Η ενεργειακή αγορά της χώρας μας βρίσκεται τα τελευταία χρόνια σε έναν ολοένα εντεινόμενο αναβρασμό. Τα ελλείμματα και οι υπερημερίες στις πληρωμές μεταξύ των συμμετεχόντων στην αγορά παραμένουν. Οι μεγάλοι βιομηχανικοί πελάτες διαμαρτύρονται για υπέρμετρα ενεργειακά κόστη που πλήττουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητά τους. Παρότι η μετάβαση σε καθεστώς ελεύθερης αγοράς στην παραγωγή, εμπορία και προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας άρχισε να θεσμοθετείται στην Ελλάδα ήδη από δεκαπενταετίας, η σημερινή δομή της αγοράς εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από στρεβλώσεις και σημαντικά εμπόδια πρόσβασης νέων παραγωγών και προμηθευτών. Το τρέχον μοντέλο οργάνωσης της χονδρεμπορικής αγοράς δεν στάθηκε ικανό να άρει τις στρεβλώσεις, ενώ παρά τη σταδιακή κατάργηση διάφορων μεταβατικών μηχανισμών, ακόμη δεν έχει αποσαφηνιστεί η διάδοχη κατάσταση.
Παράλληλα, στην υπόλοιπη Ευρώπη κινούνται με ταχείς ρυθμούς οι διαδικασίες σύζευξης των εθνικών και περιφερειακών αγορών σε υλοποίηση του λεγόμενου ευρωπαϊκού Μοντέλου Στόχου («Target Model»), με τις αγορές της Βορειοδυτικής Ευρώπης να λειτουργούν ήδη συζευγμένα από τον Φεβρουάριο και τις αγορές της Ιβηρικής Χερσονήσου από τον Μάιο του παρόντος έτους, ενώ χρηματιστήρια ενέργειας είναι υπό διαμόρφωση ακόμη και στις γειτονικές βαλκανικές χώρες, όπως στη Βουλγαρία όπου έχει ήδη θεσμοθετηθεί και αδειοδοτηθεί το επονομαζόμενο Independent Bulgarian Energy Exchange (IBEX). Από την ενοποίηση των ευρωπαϊκών αγορών ενέργειας αναμένεται να προκύψουν σημαντικά οφέλη, καθώς θα επιτραπεί σε όλους η πρόσβαση σε φθηνές πηγές ενέργειας, δημιουργώντας ίσους όρους ανταγωνισμού στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και βιομηχανίες μέσω της εξάλειψης των διαφορών ως προς τα ενεργειακά τους κόστη.
Είναι γεγονός ότι εδώ και μήνες καταβάλλονται προσπάθειες από τους εγχώριους θεσμικούς φορείς για επίσπευση των διαδικασιών αναδιοργάνωσης της εγχώριας χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας με σκοπό την ομαλή ενσωμάτωση στην υπό διαμόρφωση ενιαία ευρωπαϊκή αγορά. Στο πλαίσιο αυτό, πρόσφατα ανακοίνωσε η ελληνική Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ), από κοινού με τον Διαχειριστή του Συστήματος (ΑΔΜΗΕ) και τον Λειτουργό της Αγοράς (ΛΑΓΗΕ), τα αποτελέσματα μελέτης η οποία προβλέπει τον ολοκληρωμένο επανασχεδιασμό της εγχώριας χονδρεμπορικής αγοράς για εναρμόνιση με το ευρωπαϊκό Μοντέλο Στόχο. Παράλληλα, έντονη κινητοποίηση παρατηρείται το τελευταίο διάστημα από την πλευρά του ΥΠΕΚΑ και άλλων αρμόδιων φορέων, όχι μόνο από τον ενεργειακό τομέα, αλλά και του Ελληνικού Χρηματιστηρίου και της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, για την επίσπευση των διαδικασιών διαμόρφωσης του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου για τη δημιουργία του ελληνικού χρηματιστηρίου ενέργειας, το οποίο πιθανότατα θα αφορά αρχικά την ηλεκτρική ενέργεια, με προοπτική να συμπεριλάβει συναλλαγές με φυσικό αέριο, εμπορία δικαιωμάτων εκπομπής αέριων ρύπων και πράσινα πιστοποιητικά.
Στόχος της αναδιαμόρφωσης των όρων λειτουργίας της ενεργειακής αγοράς, ιδίως μέσα από τη δημιουργία ενός χρηματιστηρίου ενέργειας, θα είναι να καταστεί δυνατή η συμμετοχή περισσότερων παικτών στους οποίους θα παρέχεται, μέσω ενός μηχανισμού διαμόρφωσης τιμών ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση, η δυνατότητα επιλογής μεταξύ ποικίλων ενεργειακών προϊόντων, για διαφορετικές χρονικές περιόδους παραγωγής και παράδοσης. Στο πλαίσιο αυτό, οι συμμετέχοντες, συμπεριλαμβανομένων των παραγωγών, των εμπόρων, των προμηθευτών, αλλά και των πελατών, θα μπορούν να καλύπτουν με μεγαλύτερη ευελιξία τις ανάγκες τους και να βελτιστοποιούν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα. Μεταξύ άλλων, θα είναι πλέον δυνατές συναλλαγές, όχι μόνο με προ-ημερήσια, αλλά και με ενδο-ημερήσια προϊόντα, προκειμένου οι συμμετέχοντες να μπορούν να διορθώνουν τις καθαρές θέσεις τους, ενώ θα δημιουργηθεί επίσης μια προθεσμιακή αγορά με προϊόντα μηνιαίας, τριμηνιαίας ή ετήσιας διάρκειας, η οποία θα επιτρέπει στους συμμετέχοντες να περιορίσουν την έκθεσή τους στις μεταβολές της τιμής της ημερήσιας αγοράς, καθώς θα «κλειδώνουν» τις τιμές για το διάστημα ισχύος του προθεσμιακού προϊόντος, καθιστώντας έτσι δυνατό τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό.
Κρίσιμο για την επιτυχία του ελληνικού χρηματιστηρίου ενέργειας είναι να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην εξαρχής θωράκισή του με ένα συμπαγές και πρακτικά εφαρμόσιμο θεσμικό πλαίσιο το οποίο θα λαμβάνει υπόψη την εμπειρία του εξωτερικού καθώς και τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής αγοράς. Θα πρέπει κατ’ αρχάς να διευκρινιστούν οι φορείς και το όχημα μέσω των οποίων θα εκτελεστεί το εν λόγω εγχείρημα. Επίσης, θα πρέπει να τεθούν συγκεκριμένοι κανόνες για τη διεκπεραίωση των ποικίλων συναλλαγών στο πλαίσιο του χρηματιστηρίου. Εύλογα εκτιμάται ότι θα απαιτηθεί μεγάλος αριθμός νομοθετικών και ρυθμιστικών παρεμβάσεων όπως, μεταξύ άλλων, τυχόν τροποποιήσεις του ενεργειακού νόμου, αναδιαμόρφωση των κωδίκων συναλλαγών και διαχείρισης ηλεκτρικής ενέργειας και των αντίστοιχων εγχειριδίων, καθιέρωση σαφών και αντικειμενικών προϋποθέσεων συμμετοχής στη συγκεκριμένη αγορά, θέσπιση κανόνων διαχείρισης των κινδύνων και προστασίας σε περίπτωση αφερεγγυότητας, καθώς και διαμόρφωση μηχανισμών εποπτείας της αγοράς και προστασίας από πράξεις χειραγώγησης, ιδίως σε εφαρμογή του κανονισμού REMIT για την ακεραιότητα και τη διαφάνεια στη χονδρεμπορική αγορά ενέργειας.
Επισημαίνεται, ωστόσο, ότι η αναδιατύπωση των κανόνων λειτουργίας της αγοράς είναι αμφίβολο κατά πόσο θα σταθεί από μόνη της ικανή να εξασφαλίσει την επιθυμητή ουσιαστική απελευθέρωση της αγοράς, ενόσω διατηρείται η σημερινή δομή της. Στο πλαίσιο αυτό, είναι κατ’ αρχήν σε θετική κατεύθυνση τα ρυθμιστικής φύσεως μέτρα που είναι παράλληλα υπό σχεδιασμό και στόχο έχουν να άρουν συγκεκριμένα εμπόδια πρόσβασης νέων παικτών στην αγορά (δημοπρασίες λιγνιτικής ενέργειας, δημιουργία μικρής ΔΕΗ κ.ά.), αρκεί να οργανωθούν σωστά ώστε να έχουν αποτέλεσμα.
* Συνεργάτης της διεθνούς νομικής εταιρείας Ρόκας & Συνεργάτες