Προκειμένου η Ευρώπη να βγει από το αδιέξοδο όπου βρίσκεται σήμερα, θα πρέπει να προχωρήσει στη σύναψη μιας νέα συμφωνίας μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωζώνης, υποστηρίζει σε κείμενο/βιβλίο του που κυκλοφορεί σήμερα, από το think tank του Λονδίνου Policy Network, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ, Λουκάς Τσούκαλης. Σε διαφορετική περίπτωση, «η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι η ευρωπαϊκή νομισματική ένωση ενδεχομένως δεν θα παραμείνει για πολύ βιώσιμη, εκτός αν αποκτήσει δημοσιονομική βάση, καθώς και νομιμοποιημένη πολιτική βάση», προειδοποιεί ο κ. Τσούκαλης. Στο κείμενο/βιβλίο που κυκλοφορεί σήμερα στην αγγλική γλώσσα με τίτλο «The Unhappy State of the Union: Europe Needs a New Grand Bargain», ο κ. Τσούκαλης αναλύει το αδιέξοδο στο οποίο έχουν φτάσει η Ευρώπη και η Ευρωζώνη, ύστερα από δεκαετίες ενοποίησης που ανακόπηκαν από την κρίση χρέους που ξέσπασε στα τέλη του 2009. Κρίση, που εκδηλώνεται με τον περαιτέρω κατακερματισμό της Ε.Ε., καθώς κάποιες οικονομίες μαραζώνουν, άλλες καταρρέουν, τα αντισυστημικά κόμματα βρίσκονται σε άνοδο, η κοινωνία αποσυνδέεται όλο και περισσότερο από την πολιτική και η υποστήριξη προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα.
Το τολμηρό εγχείρημα του ευρώ
«Το ευρώ ήταν η πιο τολμηρή πτυχή της ευρωπαϊκής ενοποίησης και η κινητήρια δύναμη πίσω από τη δημιουργία του ήταν πολιτικής και όχι οικονομικής φύσης», λέει ο καθηγητής Τσούκαλης. Ωστόσο, πλέον είναι προφανές ότι οι Ευρωπαίοι είχαν τη θέληση να δημιουργήσουν τη νομισματική ένωση, αλλά όχι και να την υποστηρίξουν με τα μέσα που θα την καθιστούσαν βιώσιμη μακροπρόθεσμα. «Υπό αυτή την έννοια, το ευρώ ήταν ένα τρομερό λάθος και τώρα πληρώνουμε όλοι το τίμημα», λέει ο κ. Τσούκαλης παρατηρώντας ότι επιπλέον είχαμε την ατυχία η πρώτη μεγάλη κρίση που αντιμετώπισε το ευρώ να είναι η μεγαλύτερη από το 1929. «Η κρίση αποκάλυψε στην πορεία την αδυναμία του οικοδομήματος του Μάαστριχτ αλλά και πόσο εύθραυστοι ήταν οι διακυβερνητικοί και διακρατικοί δεσμοί». Στην προσπάθειά τους να αποτρέψουν την κατάρρευση του ευρώ, κατάρρευση που θα είχε ανυπολόγιστες οικονομικές και πολιτικές συνέπειες, χορηγήθηκαν μεγάλα πακέτα βοήθειας με αντάλλαγμα την εφαρμογή σκληρής οικονομικής προσαρμογής. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, μη διαθέτοντας στρατηγικό όραμα για την έξοδο της Ευρωζώνης από την κρίση, προσπάθησαν να κερδίσουν χρόνο, ωστόσο το μεγάλο πολιτικό ερώτημα παραμένει: Ποιος θα πληρώσει τον λογαριασμό ώστε να βγούμε από την κρίση;
Ευρώπη πιστωτών και οφειλετών
«Η Ευρώπη έχει χωριστεί σε πιστωτές και σε οφειλέτες, στις χώρες του ευρώ και σε όλους τους υπόλοιπους. Η εμπιστοσύνη είναι ελάχιστη, η οικονομική στρατηγική προβληματική και το πολιτικό περιβάλλον τοξικό», παρατηρεί ο καθηγητής Τσούκαλης. Αν και ορισμένοι πιστεύουν ότι τα χειρότερα πέρασαν, άλλοι εξακολουθούν να θυμίζουν ότι η ανάπτυξη της οικονομίας θα είναι μέτρια, εύθραυστη και άνιση στο προβλεπτό μέλλον, οι άνεργοι τόσο πολλοί ώστε δεν θα καταφέρουν να βρουν εργασία σύντομα, ο πολιτικός εξτρεμισμός σε άνοδο και το δημόσιο και ιδιωτικό χρέος υψηλότερο απ’ ό,τι στην αρχή της κρίσης. Κατά τη διάρκειά της, η ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη έχει αλλάξει, με τη Γερμανία -αλλά και την καγκελάριο Μέρκελ- να έχει αναδειχθεί σε αδιαφιλονίκητη ηγέτιδα μιας Ευρώπης σε κρίση. Χωρίς, όμως, δημοσιονομική και πολιτική βάση, η Ευρωζώνη ενδεχομένως δεν θα παραμείνει βιώσιμη για πολύ με τις φυγόκεντρες δυνάμεις να ενισχύονται και αυτό που εξακολουθεί να κρατάει ενωμένη την Ευρώπη να είναι πρωτίστως ο φόβος της διάλυσης.
Η ισορροπία του τρόμου
«Κατά μια έννοια πρόκειται για μια ισορροπία του τρόμου, μια ισορροπία, όμως, που είναι ασταθής και επιρρεπής σε ατυχήματα», επισημαίνει ο κ. Τσούκαλης. «Η Ευρώπη χρειάζεται μια νέα μεγάλη συμφωνία ώστε να καταφέρει να λύσει τον γόρδιο δεσμό. Αυτή η πρωτοβουλία μπορεί να προέλθει μόνο από τους ισχυρούς, όχι από τους αδύναμους. Τα οικονομικά της προσφοράς και η δημοσιονομική εξυγίανση πρέπει να συνοδευθούν, επειγόντως, από μέτρα για την τόνωση της ζήτησης και της ανάπτυξης. Χωρίς πειστικές απαντήσεις στο θέμα του χρέους και της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών, οι προοπτικές για την ανάπτυξη θα παραμείνουν ζοφερές», εξηγεί ο καθηγητής Τσούκαλης. Το ευρωπαϊκό σχέδιο θα πρέπει να αποκτήσει πάλι συνεκτική δομή και όχι να αποκλείει χώρες.
Μια νέα συνθήκη για το ευρώ
«Οπως έχουν σήμερα τα πράγματα, η διακυβέρνηση του ευρώ δεν είναι αποτελεσματική, ούτε νομιμοποιημένη. Εχει ανάγκη από επαρκή εργαλεία άσκησης πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ισχυρότερα κοινά θεσμικά όργανα, μεγαλύτερο δημοκρατικό έλεγχο. Ολα αυτά οδηγούν σε μια νέα συνθήκη για το ευρώ, η οποία θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει το τεστ της δημοκρατίας σε κάθε κράτος-μέλος, υπό την προϋπόθεση ότι καμία χώρα δεν έχει το δικαίωμα να εμποδίσει τις υπόλοιπες να προχωρήσουν και ότι σε περίπτωση δημοψηφίσματος στα Κοινοβούλια και στους πολίτες θα δοθεί μια ξεκάθαρη επιλογή: μέσα ή έξω από το ευρώ», τονίζει ο πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ. «Αν συνεχίσουμε να εφαρμόζουμε ημίμετρα, προσπαθώντας απλώς να επιβιώσουμε σήμερα, η Ευρώπη θα παραμείνει αδύναμη, εσωτερικά διχασμένη και εσωστρεφής: μια γερασμένη ήπειρος σε παρακμή με όλο και μικρότερο ρόλο σε έναν κόσμο που αλλάζει με ταχύτατο ρυθμό, σε μια εξαιρετικά ασταθή και φτωχή γειτονιά», είναι η δυσοίωνη πρόβλεψη του καθηγητή Τσούκαλη. Πολύ σύντομα, το κείμενο/βιβλίο του κ. Τσούκαλη θα εκδοθεί και στα ελληνικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά και ιταλικά σε συνεργασία με τα think tank Bertelsmann Stiftung, Notre Europe-Jacques Delors Institute, Instituto Affari Internationali και το ΕΛΙΑΜΕΠ.