Πριν από μερικές εβδομάδες, γνωρίσαμε τη συμβολή του Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη, στην ανασυγκρότηση της Ελλάδας μέσα από το εκπληκτικό βιβλίο «Αι Θυσίαι της Ελλάδος εις τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο» που μας χάρισε η «K». Παρακολουθώντας την εκδήλωση για την παρουσίαση του βιβλίου, στο Μουσείο Μπενάκη στις 14 Ιανουαρίου 2013, σκέφτηκα ότι είναι μεν πολλοί αυτοί που γνωρίζουν το έργο του Αρχιτέκτονα-Πολεοδόμου Δοξιάδη («D» όπως συνηθίζαμε να τον λέμε), αλλά είναι ελάχιστοι αυτοί που γνωρίζουν τη σημαντική συμβολή του στην ανάπτυξη της πληροφορικής στην Ελλάδα. Θεώρησα λοιπόν υποχρέωσή μου να γράψω το σημερινό κείμενο, σαν φόρο τιμής σε έναν πολύ μεγάλο οραματιστή που συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη της πληροφορικής στην Ελλάδα.
Μετά τις σπουδές μου στο ΕΜΠ σαν Πολιτικός Μηχανικός, πήγα για μεταπτυχιακές σπουδές στην Αγγλία στο Battersea College of Technology (σημερινό University of Surrey). Τις πρώτες τέσσερις ημέρες των σπουδών, μας έγιναν εντατικά μαθήματα προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών. Για μένα ήταν η αποκάλυψη! Δεν παρακολούθησα κανένα άλλο μάθημα παρά μόνο χρησιμοποίησα τον χρόνο και τα μέσα του Πανεπιστημίου για να μάθω όσο το δυνατόν καλύτερα την επιστήμη και την τέχνη του προγραμματισμού. Γύρισα στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 1966 με ουσιαστικό εφόδιο τις γνώσεις προγραμματισμού και μια δημοσίευση σε ένα διεθνές συνέδριο σχετικά με τη στατική ανάλυση πολύπλοκων κατασκευών με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών.
Στην αναζήτηση εργασίας, θυμάμαι ότι υπολογιστές τότε είχαν η Εθνική Τράπεζα, η Πειραϊκή Πατραϊκή και η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία. Στις διάφορες αιτήσεις που έκανα, έγινα δεκτός για συνέντευξη από το Γραφείο Δοξιάδη και προσλήφθηκα στις 2/1/1967. Γνωρίζοντας ότι το Γραφείο Δοξιάδη δεν διέθετε κανένα υπολογιστή ρώτησα: «με τι θα ασχοληθώ;». Η απάντηση ήταν απλή: «σε πήραμε για τις σπουδές σου, τη δημοσίευσή σου και τις γνώσεις που έχεις στους υπολογιστές. Να είσαι βέβαιος ότι όταν έρθει η ώρα θα βρεθεί το τι θα κάνεις». Πράγματι, πολύ γρήγορα βρέθηκε το τι θα έκανα και ουσιαστικά πέρασα σαράντα ολόκληρα χρόνια στο κτίριο Δοξιάδη ασχολούμενος με τους υπολογιστές!
Ενα πολύ σημαντικό έργο που είχε αναλάβει το Γραφείο Δοξιάδη, ήταν η μελέτη μιας μεγάλης περιοχής γύρω από το Detroit. Τη μελέτη είχε αναθέσει η εταιρεία Detroit Edison Company και αντικείμενό της ήταν να προβλέψουμε την οικιστική εξέλιξη της περιοχής για το έτος 2000, ώστε η εταιρεία να προετοιμάσει τις ανάλογες υποδομές για την ομαλή ηλεκτροδότηση της περιοχής. Η μελέτη αυτή είχε ξεκινήσει το 1965 αλλά το 1967 αποφασίσθηκε να διευρυνθεί η υπό μελέτη περιοχή και να περιλάβει 17 πολιτείες και 720 κομητείες (counties). Ηταν φανερό ότι με «χειρωνακτική» εργασία δεν μπορούσε να ολοκληρωθεί το έργο. Ηταν πρακτικά αδύνατο να μελετήσουμε τα στοιχεία (68 παραμέτρους) για τις 720 κομητείες και να δουλέψουμε με τον παραδοσιακό τρόπο. Η ώρα των υπολογιστών είχε φθάσει.
Οι τεχνικές λεπτομέρειες της επεξεργασίας που έγινε αφορούν μάλλον τους ειδικούς. Για είκοσι περίπου «ημέρες» δουλεύαμε στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο της Στουτγκάρδης. Το Πανεπιστήμιο μας διέθετε (έναντι αμοιβής) τη χρήση του υπολογιστή Univac 1107, μόνο κατά τη διάρκεια της νύχτας, γιατί την ημέρα τον χρησιμοποιούσαν οι καθηγητές και οι φοιτητές. Οταν ολοκληρώθηκε η επεξεργασία γυρίσαμε στην Αθήνα και ετοιμάσαμε την παρουσίαση των ευρημάτων.
Θυμάμαι ακόμα μέχρι σήμερα, την έκφραση στο πρόσωπο του «D» όταν μπήκε στην αίθουσα και είδε αναρτημένους τους περισσότερους από 100 χάρτες της περιοχής μελέτης, φτιαγμένους από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή! Η έκπληξη, αλλά και η απόλυτη ικανοποίησή του, μας έδωσε το μήνυμα ότι οι υπολογιστές θα έπαιζαν πια σημαντικό ρόλο στο Γραφείο Δοξιάδη. Ο «D» αμέσως κατάλαβε ότι η χρήση των υπολογιστών έδινε άλλη διάσταση και προστιθέμενη αξία στις μελέτες μας. Εδώ όμως αρχίζει και η πραγματική παρέμβαση του «D» στην ανάπτυξη της πληροφορικής στην Ελλάδα. Με μια κίνηση από αυτές που ονομάζονται επιχειρηματικά «game changer», ο «D» αποφάσισε την εγκατάσταση ενός συστήματος Univac 1107 στους χώρους της εταιρείας. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος του εγχειρήματος, αρκεί να αναφερθεί ότι παρόμοια συστήματα υπήρχαν μόνο 3 ή 4 στην Ευρώπη και καμιά δεκαριά στις ΗΠΑ, κυρίως σε μεγάλα πανεπιστήμια ή πολύ μεγάλες εταιρείες. Φυσικά, το κόστος της επένδυσης ήταν επίσης δυσθεώρητο για την εποχή εκείνη. Στο ισόγειο του κτιρίου διαμορφώθηκε ειδική αίθουσα περίπου 150 τετραγωνικών μέτρων με κλιματισμό και ψευδοπάτωμα για να στεγάσει το «θηρίο». Είναι χαρακτηριστικό της προνοητικότητας του «D», ότι στον χώρο τοποθέτησε αλεξίσφαιρα τζάμια ειδικών προδιαγραφών, παρ’ όλο που την εποχή εκείνη (δικτατορία) δεν υπήρχε καμία υποψία ταραχών ή διαδηλώσεων.
Η επίσημη παρουσίαση του Ηλεκτρονικού Διερευνητή (όπως ήταν τότε η ονομασία του) έγινε με συνεχόμενες εκδηλώσεις, όπου προσκεκλημένοι ήταν όλοι αυτοί που συλλογικά ονομάζουμε διαμορφωτές της κοινής γνώμης. Πέρασαν επιχειρηματίες, εκδότες, δημοσιογράφοι, συγγραφείς, επιστήμονες και καλλιτέχνες. Μεταξύ των καλεσμένων ήταν ο αείμνηστος Δημήτρης Ψαθάς, ο οποίος εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από το «θηρίο» ώστε έγραψε δύο συνεχόμενα χρονογραφήματα στη στήλη που είχε στα «Τα Νέα», με τίτλο «Επαλξη Προόδου» στις 27/5/1970 και «Ο Αλάθητος» στις 28/7/1970. Εγραφε, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα: «Ημαστε μια ομάδα δημοσιογράφων – προσκεκλημένοι του κ. Δοξιάδη– και περιδιαβάζοντας μέσα στους χώρους εκείνους είχαμε όλοι μαζί το έντονο αίσθημα ότι βρεθήκαμε σε μια έπαλξη απίθανα προωθημένη, από όπου έχει κανείς θεώρηση οριζόντων διεθνών κι όχι μόνο στενά ελληνικών. Γιατί, ως γνωστόν, ο κ. Κώστας Δοξιάδης ανήκει στη μικρή κατηγορία των Ελλήνων εκείνων, που μπορούμε να ονομάζουμε “δαιμόνιους”, χωρίς τον κίνδυνο να υπερβάλλουμε, αφού η διεθνής προβολή του, σαν πολεοδόμου και αρχιτέκτονα, απλώνεται σ’ Ευρώπη και Αμερική, όπου η φήμη του Οργανισμού του, του δημιουργεί όλο και νέες προσκλήσεις για λύσεις προβλημάτων και νέες δραστηριότητες».
Ετσι ξεκίνησε η δημιουργία του μεγαλύτερου υπολογιστικού κέντρου στην Ελλάδα, το οποίο μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν και τρίτοι. Για παράδειγμα, επιστήμονες της ΔΕΗ ερχόντουσαν σχεδόν κάθε εβδομάδα και «έτρεχαν» τα προγράμματά τους, παίρνανε τα αποτελέσματα των μελετών τους και τις εκτυπώσεις, για να τα αξιοποιήσουν στα γραφεία τους. Είχαμε, ακόμα πολλούς πολιτικούς μηχανικούς, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν τον υπολογιστή μας για τη στατική επίλυση πολύπλοκων κατασκευών. Ηταν το πρώτο service bureau που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα. Είναι ευνόητο ότι το Γραφείο Δοξιάδη, χρησιμοποιούσε όλο και περισσότερο τον υπολογιστή για τις μελέτες του, οι οποίες πλέον ήταν πρωτοποριακές σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η σημαντικότερη όμως συμβολή του κέντρου ήταν στην εκπαίδευση. Για να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία της, πρέπει να θυμηθούμε ότι την εποχή εκείνη τα ελληνικά πανεπιστήμια δεν παρείχαν καμία εκπαίδευση στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Τότε λοιπόν, το ΕΛΚΕΠΑ (Ελληνικό Κέντρο Παραγωγικότητας) δημιούργησε απογευματινά και βραδινά μαθήματα προγραμματισμού, στα οποία διδάσκαμε τις «σύγχρονες» τότε γλώσσες προγραμματισμού Cobol και Fortran. Η πρακτική εκπαίδευση των σπουδαστών γινόταν στο service bureau του Γραφείου Δοξιάδη. Αυτοί οι πρώτοι φοιτητές του ΕΛΚΕΠΑ ήταν η «μαγιά» για την ανάπτυξη της πληροφορικής στην Ελλάδα. Συχνά, συναντώ ανθρώπους που μου λένε ότι χρωστούν την επαγγελματική σταδιοδρομία τους στα μαθήματα και στο πιστοποιητικό που έπαιρναν από το ΕΛΚΕΠΑ.
Θέλω να κλείσω το κείμενο αυτό με μια αναφορά του καθηγητή Bernard Galler, ο οποίος ήταν από τους πρωτεργάτες της πληροφορικής και ο οποίος διετέλεσε για πολλά χρόνια πρόεδρος της ACM (Association for Computing Machinery, USA), σε μια καταγραφή των πεπραγμένων του, σχετικά με την ιστορία των υπολογιστών. Λέει, λοιπόν ο Galler: «Αλλο ένα σημαντικό ταξίδι που έκανα το 1968, σαν πρόεδρος της ACM, όταν ταξίδεψα στην Ελλάδα για να εγκαινιάσω το Ελληνικό Παράρτημα της ACM. Ηταν ένα πολύ ευχάριστο ταξίδι. Συνάντησα τον Ανδρέα Δρυμιώτη ο οποίος δούλευε για την Unisys στην Ελλάδα και μέσω του, τον Δοξιάδη, τον διάσημο αρχιτέκτονα, στο γραφείο του». Ετσι καταγράφηκε το όνομα του Δοξιάδη στις δέλτους της ιστορίας των υπολογιστών.
* O κ. Ανδρέας Δρυμιώτης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων