αυτών στις φορολογικές δηλώσεις και στα λογιστικά βιβλία (σε περίπτωση άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας), η ορθή έκπτωση δαπανών αλλά και έλεγχος με τεκμαρτές δαπάνες. Ταυτόχρονα και ύστερα από αιτιολογημένη απόφαση του προϊσταμένου της διενεργούσας τον έλεγχο αρχής επιλέγεται μία εκ των μεθόδων έμμεσων τεχνικών ελέγχου που θα εφαρμοστεί στην ελεγχόμενη υπόθεση. Ο νομοθέτης ίσως θα πρέπει να περιορίσει την εφαρμογή των έμμεσων τεχνικών μόνο ως εξαιρετικό τρόπο προσδιορισμού της φορολογητέας ύλης και μόνο στις περιπτώσεις που είναι ανέφικτος ο λογιστικός προσδιορισμός. Ο ελεγκτικός θεσμός των έμμεσων τεχνικών ελέγχου, που άρχισε ήδη να εφαρμόζεται και αναμένεται να αποτελέσει βασική ελεγκτική μέθοδο τα επόμενα χρόνια, θα πρέπει να εφαρμοστεί κατά τρόπο δίκαιο, ώστε να συμβάλει στον περιορισμό της φοροδιαφυγής και στην αύξηση των φορολογικών εσόδων του κράτους, δίχως να θίγονται οι αρχές της νομιμότητας του φόρου και της φορολογικής ισότητας.
• Η σταδιακή κατάργηση του θεσμού των δαπανών απόκτησης περιουσιακών στοιχείων («πόθεν έσχες») είναι ευκταία και αναμένεται να ωφελήσει την οικονομία και τα δημόσια έσοδα. Προκειμένου να υπάρξει τόνωση της ανάπτυξης, μπορεί να εξετασθεί για παράδειγμα απαλλαγή από το «πόθεν έσχες» για εμβάσματα από το εξωτερικό που καταλήγουν σε επενδύσεις σε συγκεκριμένους τομείς στην Ελλάδα. Με το e-περιουσιολόγιο να βρίσκεται σε τροχιά ολοκλήρωσης (με την ενοποίηση των διαφόρων βάσεων δεδομένων), η φορολογική αρχή θα έχει σταδιακά πλήρη εικόνα για τα περιουσιακά στοιχεία όλων των φυσικών προσώπων. Με αυτό το δεδομένο, ερώτημα παραμένει γιατί πρέπει να δηλώνονται ετησίως οι δαπάνες απόκτησης περιουσιακών στοιχείων, να υπολογίζεται ανάλωση κεφαλαίου από ειδικούς φοροτεχνικούς και να αναζητούνται κάθε χρόνο δικαιολογητικά από χιλιάδες φορολογουμένους για έλεγχο στις τοπικές ΔΟΥ.
• Ομοίως, τα τεκμήρια διαβίωσης εν όλω ή εν μέρει, αποτελούν έναν αναχρονιστικό τρόπο προσδιορισμού του φορολογητέου εισοδήματος και συχνά δεν ανταποκρίνονται στην πραγματική φοροδοτική ικανότητα. Καθιερώθηκαν το 1978 για τον περιορισμό της φοροδιαφυγής, παρέχοντας μια ένδειξη –και όχι απόδειξη– της φοροδοτικής ικανότητας, εξελίχθηκαν ωστόσο σε τρόπο επιβολής φόρου, που επιβαρύνει κατά κύριο λόγο τα χαμηλά εισοδήματα. Αλλωστε, οι αντικειμενικές δαπάνες, όπως μετονομάστηκαν τα τεκμήρια στον νέο Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος (ΚΦΕ), παραμένουν στα ίδια επίπεδα τα τελευταία έτη, παρόλο που τα πραγματικά εισοδήματα έχουν συρρικνωθεί σημαντικά λόγω της πολυετούς οικονομικής κρίσης. Χαρακτηριστικά, η επιβολή τεκμηρίων είναι άδικη σε περιπτώσεις κατοικιών που προέρχονται από κληρονομιά, καθώς συνεπάγεται κληρονόμοι με πολύ χαμηλά πραγματικά εισοδήματα να φορολογούνται παραδόξως με πολύ υψηλά τεκμαρτά. Η πρόοδος στη μηχανοργάνωση αλλά και στις μεθόδους ελέγχου της φορολογικής διοίκησης επιτρέπει πλέον τη σταδιακή κατάργηση των τεκμηρίων και αντικατάστασή τους με ουσιαστικές διασταυρώσεις πραγματικών περιουσιακών στοιχείων.
Πηγή: Grant Thornton