Σκληρή κριτική κατά του ελληνικού πολιτικού συστήματος –αλλά και του εκλογικού σώματος– ασκεί μέσω της «Κ» ο διεθνούς φήμης Ελληνοαμερικανός οικονομολόγος Τσαρλς Καλομοίρης, καθηγητής Χρηματοοικονομικών Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης. Αναφερόμενος στην πιθανότητα εκλογικής επικράτησης του ΣΥΡΙΖΑ, ο Καλομοίρης, που έχει καταγωγή από τη Νάξο και τη Λακωνία και επισκέπτεται συχνά την Ελλάδα, αναρωτιέται, χωρίς περιστροφές: «Πώς μπορούν οι ψηφοφόροι να κάνουν τόσο ανόητες επιλογές; Πώς γίνεται κάποιος ενήλικος να ψηφίσει τον κ. Τσίπρα;».
Καταδικάζοντας τον «οπορτουνισμό» και τη «διαφθορά» που παγιώθηκε από τη διακυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, ο Καλομοίρης χαρακτηρίζει την προσχώρηση στο ευρώ «παυσίπονο που αύξησε ακόμη περισσότερο την ανοχή των πολιτών» στις πελατειακές πρακτικές. «Το πιο δύσκολο πράγμα στις δημοκρατίες είναι να κοιταχθούμε στον καθρέφτη και να αναλάβουμε τις ευθύνες μας», τονίζει, ενώ χαρακτηρίζει το επίπεδο του πολιτικού και οικονομικού διαλόγου στην Ελλάδα «παιδαριώδες»: «Δεν πρέπει η συζήτηση να αφορά τι μπορεί να κάνει το κράτος για τον κάθε πολίτη, αλλά το πώς μπορεί να απελευθερωθεί η χώρα από τους ατελείωτους περιορισμούς που υπονομεύουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό».
Η τραγωδία, σύμφωνα με τον Καλομοίρη, είναι ότι γίνεται κατασπατάληση του ανθρωπίνου κεφαλαίου της χώρας. «Οι πολυεθνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται εδώ είναι ενθουσιασμένες με τους Ελληνες – τη μόρφωσή τους, την εργατικότητά τους. Αλλά είναι σαν να προσπαθείτε να εκμεταλλευθείτε αυτό το δυναμικό με ένα μαντίλι πάνω από τα μάτια και τα χέρια δεμένα πίσω από την πλάτη».
Δεν έχουν όμως και οι επίσημοι πιστωτές της χώρας μερίδιο ευθύνης για τη σημερινή της κατάσταση; «Θα έλεγα ότι είναι 90% δική σας ευθύνη και 10% της τρόικας», απαντάει. Ωστόσο, σε ένα άλλο επίπεδο, αναγνωρίζει ότι η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν δίκιο να εξεγείρονται κατά του τρόπου με τον οποίο έγινε η διαχείριση της ευρωπαϊκής κρίσης.
«Οι γερμανικές τράπεζες είχαν τεράστια έκθεση στις ιρλανδικές τράπεζες και στις Cajas της Ισπανίας, ισοδύναμη και στις δύο περιπτώσεις με περίπου 6% του γερμανικού ΑΕΠ, ενώ δεν είχαν ιδιαίτερη έκθεση στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το ελληνικό δημόσιο χρέος “κουρεύτηκε”, με τεράστιες αρνητικές επιπτώσεις στις κυπριακές τράπεζες, ενώ δεν υπήρξε “κούρεμα” στα χρέη των ιρλανδικών και των ισπανικών τραπεζών», λέει ο Καλομοίρης. «Οι απώλειες από την ευρωπαϊκή κρίση κατανέμονται ανάλογα με το ποιες χώρες είναι οι πιο ισχυρές στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Και αυτό είναι άδικο».
Σχετικά με την ευρωπαϊκή τραπεζική ένωση, ο καθηγητής του Columbia, που ήταν για δύο χρόνια μέλος της τεχνικής συμβουλευτικής επιτροπής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου, βλέπει το ποτήρι τουλάχιστον μισοάδειο, σημειώνοντας ότι το εγχείρημα «σακατεύτηκε από το γεγονός ότι η Ε.Ε. δεν είναι δημοσιονομική ένωση». «Η ΕΚΤ δεν έχει αξιοπιστία ως εποπτική αρχή. Τα πρόσφατα τεστ αντοχής ήταν αστεία, σαν τα προηγούμενα. Τα πραγματικά μεγέθη των κεφαλαίων που χρειάζονται οι τράπεζες δεν είναι 30 δισ. ευρώ, είναι 15 φορές περισσότερα. Αλλά χωρίς δημοσιονομική ένωση, οι πόροι για ανακεφαλαιοποίηση τέτοιας έκτασης δεν υπάρχουν. Αρα, για να αποφευχθεί μία μείζων κρίση, η ΕΚΤ φανερώνει τα πραγματικά νούμερα».
Τράπεζες και πολιτική
Το νέο βιβλίο του Καλομοίρη, μαζί με τον Στίβεν Χέιμπερ, έχει τίτλο «Fragile by Design» και αφορά, όπως αναφέρει ο υπότιτλός του, «τα πολιτικά αίτια των τραπεζικών κρίσεων». Ο Μάρτιν Γουλφ των Financial Times το επέλεξε ως ένα από τα κορυφαία βιβλία του 2014. «Εξετάζουμε σε μεγάλο ιστορικό βάθος την τραπεζική ιστορία πέντε χωρών, δημοκρατικών αλλά και απολυταρχικών, για να αναλύσουμε τους παράγοντες που οδηγούν στην τραπεζική αστάθεια. Το αίνιγμα που προσπαθούμε να λύσουμε είναι γιατί, ενώ η τεχνολογία για την ευρεία παροχή τραπεζικής πίστης στο πλαίσιο ενός σταθερού συστήματος είναι γνωστή από τα μέσα του 18ου αιώνα, παραμένουν τόσο συχνό φαινόμενο οι τραπεζικές κρίσεις». Η απάντηση, με διαφορετικό τρόπο σε κάθε περίπτωση, βρίσκεται στους πολιτικούς θεσμούς της κάθε χώρας και στον τρόπο που αυτοί επιτρέπουν την ομηρία του πολιτικού συστήματος από ειδικά συμφέροντα, τα οποία ευνοούνται από το καθεστώς που παράγει χρηματοπιστωτική αστάθεια.
Ο Καλομοίρης δεν ασπάζεται την ερμηνεία της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης ως προϊόντος της κατάργησης των ελεγκτικών φραγμών μεταξύ εμπορικής και επενδυτικής τραπεζικής και της γενικότερης απορρύθμισης του κλάδου. «Η απορρύθμιση που είχε σημασία αφορούσε τη διαδικασία εθνικής επέκτασης των τραπεζών, που ξεκίνησε το 1980, με την κατάργηση των φραγμών εισόδου σε κάθε πολιτεία», εξηγεί. «Για να γίνουν οι απαραίτητες συγχωνεύσεις χρειαζόταν η σφραγίδα του Federal Reserve, υπό την επίβλεψη του Κογκρέσου, ότι οι τράπεζες ήταν “καλοί πολίτες”», συνεχίζει.
«Ετσι δημιουργήθηκε, με διακομματική κάλυψη, μία προβλέψιμη συμμαχία μεταξύ τραπεζών που ήταν πολύ μεγάλες για να πτωχεύσουν και αστικών ακτιβιστικών οργανώσεων που εκπροσωπούσαν δανειολήπτες χαμηλών εισοδημάτων. Οι τράπεζες παρείχαν πιστώσεις 2,4 τρισ. δολαρίων μεταξύ του 1992-2007 σε τέτοιες οργανώσεις. Υπήρξε γενικευμένη χαλάρωση των κριτηρίων παροχής δανείων και χαλαρή παρακολούθηση των επιπέδων κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών, ως πολιτικό “αντάλλαγμα” για τα αυξημένα ρίσκα που αναλάμβαναν δανείζοντας σε κόσμο που δεν έπρεπε να παίρνει δάνεια». Οπως παραδέχεται, ήταν ένας πλάγιος τρόπος αντιμετώπισης των προβλημάτων της φτώχειας και της ανισότητας των ευκαιριών, που έχουν ενταθεί σημαντικά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες στις ΗΠΑ.
Στα αυταρχικά καθεστώτα, σημειώνει ο Ελληνοαμερικανός οικονομολόγος, η ανάπτυξη και η σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος υπονομεύονται από την πολιτική αστάθεια και τον φόβο απαλλοτρίωσης. «Στις δημοκρατίες, τα πράγματα είναι διαφορετικά: η αστάθεια προκαλείται από συμμαχίες τραπεζών και ομάδων δανειοληπτών με συγκεκριμένα συμφέροντα, με τη διαμεσολάβηση των πολιτικών. Η τελική ευθύνη είναι των πολιτών».