Συνηθίζω να αφήνω λίγο χρόνο να περάσει, ώστε τα θέματα που θέλω να σχολιάσω να έχουν αποβάλει τη φόρτιση της επικαιρότητας. Από το δημοσίευμα των Financial Times, σχετικά με το τι συνέβη στις Κάννες τις μοιραίες ημέρες του Νοεμβρίου 2011, μάθαμε πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα. Θα προσπαθήσω, όμως, να σας δώσω μια διαφορετική άποψη για το δημοψήφισμα που δεν έγινε, το οποίο όμως είχε τεράστιες αρνητικές επιπτώσεις.
Η ιστορία ξεκίνησε στις 24 Μαΐου 2011, στην ανοικτή γενική συνέλευση του ΣΕΒ, στο Μέγαρο Μουσικής με την παρουσία του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου. Ο τότε πρόεδρος του ΣΕΒ κ. Δασκαλόπουλος στην ομιλία του ανέφερε τα ακόλουθα: «Εφόσον λοιπόν το πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να δώσει διέξοδο, είναι αναγκαία η προσφυγή στον λαϊκό παράγοντα… Αλλά, όχι έμμεσα – όχι με εκλογές…. Απομένει μόνο μία πολιτικά υγιής και εθνικά αξιοπρεπής λύση: Να κληθεί ο λαός ν’ αποφανθεί άμεσα για την ακολουθητέα εθνική πορεία – μέσα από ένα δημοψήφισμα. Ενα δημοψήφισμα που θα θέσει την κοινωνία μας μπροστά στο μοναδικό, πλέον, σήμερα, βαθύτερο εθνικό μας διακύβευμα:
ΠΡΟΧΩΡΟΥΜΕ στον δρόμο που επιβάλλει η ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας, με τους όρους και με τις θυσίες που απαιτεί η παραμονή μας στην Ευρωζώνη; Είμαστε διατεθειμένοι να καταβάλουμε το κόστος των αλλαγών που απαιτούνται για να μην κατέβουμε από το τρένο της Ευρώπης;
Ή ΑΠΟΧΩΡΟΥΜΕ και πορευόμαστε πλέον μόνοι, χωρίς τους όρους, αλλά και χωρίς τα δισεκατομμύρια των εταίρων μας; Θέλει η κοινωνική πλειοψηφία να προκρίνει ένα δρόμο που μας οδηγεί στο περιθώριο και την εθνικά υπερήφανη εξαθλίωση;».
Αλλο που δεν ήθελε ο κ. Παπανδρέου. Δεν ξέρω αν ήταν προσυμφωνημένη η αναφορά στο δημοψήφισμα, αλλά από εκείνη τη στιγμή είναι βέβαιο ότι ξεκίνησε η αντίστροφη μέτρηση για δημοψήφισμα. Ο νέο-ορκισθείς υπουργός Εσωτερικών κ. Καστανίδης, ανέλαβε να ετοιμάσει το σχετικό Νομοσχέδιο. Ο Νόμος 2023, πέρασε από τη Βουλή και δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 220 με ημερομηνία 24 Οκτωβρίου 2011. Σημειώστε αυτή την ημερομηνία, διότι τα γεγονότα που ακολούθησαν αμέσως μετά, καθόρισαν την πολιτική (και όχι μόνο) πορεία του τόπου.
Ο Νόμος προβλέπει ότι η ψηφοφορία «διεξάγεται εντός τριάντα ημερών από την δημοσίευση του προεδρικού διατάγματος με το οποίο προκηρύσσεται το δημοψήφισμα». Στην πράξη όμως χρειάζονται πολύ περισσότερες μέρες γιατί αν το θέμα είναι «σοβαρό κοινωνικό ζήτημα», πρέπει πρώτα να ψηφιστεί το σχετικό νομοσχέδιο από τη Βουλή.
Τονίζω το θέμα των προθεσμιών, γιατί ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ της ανακοίνωσης για προσφυγή σε δημοψήφισμα και της διεξαγωγής του, είναι ιδιαίτερα κρίσιμος. Η περίοδος αυτή είναι πολύ μεγάλη και θα είχε σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομική ζωή του τόπου, της Ευρώπης και όλου του κόσμου, όπως αποδείχτηκε από τα γεγονότα που επακολούθησαν.
Αφού είδαμε το background, ελάτε να δούμε τηλεγραφικά τα γεγονότα της περιόδου 27 Οκτωβρίου – 2 Νοεμβρίου 2011. Είμαι απόλυτα βέβαιος ότι τα συμπεράσματα θα είναι σχεδόν αυτονόητα.
• Τα ξημερώματα της 27ης Οκτωβρίου, ο κ. Παπανδρέου γύριζε από τις Βρυξέλλες έχοντας επιτύχει τη μεγαλύτερη αναδιάρθρωση κρατικού χρέους στην Παγκόσμια Ιστορία και ένα νέο πρόγραμμα στήριξης ύψους 172 δισεκατομμυρίων ευρώ. Ενα ασύλληπτο νούμερο. Αξίζει να σημειωθεί ότι, αυτά τα 172 δισ. ευρώ θα τα κατέβαλαν (βασικά) οι φορολογούμενοι Ευρωζώνης, και ως εκ τούτου θα έπρεπε να εγκριθούν από τα κοινοβούλια της κάθε χώρας.
• Στις 28 Οκτωβρίου είχαμε τα έκτροπα, εναντίον του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, στη Θεσσαλονίκη, τα οποία υποτίθεται ότι έδωσαν την αφορμή για την απόφαση του κ. Παπανδρέου να πάει σε δημοψήφισμα. Θυμηθείτε την ημερομηνία δημοσίευσης του Νόμου για το δημοψήφισμα (24/10/2011). Είναι πιθανόν να το είχαν ήδη αποφασίσει και να περίμεναν την αφορμή.
• Το Σαββατοκύριακο 29 και 30 Οκτωβρίου ο κ. Παπανδρέου με μια μικρή ομάδα συμβούλων του, αποφασίζει να ζητήσει δημοψήφισμα για το νέο πρόγραμμα στήριξης των 172 δισ. ευρώ. Εχει τεράστια σημασία ποιο θα είναι το ερώτημα του δημοψηφίσματος, γι’ αυτό και παραθέτω τις δηλώσεις του τότε υπουργού κ. Καστανίδη: «Το ερώτημα που θα τεθεί είναι αν η δανειακή σύμβαση, συνοδευόμενη από τα παραρτήματα, γίνεται αποδεκτή από τον ελληνικό λαό». Είναι ολοφάνερο ότι αυτό το ερώτημα είναι εντελώς λάθος και γι’ αυτό «τα πήρανε στο κρανίο» στις Κάννες όταν ο κ. Παπανδρέου με μια ιδιαίτερα μακρά και κουραστική ομιλία (όπως παραδέχτηκε ο ίδιος) προσπάθησε να αναπτύξει το διακύβευμα. Είμαι απολύτως βέβαιος ότι στο ερώτημα αυτό η απάντηση θα ήταν συντριπτικά αρνητική. Αξίζει ακόμα να τονισθεί ότι δεν ήταν αυτό το ερώτημα που έθεσε αρχικά ο κ. Δασκαλόπουλος.
• Τη Δευτέρα 31 Οκτωβρίου ο κ. Παπανδρέου ανακοινώνει την πρόθεσή του να προκηρύξει δημοψήφισμα και προκαλείται παγκόσμιος πανικός. Στην Ολλανδία αναβάλλεται η συζήτηση στη Βουλή για την έγκριση του δανείου, με το σκεπτικό ότι «ας αποφασίσουν πρώτα οι Ελληνες, αν θέλουν το δάνειο και μετά βλέπουμε».
• Την Τρίτη 1 Νοεμβρίου το Χρηματιστήριο Αθηνών καταγράφει απώλειες 6,92% με τις τραπεζικές μετοχές να καταγράφουν απώλειες μεγαλύτερες από 10%. Πτώση σε όλες τις αγορές: Μιλάνο 7%, Φρανκφούρτη 6,09%, Παρίσι 5,12%, Μαδρίτη 5,14%, Λονδίνο 3,12%, Μόσχα 6,38% και Νέα Υόρκη Dow Jones 2,20% και Nasdaq 2,25%. Παράλληλα τα spread των ελληνικών ομολόγων εκτοξεύονται μαζί με τα ιταλικά και άλλων χωρών. Αυτό όμως που φαίνεται να εξοργίζει τον Σαρκοζί είναι η άνοδος των spread στα γαλλικά ομόλογα που ανεβαίνουν κατά 127 μονάδες βάσης. Τέλος, για να μην ξεχνιόμαστε το ευρώ χάνει 2,2% σε σχέση με το δολάριο.
Μέσα σε αυτόν τον πανικό, ο κ. Παπανδρέου καλείται επειγόντως στις Κάννες την Τετάρτη 2 Νοεμβρίου 2011. Είναι νομίζω εύκολο να αντιληφθούμε το κλίμα και τη στάση των παριστάμενων για το G20. Μια χώρα της Ευρωζώνης που αντιπροσωπεύει περίπου το 2% της οικονομίας της, κατάφερε να προκαλέσει παγκόσμιο πανικό. Τις λεπτομέρειες από το δείπνο της συμφοράς τις μάθαμε από το δημοσίευμα των Financial Times.
Θέλω μόνο να επισημάνω δύο σημεία. Πρώτον, αν μας είχαν αφήσει να προχωρήσουμε στο δημοψήφισμα, το οποίο θα γινόταν τον Ιανουάριο του 2012, είναι βέβαιο ότι θα είχαμε πτωχεύσει πολύ πριν από τη «λαϊκή ετυμηγορία». Οι τράπεζες θα έκλειναν προκειμένου να αποφύγουν το Bank Run και από τα ΑΤΜ θα μπορούσαμε να παίρνουμε καθημερινά ένα μικρό ποσό, όπως έγινε στην Κύπρο. Το δεύτερο είναι πιο σημαντικό. Στις Κάννες ζήτησαν από τον κ. Παπανδρέου να αλλάξει το ερώτημα του δημοψηφίσματος και να θέσει το δίλημμα της παραμονής ή όχι στη Ζώνη του Ευρώ. Είναι φανερό ότι η Ευρώπη θα είχε τον χρόνο ώστε να προετοιμαζόταν και για τα δύο ενδεχόμενα. Κατά συνέπεια αυτό που ισχυρίζονται πολλοί ότι «δεν μπορούν να μας διώξουν από το ευρώ και έτσι μπορούμε να τους εκβιάζουμε», μάλλον δεν ισχύει. Είμαι απολύτως βέβαιος ότι αν αποφασίζαμε να φύγουμε, θα μας έλεγαν «στον αγύριστο», γιατί ήδη στην περίοδο προ του δημοψηφίσματος, θα είχαμε κάνει όση ζημιά μπορούσαμε να κάνουμε στην Ευρωζώνη.
Κλείνοντας την ιστορία για το δημοψήφισμα και την προσωπική μου εμπλοκή, θέλω να επισημάνω ότι η παραίτηση μου από το Γραφείο του Πρωθυπουργού έχει ημερομηνία 3 Νοεμβρίου, δηλαδή δύο μέρες μετά την ανακοίνωση για το δημοψήφισμα. Το μόνο που δεν χρειαζόταν ο τόπος την εποχή εκείνη ήταν ένα δημοψήφισμα και μάλιστα με το λάθος ερώτημα. Εξάλλου ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν, το έθεσε πολύ ξεκάθαρα, λέγοντας: «How far would Moses have gone, if he had taken a poll in Egypt? ». Είναι βέβαιο ότι κανένας Εβραίος δεν θα ψήφιζε υπέρ της εξόδου από την Αίγυπτο, γνωρίζοντας τις κακουχίες που θα αντιμετώπιζαν στην έρημο. Το ίδιο και εμείς. Θα ψηφίζαμε εναντίον της δανειακής σύμβασης και των παραρτημάτων της. Και μετά;
* Ο κ. Ανδρέας Δρυμιώτης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων