Η σημαντική αύξηση της φορολόγησης της μεσαίας τάξης στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει δώσει τροφή στην ανάπτυξη διαφορετικών και αντικρουόμενων επιχειρημάτων σε σχέση με την ύπαρξή της. Είναι σημαντικό να απαντήσουμε με ξεκάθαρο τρόπο στα εξής τρία ερωτήματα:
Πρώτη ερώτηση: Είναι σημαντικό για την ανάπτυξη η ύπαρξη της μεσαίας τάξης;
Η απάντηση στο ερώτημα είναι καταφατική. Η ύπαρξη της μεσαίας τάξης είναι σημαντικά θετική για την ανάπτυξη μιας οικονομίας. Ο Κέινς στο γνωστό βιβλίο του 1936 περιγράφει το πυρήνα της θετικής σχέσης καθώς και το κανάλι διοχέτευσης: η σταθερή κατανάλωση της μεσαίας τάξης είναι αναγκαία για την επένδυση. Οι εμπειρικές μελέτες επιβεβαίωσαν αυτή τη σχέση. Στην εργασία που δημοσιεύτηκε το 2001 στο Journal of Economic Growth, ο Easterly αποδεικνύει χρησιμοποιώντας δείγμα από πολλές χώρες ότι όσο πιο μεγάλο είναι το μερίδιο της μεσαίας τάξης στο συνολικό εισόδημα τόσο πιο υψηλό είναι το επίπεδο ευημερίας και η ανάπτυξη σε μία χώρα. Το 2005 ο Partridge δημοσίευσε μία σχετική εργασία για τις ΗΠΑ στο Journal of Regional Science. Το συμπέρασμα ήταν παρόμοιο: όσο μεγαλύτερο είναι το μερίδιο της μεσαίας τάξης στο συνολικό εισόδημα της οικονομίας τόσο περισσότερη ανάπτυξη περιμένουμε μακροχρόνια.
Δεύτερη ερώτηση: Πώς η μεσαία τάξη βοηθάει την ανάπτυξη και ποιος ο ρόλος της Ευρώπης;
Οι μηχανισμοί μέσω των οποίων η μεσαία τάξη επηρεάζει την ανάπτυξη ενδεικτικά είναι: η σταθερή ζήτηση (σταθερή ζήτηση λειτουργεί θετικά για την επένδυση και η επένδυση οδηγεί στην ανάπτυξη), εμπιστοσύνη (όσο ισχυρότερη η μεσαία τάξη τόσο περισσότερη εμπιστοσύνη και σταθερότητα υπάρχει στην κοινωνία και στην οικονομία), ενάρετη διακυβέρνηση (ισχυρή μεσαία τάξη ενθαρρύνει την ενάρετη διακυβέρνηση, τη λειτουργία των θεσμών, την καταπολέμηση της ανισότητας), αξίες (κοινωνική υπευθυνότητα, εργασιακή ηθική, έλλειψη ανοχής στην παραβατικότητα κ.τ.λ.). Το υπάρχον ευρωπαϊκό πλαίσιο στο οποίο ανήκουμε έχει εν πολλοίς γεννήσει τη μεσαία τάξη και το κοινωνικό κράτος. Η προστασία της και η διεύρυνσή της απαιτεί μεγαλύτερη και γρηγορότερη ενσωμάτωση στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, έμφαση στην παιδεία, αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών και ανάπτυξη που να μη βασίζεται μόνο στην κατανάλωση και τον δανεισμό. Η Ευρώπη δεν μπορεί να λογίζεται ως εχθρός της μεσαίας τάξης. Είναι ο φυσικός της σύμμαχος.
Τρίτη ερώτηση: Ποιες είναι οι επιλογές για το μέλλον;
Η ελληνική μεσαία τάξη βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Η μία επιλογή είναι η διατήρηση της υπάρχουσας τροχιάς: ο πλούτος της να εξαρτάται από την εγγύτητά της στο κράτος και η καινοτόμα της συμπεριφορά να περιορίζεται στη σχέση της με αυτό. Αυτή η επιλογή συνεπάγεται επιπλέον μείωση του πλούτου: η κατανάλωση θα πρέπει να μειωθεί τόσο ώστε οι εισαγωγές να πλησιάσουν τις εξαγωγές. Η δεύτερη εκδοχή είναι η σταδιακή απαγκίστρωση από την οπισθοδρομική αυτή λογική και η ανάδειξη του παραγωγικού της ταλέντου. Η καινοτομία και οι επενδύσεις μπορούν να διαμορφώσουν μία εξωστρεφή συμπεριφορά που θα οδηγήσει σε αύξηση των εξαγωγών. Σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι.
*Επίκουρος καθηγητής, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας