Ενας κορυφαίος και σοφός (με όλη τη σημασία της λέξης) τραπεζίτης, μου έλεγε πριν από κάμποσα χρόνια, ότι «αν μπορείς να ανάψεις το τσιγάρο σου με ένα σπίρτο και χρησιμοποιήσεις δύο σπίρτα, το δεύτερο είναι σπάταλη». Θα μου πείτε: «τι αξία έχει ένα σπίρτο»; Τεράστια, γιατί στην ουσία χρησιμοποιούμε διπλάσιους πόρους από όσους απαιτεί η διαδικασία. Δηλαδή σπατάλη 100%. Ετσι πρέπει να αντιμετωπίζουμε κάθε προσπάθεια που κάνουμε. Πρέπει πάντοτε να εξετάζουμε τη δυνατότητα να επιτύχουμε το ίδιο αποτέλεσμα με λιγότερο κόστος και προσπάθεια.
Οι πρόσφατες τριπλές εκλογές τελείωσαν και όλοι ασχολούνται να αποκωδικοποιήσουν τα μηνύματα που μας έδωσαν με τα αποτελέσματά τους. Επίσης, άνοιξε και η συζήτηση για το εκλογικό σύστημα των επόμενων βουλευτικών εκλογών, αλλά αυτό δεν είναι το θέμα μου.
Θέλω να προβληματιστούμε με τις περιφερειακές και δημοτικές εκλογές και με τη διαδικασία που μας υποχρεώνει να ψηφίζουμε σε δύο Κυριακές. Αν μπορούσαμε να επιτύχουμε το ίδιο ή παρόμοιο αποτέλεσμα ψηφίζοντας μόνο μια φορά δεν θα είχαμε τεράστια οικονομία; Κάτι σαν το άναμμα του τσιγάρου με ένα μόνο σπίρτο αντί για δύο. Ξέρετε κάτι; Κανένας μέχρι σήμερα δεν έχει εξετάσει το πραγματικό κόστος μιας εκλογικής διαδικασίας. Συνήθως μας απασχολεί το άμεσο κόστος που πληρώνει το υπουργείο Εσωτερικών. Αυτό όμως είναι ένα μέρος του συνολικού κόστους που δημιουργούν οι οποιεσδήποτε εκλογές. Για παράδειγμα, περίπου 4,2 εκατομμύρια ψηφοφόροι ψήφισαν τη Β΄ Κυριακή στις πρόσφατες περιφερειακές εκλογές της 25ης Μαΐου 2014. Μονάχα οι μετακινήσεις (με ίδια μέσα ή με τη δημόσια συγκοινωνία), αυτών των ψηφοφόρων, προς και από τα εκλογικά κέντρα, είναι μια τεράστια σπατάλη που δεν παράγει απολύτως τίποτα, εκτός φυσικά από την ψήφο τους. Οι εκλογικές άδειες είναι επίσης ένα μεγάλο στοιχείο κόστους το οποίο χάνεται από την ελληνική οικονομία. Οι δύο γύροι διπλασιάζουν περίπου το κόστος των εκλογών και είναι σκόπιμο να εξετάσουμε την αιτιολογία γιατί έχουν καθιερωθεί στην Ελλάδα αλλά και σε πολλές χώρες οι αυτοδιοικητικές (και όχι μόνο) εκλογές να γίνονται σε δύο γύρους.
Ο βασικότερος λόγος για τη διενέργεια εκλογών σε δύο γύρους είναι για να δίνεται η δυνατότητα στον νικητή να έχει άνετη πλειοψηφία στο δημοτικό ή περιφερειακό συμβούλιο, ώστε να μπορέσει να εφαρμόσει το πρόγραμμά του. Σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές ο νικητής (είτε από την Α΄ Κυριακή είτε από τους δύο γύρους), παίρνει τουλάχιστον τα 3/5 των εδρών. Δηλαδή, αν κάποιος επικρατήσει έστω και με μία ψήφο θα πάρει έδρες που ισοδυναμούν με ποσοστό 60%.
Το σύστημα αυτό έχει καθιερωθεί εδώ και πολλά χρόνια και κανείς δεν το αμφισβητεί. Το έχουμε όλοι αποδεχτεί και κανένας δεν βγήκε να το κριτικάρει για τις στρεβλώσεις που δημιουργεί. Ολοι φωνάζουν για το bonus των 50 εδρών που υπάρχει στο σημερινό εκλογικό σύστημα των βουλευτικών εκλογών, αλλά κανένας δεν διαμαρτύρεται για το bonus που παίρνουν οι περιφερειάρχες (τους οποίους έχουμε χαρακτηρίσει «μικρούς πρωθυπουργούς»), το οποίο αναλογικά μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερο. Πάρτε για παράδειγμα την περιφέρεια Αττικής. Την Α΄ Κυριακή ψήφισαν 1.737.852 ψηφοφόροι. Η διαφορά μεταξύ Δούρου και Σγουρού ήταν μόλις 27.531 ψήφοι. Τη Β΄ Κυριακή ψήφισαν λίγο περισσότεροι: 1.772.859. Η Δούρου πήρε μόλις 25.622 ψήφους περισσότερους από τον Σγουρό, που είναι λιγότεροι από όσους πήρε την Α΄ Κυριακή, αλλά συνολικά πήρε 61 έδρες από τις 101 της περιφέρειας, και ο Σγουρός μόλις 12 έδρες! Σας φαίνεται δίκαιο αυτό το σύστημα; Ακούσατε κανένα να διαμαρτύρεται για τη στρέβλωση αυτή;
Είναι γεγονός ότι σε πολλές χώρες ισχύει το σύστημα των δύο γύρων. Θα μπορούσα να το δεχτώ για την εκλογή του Προέδρου μιας χώρας, ώστε η εκλογή να δίνει την απόλυτη εξουσία σε αυτόν ο οποίος θα επικρατήσει ξεκάθαρα στους δύο γύρους. Ακόμα και στην περίπτωση αυτή υπάρχουν πολλές χώρες όπου η εκλογή του Προέδρου γίνεται σε ένα γύρο. Αναζητώντας εναλλακτικές λύσεις στον τρόπο επιλογής των δημοτικών αρχόντων, όπου ψηφίζουν μόνο μια φορά αλλά ουσιαστικά καταλήγει να επιλέγεται ο υποψήφιος ο οποίος εξασφαλίζει τουλάχιστον το 50% συν 1 ψήφο, μου φάνηκε εξαιρετικά ενδιαφέρον το σύστημα της «προτιμητέας ψήφου» (preferential voting) που χρησιμοποιείται στην Αυστραλία από το 1918. Είναι αξιοσημείωτο ότι το σύστημα αυτό χρησιμοποιείται σε όλες σχεδόν τις εκλογές που γίνονται στην Αυστραλία. Δηλαδή, πολιτικές, αυτοδιοικητικές, κομματικές, συντεχνιακές, εταιρικές, εκκλησιαστικές, αθλητικές κ.ο.κ., κάτι που αποδεικνύει ότι είναι αποδεκτό σε όλο τον κόσμο.
Σε πολύ γενικές γραμμές η ψηφοφορία γίνεται ως έξης: Ο ψηφοφόρος καλείται να δηλώσει την πρώτη και κυριότερη προτίμησή του για τον υποψήφιο ή τον συνδυασμό, σημειώνοντας τον αριθμό «1» στο κουτάκι δίπλα από το όνομα. Στο ίδιο ψηφοδέλτιο δηλώνει τις προτιμήσεις του με τους αριθμούς 2, 3, 4 κ.ο.κ. στους υπόλοιπους συνδυασμούς. Μετά την καταμέτρηση οι υποψήφιοι τοποθετούνται σε φθίνουσα σειρά ανάλογα με της ψήφους της 1ης προτίμησης που πήραν. Αν κάποιος συγκεντρώσει το 50% συν μία ψήφο θεωρείται ο νικητής. Σε αντίθετη περίπτωση, ο υποψήφιος που συγκέντρωσε τις λιγότερες ψήφους αποκλείεται από την περαιτέρω διαδικασία και όσες ψήφους πήρε κατανέμονται στους υπόλοιπους συνδυασμούς ανάλογα με τη δεύτερη προτίμησή τους. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι να βρεθεί ο υποψήφιος με την απόλυτη πλειοψηφία.
Εκτός από τη σημαντική οικονομία της κατάργησης του δεύτερου γύρου, το πιο ουσιαστικό πλεονέκτημα είναι ότι δεν μπορούν να γίνουν «ιερές» ή «ανίερες» συμμαχίες μεταξύ πρώτου και δεύτερου γύρου. Το τι έγινε μεταξύ 18ης και 25ης Μαΐου περιγράφεται δυστυχώς μόνο με μια λέξη, της οποίας το πρώτο συνθετικό είναι «αλλάξω..» και την οποία δεν μπορώ να γράψω στο κείμενο αυτό.
Για παράδειγμα: Στην Πάτρα βγήκε ο υποψήφιος του ΚΚΕ, ο οποίος στη Β΄ Κυριακή πήρε όλες τις ψήφους του Σύριζα, παρά το γεγονός ότι αυτά τα δύο κόμματα στις θέσεις τους εκφράζουν ανοικτά το Βιβλικό: «οὐ γάρ συγχρῶνται Ἰουδαῖοι Σαμαρείταις».
Στον Πειραιά ο Μώραλης τη Β΄ Κυριακή πήρε όλες τις ψήφους του Σύριζα και κάτι παραπάνω. Στην Περιφέρεια Αττικής, φαίνεται ότι το ΚΚΕ δεν έριξε μόνο λευκά ψηφοδέλτια, αλλά και τουλάχιστον 70.000 προς τη μεριά της Δούρου. Ακόμα, οι Πειραιώτες για να ανταποδώσουν την υποστήριξη του Σύριζα στον Μώραλη, έδωσαν στη Δούρου πολύ υψηλά ποσοστά 56,2%, ενώ στην περιφέρεια επικράτησε μόνο με 50,8%.
Τα παραπάνω είναι μόνο μερικά από τα κραυγαλέα παραδείγματα της «συναλλαγής» που γίνεται μεταξύ της Α΄ και της Β΄ Κυριακής των αυτοδιοικητικών εκλογών. Με το σύστημα της «προτιμητέας ψήφου» τέτοιου είδους συναλλαγές δεν θα εξαλειφθούν εντελώς, αλλά θα περιοριστούν σημαντικά, διότι δεν θα είναι γνωστό (κατά την ώρα της συμφωνίας) το αποτέλεσμα του Α΄ Γύρου, πάνω στο οποίο βασίζονται οι συμφωνίες. Ποιοι μπορεί να αντιδράσουν; Είμαι απολύτως βέβαιος ότι τα κόμματα δεν θέλουν ένα τέτοιο σύστημα. Γενικά, τα κόμματα δεν θέλουν οποιαδήποτε μεταρρύθμιση η οποία περιορίζει τις δυνατότητές τους για τον «χειρισμό» (manipulation) οποιασδήποτε κατάστασης. Προσωπικά δεν μπορώ να βρω ποιος άλλος θα αντιδρούσε στην καθιέρωση ενός τέτοιου συστήματος. Εχουμε πέντε χρόνια μπροστά μας για τις επόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές και αξίζει τον κόπο να ανοίξουμε τη συζήτηση για να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τη διαδικασία επιλογής των αρχόντων μας, με πιο διαφανή τρόπο και σίγουρα πιο οικονομικό. Μήπως καταφέρουμε να αλλάξουμε κάτι σε αυτό τον Τόπο!
ΥΓ. Για να διαλύσω και τον μύθο του bonus των 50 εδρών. Κανένας δεν παίρνει 50 έδρες «δώρο». Παίρνει λιγότερες, γιατί ένα μέρος από αυτές, θα τις έπαιρνε έτσι κι αλλιώς, αν μοιραζόντουσαν 300 αντί για 250 έδρες. Το 2012 το πραγματικό bonus για τη Ν.Δ. ήταν μόνο 34 έδρες.
* O κ. Ανδρέας Δρυμιώτης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων