Οι περικοπές των συντάξεων την εποχή των Μνημονίων συνέβαλαν καθοριστικά στην απαξίωση της «μεταρρύθμισης» στα μάτια των συμπολιτών μας καθώς «χτύπησε» άμεσα το επίπεδο διαβίωσης της ευαίσθητης τρίτης ηλικίας. Επιπλέον, επειδή η καταβολή των συντάξεων συνδέεται με εισφορές που καταβάλλονταν για πολλά χρόνια ενείχε και το στοιχείο της «υφαρπαγής» δεδουλευμένων. Και πράγματι είναι έτσι, εκ του αποτελέσματος. Ακόμη και ο σχεδιασμός των περικοπών, που αρχικά το 2010 έγινε η πρώτη περικοπή ως «τελευταία» ενώ μετά ακολούθησαν άλλες 3-4 μειώσεις, έδειχνε ότι το κράτος έχει χάσει τον έλεγχο και ο πολίτης την εμπιστοσύνη του. Η σωρευτική μείωση που έγινε στις συντάξεις είναι περίπου 12% στις μικρές, 25% στις μεσαίες και 40-50% στις μεγάλες. Ακριβή στοιχεία δεν έχουμε, καθώς τα κύματα περικοπών που έγιναν δεν συνοδεύτηκαν από ιδιαίτερη τεκμηρίωση. Αξίζει να κατανοήσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά του ασφαλιστικού μας συστήματος.
Τα ασφαλιστικά ταμεία και τα νοσοκομεία υπάγονται σε ξεχωριστό κρατικό προϋπολογισμό, τον «κοινωνικό προϋπολογισμό», καθώς τα έσοδά τους είναι οι εισφορές που πληρώνουν οι εργαζόμενοι και οι δαπάνες τους είναι συντάξεις, νοσοκομειακή και φαρμακευτική περίθαλψη. Ο προϋπολογισμός αυτός στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες εμφανίζει ελλείμματα εξαιτίας της αύξησης του ορίου ηλικίας, που οδηγεί σε αυξανόμενες δαπάνες για συντάξεις και περίθαλψη. Το έλλειμμα αυτό το πληρώνουμε όλοι οι πολίτες μέσα από τη φορολογία. Αδικο από τη μία πλευρά, καθώς έμμεσους φόρους πληρώνουν όλοι, φτωχοί και πλούσιοι, και οι φτωχοί είναι οι περισσότεροι. Επειδή όμως έλλειμμα υπήρχε πάντα, αν ξαφνικά αποφασίζαμε να το μηδενίσουμε (μειώνοντας αρκετά τις συντάξεις και τις παροχές σε φάρμακα και νοσοκομεία) θα είχαν απότομα δυσμενή μεταβολή στις συνθήκες ζωής τους όλοι οι συνταξιούχοι, οι οποίοι ταυτόχρονα στη διάρκεια των πολλών δεκαετιών του βίου τους είχαν πληρώσει μέσα από άμεσους και έμμεσους φόρους για το έλλειμμα των συντάξεων της προηγούμενης γενιάς. Σε αυτό κάνει λάθος η τρόικα να επιμένει.
Αφού λοιπόν η οριστική λύση του προβλήματος είναι κοινωνικά και ηθικά ασύμφορη, η λύση που προκρίνεται στη βάση της «αλληλεγγύης των γενεών» λέει ότι δεχόμαστε να υπάρχει αυτό το έλλειμμα, αρκεί: α) Να είναι σε λογικά επίπεδα και β) να μειώνεται χρόνο με τον χρόνο. Επιπλέον, η «αλληλεγγύη των γενεών» αφορά τη δίκαιη κάλυψη του συνόλου του πληθυσμού και του επιπέδου διαβίωσης στην τρίτη ηλικία. Δηλαδή, την κύρια σύνταξη. Οι πολίτες, παράλληλα, έχουν την ελευθερία να φτιάχνουν και επικουρικά ταμεία ασφάλισης, σε επαγγελματικό κλάδο συνήθως, όπου, εν είδει κουμπαρά, συνεισφέρουν προαιρετικά, ώστε στο τέλος να παίρνουν και μία επικουρική σύνταξη. Αυτά όμως τα επικουρικά ταμεία δεν μπορούν να χρηματοδοτούνται από το κράτος, καθώς αποτελούν ιδιωτική υπόθεση, όπως και τα ιδιωτικά ασφαλιστήρια.
Ο ρόλος των εκλεγμένων κυβερνήσεων είναι να μεριμνούν για τη μεγιστοποίηση της απόδοσης του ασφαλιστικού συστήματος προς όφελος της κοινωνίας που το αιμοδοτεί. Οταν σήμερα ο συμπαθής υπουργός Εργασίας ορκίζεται καθημερινά στην κατάργηση της ρήτρας μηδενικού ελλείμματος, ζητάει να συνεχίσει η επικουρική σύνταξη να πληρώνεται με τα λεφτά κυρίως των φτωχών συμπολιτών μας, καθώς αυτοί είναι οι περισσότεροι.
Για να καταλάβουμε όμως το μέγεθος του προβλήματος στην Ελλάδα, το 2009 φτάσαμε να δίνουμε γι’ αυτό το έλλειμμα 22,3 δισ. από ένα κρατικό ταμείο που μάζεψε 48,5 δισ. ευρώ. Στο ποσό αυτό δεν περιλαμβάνεται μάλιστα η «τρύπα» των συντάξεων των δημοσίων υπαλλήλων, ύψους περίπου 3 δισ. (συντάξεις Δημοσίου περίπου 6 δισ.), και 2,5 δισ. ακόμη μισθοί των εργαζομένων στην περίθαλψη που υπάγονται στη μισθοδοσία του Δημοσίου, ενώ κανονικά αφορούν τον κοινωνικό προϋπολογισμό. Δηλαδή για κάθε 10 ευρώ που εισέπραττε το κράτος σχεδόν τα 6 πήγαιναν για το έλλειμμα των συντάξεων και των νοσοκομείων.
Να σημειωθεί ότι, φέτος, 2015, σε έναν προϋπολογισμό 55 δισ. ευρώ εσόδων η «τρύπα» αυτή προβλέπεται να είναι 14 δισ. ευρώ και περίπου 4,5 δισ. από συντάξεις Δημοσίου και μισθοδοσία νοσοκομείων. Συνολικά, από 28 δισ. έλλειμμα φτάσαμε σήμερα στα 18 δισ. έλλειμμα Δηλαδή, στα 10 ευρώ που πληρώνουμε στο κράτος τα 3,3 πηγαίνουν για την «τρύπα» αυτή. Πρόκειται για μεγάλη βελτίωση, μέσα σε 6 χρόνια, δεδομένης και της ανεργίας. Από την άλλη όμως, δεχόμαστε να αιμοδοτούμε με 18 δισ. αυτό το έλλειμμα, όταν με την τρόικα φτάσαμε σε αδιέξοδο τον Νοέμβριο για 1,5 δισ. ευρώ.
Αυτό που θα έπρεπε να κάνει ο υπουργός Εργασίας θα ήταν να σχεδιάσει τώρα πολιτική σε δύο κατευθύνσεις: α) Εξοικονομήσεις και εξορθολογισμό δαπανών χωρίς να μειώσει τις παροχές. Φέτος σε ένα σύνολο δαπανών κοινωνικού προϋπολογισμού 35 δισ. όλες οι συντάξεις είναι 23 δισ. Και β) να δημιουργήσει πρόσθετους πόρους «μέσα» από το ασφαλιστικό. Δηλαδή να σχεδιάσει νέους πόρους εσόδων επικουρικής ασφάλισης, που ξεκινώντας από σήμερα θα δώσει προοπτική στις επικουρικές συντάξεις στα επόμενα χρόνια ώστε, χωρίς να παίρνει τα λεφτά των φτωχών, να μπορούν τα επικουρικά ταμεία να δίνουν υψηλότερες συντάξεις κανονικά και με τον «ευρωπαϊκό» νόμο. Αυτό πράγματι θα συνιστούσε κοινωνική πολιτική την οποία θα μπορούσε να διαπραγματευτεί με τους ξένους. Η τρόικα δεν έχει δικαίωμα να κρίνει αν θα έχουμε επικουρική ασφάλιση. Αυτό που ζητάει είναι αυτή να μην πληρώνεται από τους «άλλους» και μάλιστα τους φτωχότερους. Καταλαβαίνω ότι όλα τα παραπάνω είναι κάπως πεζά και «ασυναίσθητα», καθώς «πίσω από τα νούμερα υπάρχουν άνθρωποι…». Αλλά όλα όσα περάσαμε αυτή την πενταετία οφείλονται σε αυτά και μόνο.
* Ο κ. Μιχάλης Πεγκλής διετέλεσε σύμβουλος Ευρωπαϊκής Ενωσης και Διεθνών Σχέσεων στο Γραφείο του Πρωθυπουργού.