«Πάγωμα» κάθε πληρωμής προς την Ευρωζώνη έως το 2030 ή νέο δάνειο 40 δισ. ευρώ με αποχή από τις αγορές έως το 2030 προτείνει η «δεξαμενή σκέψης» (think tank) των Βρυξελλών, Bruegel, που συγκαταλέγεται σε ένα από τα εγκυρότερα της κατηγορίας του, αποκλείοντας ένα «κούρεμα» των δανείων που έχουν διατεθεί. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζήτησε από το Bruegel να εκπονήσει μία έκθεση για τον ρόλο της τρόικας στις χώρες που εφαρμόζουν πρόγραμμα προσαρμογής, αλλά και για την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων αυτών. Επίσης, στην έκθεση μελετώνται οι προοπτικές των χωρών αυτών (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία και Κύπρο) με την Ελλάδα να έχει τις χειρότερες. Το think tank υποστηρίζει ότι για όλες τις χώρες υπάρχουν τέσσερα ρίσκα που καθιστούν την έξοδό τους από τα προγράμματα δύσκολη. Το υψηλό δημόσιο χρέος, το μεγάλο ιδιωτικό χρέος, το υψηλό εξωτερικό χρέος και οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που συνδέονται με την ανεργία και την άδικη κατανομή των φορολογικών βαρών.
Μάλιστα, το Bruegel προχώρησε και στην εκπόνηση σεναρίων βιωσιμότητας του χρέους κάθε χώρας για να διαπιστώσει ποια αντιμετωπίζει τις περισσότερες προκλήσεις και τι μέτρα θα πρέπει να ληφθούν σε κάθε περίπτωση. Στο πλαίσιο αυτό, διαμόρφωσε 5 σενάρια:
1. Ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ είναι 1 ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερος του αναμενόμενου σε κάθε έτος της περιόδου 2014-2030.
2. Το πρωτογενές πλεόνασμα είναι κατά 1 ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερο του προβλεπόμενου για κάθε χρόνο της περιόδου 2014-2030.
3. Τα επιτόκια των δανείων που έχουν κυμαινόμενο επιτόκιο είναι κατά 1% υψηλότερα σε κάθε ένα έτος της περιόδου 2014-2030.
4. Στο τέλος του 2014 οι κυβερνήσεις των εξεταζόμενων χωρών θα πρέπει να διαθέσουν ένα ποσό ίσο με το 5% του ΑΕΠ τους για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών τους.
5. Ενας συνδυασμός των παραπάνω τεσσάρων σεναρίων.
Ειδικά για την Ελλάδα, το think tank υποστηρίζει ότι είναι πολύ δύσκολο να προβλέψει έξοδο της χώρας από το πρόγραμμα προσαρμογής που εφαρμόζει όταν αυτό ολοκληρωθεί και δεν μπορεί να φανταστεί ότι η χώρα θα καταφέρει να δανειστεί στο τέλος του 2014 από τις αγορές με «ανεκτό» επιτόκιο (σε αντίθεση με το τι σχεδιάζει η κυβέρνηση). Επισημαίνει, δε, ότι λόγω του χρηματοδοτικού κενού του ελληνικού προγράμματος έχει αναδειχθεί η ανάγκη ενός νέου πακέτου δανείων σε συνδυασμό με την επιμήκυνση των διμερών δανείων που έχει λάβει η Ελλάδα στο πλαίσιο του πρώτου Μνημονίου κατά 50 χρόνια και τη μείωση των επιτοκίων τους κατά 0,50%.
Ωστόσο, το Bruegel στα παραπάνω προσθέτει ένα ακόμα στοιχείο. Αυτό της επιμήκυνσης της περιόδου χάριτος που έχει η Ελλάδα για τα δάνεια από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης (EFSF). Δηλαδή, θεωρεί ως δεδομένη την επέκταση του «παγώματος» κάθε πληρωμής προς το EFSF έως το 2030, αντί του 2023 που ισχύει σήμερα. Επίσης, στο σενάριο αυτό η Ελλάδα θα χρειαστεί έως το 2030 νέα δάνεια 75 δισ. ευρώ για να αποπληρώνει όλες τις άλλες της υποχρεώσεις προς ΕΚΤ, ΔΝΤ και Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω το think tank προβλέπει το δημόσιο χρέος θα υποχωρήσει στο 135% του ΑΕΠ το 2020, στο 118% του ΑΕΠ το 2022 και στο 98% του ΑΕΠ το 2030. Και αυτό το σενάριο χαρακτηρίζει ως νέο αναθεωρημένο βασικό σενάριο. Στον αντίποδα, εάν υπάρξει ένας συνδυασμός όλων των παραπάνω «κακών» σεναρίων για την Ελλάδα («σενάριο 5» από τα παραπάνω), τότε το δημόσιο χρέος της Ελλάδας θα διαμορφωθεί το 2030 στο 180% του ΑΕΠ της.
