Εγκρίθηκε στις 23/5/2014 το νέο ΕΣΠΑ 2014-2020 με προϋπολογισμό 26 δισ. ευρώ δημόσιας δαπάνης. Ακολουθεί η πολύ δύσκολη περίοδος υλοποίησης και, επειδή φαίνεται ότι θα ακολουθηθούν οι ίδιες διαδικασίες, καλόν είναι να επισημανθούν τα ζητήματα που προκάλεσαν προβλήματα και καθυστερήσεις κατά την περίοδο 2007-2013.
Τη συγκεκριμένη περίοδο, για να εκτελέσει κάποιος φορέας έργο έπρεπε να λάβει την αποκαλούμενη «επάρκεια». Στόχος ήταν «η ενίσχυση της διοικητικής αποτελεσματικότητας των φορέων υλοποίησης (δικαιούχων) συγχρηματοδοτούμενων έργων με τη θέσπιση κανόνων επιβεβαίωσης της διαχειριστικής επάρκειάς τους πριν από την ανάληψη της ευθύνης εκτέλεσης έργων». Ετσι, εκδόθηκε η υπουργική απόφαση που προέβλεπε μια σειρά απαιτήσεων για τους δικαιούχους, όπως συμβατότητα του κανονιστικού πλαισίου λειτουργίας του δικαιούχου με το κοινοτικό και εθνικό νομοθετικό και κανονιστικό δίκαιο σχετικά με την ανάθεση και υλοποίηση δημοσίων συμβάσεων, ορισμό των υπηρεσιών ή/και των αρμοδίων οργάνων του δικαιούχου που είναι υπεύθυνα για τις διαδικασίες προγραμματισμού, ανάθεσης και διαχείρισης συμβάσεων κ.λπ.
Ολα τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από τις αρμόδιες για το ΕΣΠΑ υπηρεσίες διαχείρισης και εκδίδεται σχετικό έγγραφο επιβεβαίωσης από τον αρμόδιο γενικό ή ειδικό γραμματέα. Αυτό σημαίνει ότι ο δικαιούχος γνωρίζει και μπορεί να εκτελέσει το έργο, το οποίο ελέγχεται από διάφορες ελεγκτικές αρχές της χώρας, της Κοινότητας, αλλά και τρίτες, ανεξάρτητες αρχές. Αν και ο νόμος ήταν αρκετά σαφής και απλός ως προς τις διαδικασίες ελέγχου από τις Δ.Α. για την καταχώρηση των δαπανών (άρθρο 8 του Ν3614/2007), στη συνέχεια εκδόθηκαν οι σχετικές υπουργικές αποφάσεις (ΥΠΑΣΥΔ = Υπουργική Απόφαση Συστήματος Διαχείρισης) και περιλάμβαναν τις εξής επιβαρυντικές απαιτήσεις (άρθρο 3.3): Υποχρέωση του δικαιούχου να λαμβάνει προέγκριση από την οικεία αρχή που ασκεί καθήκοντα διαχείρισης πριν από την έγκριση των τευχών δημοπράτησης, πριν από την υπογραφή δημόσιας σύμβασης, καθώς και πριν από την τροποποίηση δημόσιας σύμβασης.
Ξαφνικά, ο εγκεκριμένος και πιστοποιημένος δικαιούχος θεωρείται «ανεπαρκής» και πρέπει να λάβει επιπλέον προεγκρίσεις. Προστέθηκε έτσι στις Δ.Α. ένα -ασήκωτο, όπως αποδείχτηκε στην πράξη- φορτίο για να εκτελούν καθήκοντα και να αναλάβουν ευθύνες που είναι σαφώς δυσανάλογες με τη στελέχωσή τους. Επίσης, απαιτήθηκαν σχετικές ικανότητες και δεξιότητες των ανθρώπων που στελεχώνουν τις Δ.Α., οι οποίοι από εκεί που έκαναν διαχείριση κοινοτικών προγραμμάτων κλήθηκαν να αποκτήσουν νομικές και τεχνικές γνώσεις, τις οποίες στελέχη της αγοράς αποκτούν με πολυετή σχετική και αποκλειστική εμπειρία.
Αναπόφευκτα, οι χρόνοι έγκρισης μάκρυναν (έως και την απουσία απάντησης) και με το παραμικρό πρόβλημα τα έργα «πάγωναν», οι χειριστές ζητούσαν στοιχεία και διευκρινίσεις κ.λπ. Πρακτικά, άρχισαν να «κολλάνε» σχεδόν όλα τα έργα του ΕΣΠΑ. Ακολούθησε ένας νόμος, νομίζω με καλή πρόθεση, που όριζε ότι «η Δ.Α. εκφράζει τη γνώμη της εντός αποκλειστικής προθεσμίας είκοσι (20) ημερών από τη λήψη των σχετικών στοιχείων. Σε περίπτωση άπρακτης παρέλευσης της ανωτέρω προθεσμίας, λογίζεται ότι η Δ.Α. έχει παράσχει σύμφωνη γνώμη, φέρουσα τη σχετική ευθύνη για τη σύμφωνη αυτή γνώμη».
Η ρύθμιση αυτή θεωρητικά επέτρεπε τον δικαιούχο να προχωρήσει αμέριμνος, ενώ γνωρίζει ότι, μόλις φτάσει στο επόμενο στάδιο, απευθυνόμενος εκ νέου στη Δ.Α., για αίτημα που δεν ανέμενε να εγκριθεί, η Δ.Α. να αναλάβει την ευθύνη και να του εγκρίνει την πρόοδο του έργου! Δυστυχώς, η εμπειρία των συναλλαγών με το Δημόσιο άλλα μας διδάσκει. Μάλλον η Δ.Α. θα επικαλεστεί το άρθρο περί παρατυπιών από την ΥΠΑΣΥΔ και θα περικόψει δαπάνες ή θα απαιτήσει να ακυρωθεί το έργο. Η λύση επομένως είναι προφανής: ξεκάθαρες ευθύνες του -πιστοποιημένου και επαρκή- δικαιούχου και ξεκάθαρες αρμοδιότητες της Δ.Α., μη επικαλυπτόμενες.
Υπάρχουν πολλές περιοχές που μπορούν να γίνουν βελτιώσεις στο νέο ΕΣΠΑ. Οι πιο σημαντικές είναι:
• H παροχή τεχνογνωσίας και άλλες δράσεις τεχνικής βοήθειας που θα μπορούσαν να βοηθήσουν αν ξεπεραστεί μια εγγενής καχυποψία που τρέφουν πολλά στελέχη της δημόσιας διοίκησης προς τους εξωτερικούς συμβούλους.
• Η δημοσιοποίηση ανά τρίμηνο όσων έργων καθυστερούν, κάτι που εφαρμόστηκε για λίγο στο Γ΄ ΚΠΣ και μετά σταμάτησε.
• Η πραγματική βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου που διέπει την υλοποίηση των έργων, σε συνέχεια των 32 διαφορετικών νομοθετικών ρυθμίσεων σε τομείς που εντοπίστηκε σημαντικός όγκος εμπλοκών. Ενα νομοθετικό πλαίσιο που απλοποιήθηκε τουλάχιστον τέσσερις φορές τα τελευταία 4 χρόνια. Η αναζήτηση για «απλοποίηση ΕΣΠΑ» στη μηχανή αναζήτησης Google εντοπίζει περίπου 89.000 αποτελέσματα…
* Ο κ. Στέλιος Χριστάκος είναι χρηματοοικονομικός σύμβουλος επιχειρήσεων.