Το παιχνίδι του τελεσιγράφου (utlimatum game) χρησιμοποιείται στα πειραματικά οικονομικά για να ελεγχθεί η υπόθεση ορθολογισμού. Οι διοργανωτές διαθέτουν ένα χρηματικό ποσό και καλούν δύο παίκτες να συμφωνήσουν μεταξύ τους για το πώς θα το μοιραστούν. Το ποσό μεταφέρεται ολόκληρο στον πρώτο παίκτη ο οποίος κάνει στον δεύτερο μια προσφορά για τη μοιρασιά του. Αν αυτός δεχθεί, το ποσό μοιράζεται όπως πρότεινε ο πρώτος παίκτης. Αν αρνηθεί, και οι δύο παίκτες παίρνουν μηδέν. Το παιχνίδι είναι ενός γύρου χωρίς περιθώριο διαπραγμάτευσης. Εάν ο δεύτερος παίκτης είναι ορθολογιστής, πρέπει να δεχθεί κάθε προσφορά του πρώτου γιατί ακόμα και ένα ευρώ είναι καλύτερο από μηδέν. Κατά κανόνα όμως οι δεύτεροι παίκτες απορρίπτουν προσφορές λιγότερες του 20%-30% του προς διανομή ποσού. Το παράδοξο αυτό αποτέλεσμα εξηγείται από τη θεωρία που διατύπωσε το 1759 ο Adam Smith στο βιβλίο «A Theory of Moral Sentiments». Σύμφωνα με αυτή, οι άνθρωποι έχουν έμφυτο το αίσθημα δικαίου, κατατάσσουν τις πράξεις των άλλων σε μια κοινά αποδεκτή κλίμακα δικαιοσύνης και είναι διατεθειμένοι να τιμωρήσουν ακόμα και με προσωπικό οικονομικό κόστος όσους συμπεριφέρονται με άδικο τρόπο.
Τι σχέση έχουν τα παραπάνω με την Ελλάδα και την Ευρωζώνη; Το τελευταίο διάστημα ορισμένοι Ελληνες παρατηρητές και πολιτικοί καταθέτουν την απειλή μονομερούς διαγραφής του ελληνικού χρέους ως διαπραγματευτικό μέσο απεμπλοκής της χώρας από τα Μνημόνια. Ευελπιστούν ότι υπό το βάρος της απειλής οι εταίροι μας θα δεχθούν μια γενναία απομείωση του ελληνικού χρέους και κατάργηση των Μνημονίων για να αποφύγουν μια σύγκρουση με την Ελλάδα που θα απειλούσε τη βιωσιμότητα της Ευρωζώνης. Ουσιαστικά η στρατηγική που προτείνουν είναι η απειλή αμοιβαίας καταστροφής.
Ομως, η απειλή αυτή δεν είναι αξιόπιστη για τρεις λόγους. Πρώτον, μονομερής διαγραφή χρέους συνεπάγεται άμεση έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ, δηλαδή καταστροφή για την ελληνική οικονομία χωρίς ισοδύναμη καταστροφή της Ευρωζώνης. Η τελευταία διαθέτει επιλογές από την παροχή απεριόριστης ρευστότητας στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα και τις αγορές κρατικών ομολόγων μέχρι την επίσπευση δημιουργίας δημοσιονομικής ένωσης, που θα περιορίσουν σημαντικά τις αρνητικές επιπτώσεις μιας ακραίας ελληνικής επιλογής. Η προφανής ασυμμετρία στην κατανομή ζημιών σε περίπτωση σύγκρουσης καθιστά την απειλή μονομερών ενεργειών ξεκάθαρη μπλόφα. Το ορθολογικό αποτέλεσμα της απειλής δεν είναι η άνευ όρων κατάργηση του Μνημονίου αλλά η αποδοχή από τους υποστηρικτές της του παρόντος πλαισίου συνεργασίας, αν θέλουν παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ (η εμπειρία της Κύπρου είναι αντιπροσωπευτική). Με δεδομένες όμως τις αγεφύρωτες διαφορές στο εσωτερικό της αντιπολίτευσης σε ό,τι αφορά το ευρώ, το ορθολογικό αυτό αποτέλεσμα δεν είναι δεδομένο. Αντί εκτός Μνημονίων, η στρατηγική της απειλής μπορεί να οδηγήσει την Ελλάδα εκτός κοινού νομίσματος.