Πάντως, το Bruegel υποστηρίζει ότι το δικό του αναθεωρημένο βασικό σενάριο, αν και μειώνει το δημόσιο χρέος, υπόκειται σε πολλά ρίσκα. Γι’ αυτό προτείνει ως εναλλακτική λύση να παραμείνει η Ελλάδα εκτός αγορών έως το 2030, να λάβει ένα τρίτο δάνειο ύψους 40 δισ. ευρώ (για να μην απαιτείται η πρόσβαση στις αγορές) και να λάβει πολύ μεγαλύτερες κεφαλαιακές ενισχύσεις από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Και στην περίπτωση που ούτε αυτά δεν είναι αρκετά, τότε να μην καταβληθούν τόκοι στην Ευρωζώνη μέχρις ότου να καταστεί βιώσιμο το ελληνικό χρέος.
Λάθος σχεδιασμένο το ελληνικό πρόγραμμα
Αξιολογώντας τα τρία προγράμματα οικονομικής προσαρμογής, οι οικονομολόγοι του Bruegel καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι το ελληνικό πρόγραμμα ήταν το λιγότερο επιτυχημένο με βάση τρία κριτήρια που ισχύουν για όλες τις χώρες: Πρώτον, κατά πόσο η χώρα καταφέρνει να επιστρέψει στις αγορές. Δεύτερον, κατά πόσο μείωσε το δημοσιονομικό έλλειμμα και το δημόσιο χρέος, πόσο εξυγίανε το τραπεζικό της σύστημα και κατά πόσο ενίσχυσε την ανταγωνιστικότητα μέσω διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Τρίτον, κατά πόσο επαληθεύτηκαν οι προβλέψεις για μια σειρά μακροοικονομικών δεικτών όπως εσωτερική ζήτηση, ανεργία, εξαγωγές – εισαγωγές. «Η διόρθωση των σημαντικών ανισορροπιών της ελληνικής οικονομίας ήταν από την αρχή τιτάνια πρόκληση» λέει το Bruegel για το ελληνικό πρόγραμμα, επισημαίνοντας την ύπαρξη τεράστιου ελλείμματος και χρέους, την απώλεια ανταγωνιστικότητας, την απροθυμία των Ελλήνων πολιτικών να υιοθετήσουν το πρόγραμμα και το γεγονός ότι ο ιδιωτικός τομέα ήταν αδύναμος και κλειστός. Η κατάσταση επιδεινώθηκε από την αναποφασιστικότητα της Ευρωζώνης σε σχέση με την κρίση δημοσίου χρέους, την απροθυμία να παράσχει νέα βοήθεια στην Ελλάδα και την απειλή ότι θα την εξωθήσει εκτός ευρώ. «Δεδομένης αυτής της κατάστασης, το γεγονός ότι η Ελλάδα κατάφερε να μείνει στο ευρώ μπορεί να θεωρηθεί επιτυχία», αναφέρεται στη μελέτη. Παράλληλα, κατηγορείται η τρόικα ότι δεν σχεδίασε σωστά το πρόγραμμα και ότι δεν αναδιαρθρώθηκε εγκαίρως το ελληνικό χρέος. «Η Ελλάδα παρέμεινε στο ευρώ, η επιστροφή στις αγορές ίσως επιτευχθεί τελικά, αλλά σίγουρα το πρόγραμμα μπορεί να θεωρηθεί το λιγότερο επιτυχημένο» είναι το συμπέρασμα του Bruegel.
Το ιρλανδικό είναι το πλέον επιτυχημένο από τα 4 Μνημόνια
Το ιρλανδικό Μνημόνιο θεωρείται το πλέον επιτυχημένο από τα τέσσερα, «ωστόσο είναι σαφές ότι οι Ιρλανδοί πολίτες χρειάστηκε να κάνουν πολύ σημαντικές θυσίες». Οι οικονομολόγοι του Bruegel πιστεύουν ότι σε μεγάλο βαθμό αυτό ήταν αναπόφευκτο, αλλά επισημαίνουν ότι καλό θα ήταν να έχουν «κουρευτεί» τα ομόλογα που κατείχαν οι ιδιώτες πιστωτές υψηλής εξασφάλισης, «αν και αυτό θα προκαλούσε κινδύνους για το ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα». Η Ιρλανδία επέτυχε τους δημοσιονομικούς της στόχους χάρη στην αποφασιστικότητα της κυβέρνησής της, αλλά και στο ότι οι στόχοι ήταν «ρεαλιστικότεροι». Πολύ σημαντικό ήταν το γεγονός ότι απέδωσαν πάρα πολύ καλά οι ιρλανδικές εξαγωγές, γεγονός που περιόρισε την πτώση του ΑΕΠ, αλλά και την αύξηση της ανεργίας. Παράλληλα, η Ιρλανδία ξεκίνησε από πολύ καλύτερη βάση σε σχέση με την Ελλάδα χάρη στο πολύ μικρότερο χρέος της και στην ανοιχτή και ανταγωνιστική διάρθρωση της οικονομίας της. Συνεπώς, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που αναγκάστηκε να εφαρμόσει η ιρλανδική κυβέρνηση ήταν πολύ μικρότερες απ’ αυτές της Ελλάδας ή της Πορτογαλίας. Ακόμη και η Ιρλανδία, όμως, θα πρέπει να ξεπεράσει σημαντικούς κινδύνους στο μέλλον. Ενδεχόμενη επιβράδυνση του παγκόσμιου εμπορίου και ειδικότερα των εξαγωγικών αγορών της Ιρλανδίας, περιλαμβανομένης της Ευρωζώνης, θα μπορούσε να έχει σημαντικά αρνητική επίδραση στο ΑΕΠ της χώρας, δεδομένου ότι βασίζεται σε πολύ σημαντικό βαθμό στις εξαγωγές. Ενας άλλος σοβαρός κίνδυνος είναι το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων των ιρλανδικών τραπεζών. Αν οι ιρλανδικές τράπεζες παραμείνουν «ζόμπι», τότε η ανάκαμψη θα αποδειχτεί αυταπάτη.
Υπερβολικά αισιόδοξη η τρόικα για Πορτογαλία
Στην περίπτωση της Πορτογαλίας το πρόγραμμα ήταν αρκετά καλά σχεδιασμένο, αν και η τρόικα προχώρησε σε ορισμένες υπερβολικά αισιόδοξες προβλέψεις, σύμφωνα με το Bruegel. Ειδικότερα, δεν προβλέφθηκε η μεγάλη ύφεση του 2012 και του 2013, αλλά ούτε η σημαντική αύξηση της ανεργίας, με αποτέλεσμα να είναι αδύνατη η επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων. Παράλληλα, μειώθηκαν κατά πολύ οι επενδύσεις και η εφαρμογή του Μνημονίου δεν οδήγησε σε αύξησή τους όπως προβλεπόταν. Γι’ αυτό η Κομισιόν αναγκάστηκε να αλλάξει τους στόχους για το έλλειμμα το 2013-2014 δίνοντας περισσότερο χρόνο στη Λισσαβώνα. Από την άλλη πλευρά, η Πορτογαλία, όπως και οι υπόλοιπες μνημονιακές χώρες, κατάφερε να μειώσει πολύ γρηγορότερα το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών χάρη στην αύξηση των εξαγωγών κατά 9,6% και στη μείωση των εισαγωγών κατά 6,7% τα δύο τελευταία χρόνια. Δυστυχώς, το χρέος της Πορτογαλίας αυξήθηκε κατά 14 ποσοστιαίες μονάδες περισσότερο απ’ όσο είχε προβλεφθεί, ενώ και η ανάπτυξη είναι πιο ασθενική. Σε γενικές γραμμές οι οικονομολόγοι του Bruegel εκτιμούν πως η Πορτογαλία εφάρμοσε καλά το πρόγραμμά της, αν και εξακολουθεί να υποφέρει από διαρθρωτικές αδυναμίες. Παρ’ όλα αυτά, είναι πολύ πιθανό να βγει από το Μνημόνιο τον Ιούνιο, έχοντας όμως ζητήσει προληπτική πιστωτική γραμμή από την Ευρωζώνη και έχοντας αποδεχθεί τους ανάλογους όρους.
Οσον αφορά την Κύπρο, επικρίνεται τόσο η Λευκωσία όσο και η Ευρωζώνη και το ΔΝΤ για πολύ σοβαρά λάθη πριν από την έναρξη του προγράμματος, όπως η αρχική απόφαση για «κούρεμα» των ασφαλισμένων καταθετών και νωρίτερα η καθυστέρηση στην υπογραφή Μνημονίου.