Η δεύτερη αδυναμία της απειλής είναι ότι οι διαπραγματεύσεις για το ελληνικό χρέος δεν είναι παιχνίδι ενός γύρου αλλά επαναλαμβανόμενο. Η απόρριψη εκ μέρους των υποστηρικτών της απειλής κάθε αναγκαίας μεταρρύθμισης και η απουσία αξιόπιστης αναπτυξιακής στρατηγικής καθιστούν βέβαιο ότι η ελληνική οικονομία θα παράγει ελλείμματα στο διηνεκές. Για να κρατηθεί η Ελλάδα στην Ευρωζώνη θα χρειάζεται συνεχή πακέτα διάσωσης χωρίς προοπτική αποπληρωμής των δανείων. Μεταξύ μιας άμεσης οικονομικής ζημίας και μιας ακόμα μεγαλύτερης στο μέλλον, μια ορθολογική Ευρωζώνη θα προτιμήσει άμεση έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ τώρα παρά στο μέλλον με διαγραφή μεγαλύτερων δανείων. Αυτό ενισχύει ακόμα περισσότερο την πρόβλεψή μας παραπάνω. Κατάργηση του υπάρχοντος πλαισίου συνεργασίας μέσω απειλής είναι ορθολογικά ανέφικτη.
Η τρίτη αδυναμία της απειλής είναι η υπόθεση ότι οι Ευρωπαίοι εταίροι μας λειτουργούν αυστηρά με οικονομική λογική. Ας υποθέσουμε ότι η Ελλάδα είχε ορθολογικό πλεονέκτημα απειλώντας τους δανειστές της. Θα οδηγούσε αυτό στην ανατροπή του Μνημονίου και την άνευ όρων διαγραφή χρέους; Σαφώς όχι. Οπως δείχνει πλήθος δημοσκοπήσεων, η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη αντιτίθεται σε περαιτέρω βοήθεια στην Ελλάδα, πολύ περισσότερο αν η βοήθεια αυτή παρασχεθεί χωρίς εγγυήσεις μεταρρυθμίσεων. Η απειλή μονομερών ενεργειών θα έρθει σε πλήρη ρήξη με το περί δικαίου αίσθημα της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης και θα θεωρηθεί απροκάλυπτος εκβιασμός εκτός ευρωπαϊκών αξιών και πολιτικού πολιτισμού. Οι μαξιμαλιστικές θέσεις που διατυπώνουν οι υποστηρικτές της απειλής θα είχαν την ίδια τύχη με τις καταχρηστικές προσφορές στο παιχνίδι του τελεσιγράφου: ταυτιζόμενοι με την κοινή γνώμη των χωρών τους, οι Ευρωπαίοι ηγέτες (που αποσκoπούν εντέλει σε επανεκλογή τους) θα τις απέρριπταν, ανεξάρτητα του (ούτως ή άλλως διαχειρίσιμου) οικονομικού κόστους για τις χώρες τους.
Συμπερασματικά, οι εισηγητές της απειλής μονομερούς διαγραφής χρέους νομίζουν ότι ξεκινούν ένα παιχνίδι πόκερ στο οποίο η Ευρωζώνη θα πληρώσει για να αποφύγει. Κάνουν όμως λάθος. Στην πραγματικότητα ξεκινούν το παιχνίδι του τελεσιγράφου από το οποίο η χώρα έχει μόνο να χάσει. Η Ελλάδα πρέπει να συνεχίσει να επιδιώκει ελάφρυνση χρέους εντός του παρόντος πλαισίου συνεργασίας, αφενός προβάλλοντας τα σημαντικά οικονομικά επιτεύγματα της τελευταίας τριετίας και αφετέρου απευθυνόμενη στη θετική πλευρά του αισθήματος δικαίου της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Για αυτό, επιβάλλεται η υπεύθυνη επίκληση των λαθών που έγιναν και από τους εταίρους μας στη διαχείριση της ελληνικής κρίσης και του συνακόλουθου υπερβάλλοντος κοινωνικού κόστους που προκάλεσε το (απαραίτητο) πρόγραμμα σταθεροποίησης.
*Ο κ. Αργυρός είναι Reader in Economics, Cardiff Business School.