Οι πρόγονοί μας ήταν περήφανοι […] γιατί δεν είχαν κάρτες και δάνεια
Γ. Βαρουφάκης, τελετή παραλαβής ΥΠΟΙΚ
Σε εποχές δραχμής επέστρεψαν
οι πιστωτικές κάρτες
«Καθημερινή», 01.02.2015
Εμείς θα κάνουμε ό,τι μπορούμε
για να αποτρέψουμε τη χρήση
των πιστωτικών
Γ. Βαρουφάκης, «Στον Ενικό», 18.05.2015
Τι θα σκέφτονται τα παιδιά μας για την κρίση; Η κυρίαρχη αφήγηση για την ελληνική κρίση (και τη διεθνή που προηγήθηκε) ακόμη διαμορφώνεται, αλλά πιθανότατα οι διηγήσεις των παππούδων το 2050 θα είναι σε μεγάλο βαθμό μια ιστορία αμαρτίας: πως τόσοι άνθρωποι, λαοί ολόκληροι, τυφλώθηκαν από την απληστία και προσπάθησαν να ζήσουν πέρα από τις δυνάμεις τους. Κατανοητή η τάση να ψάχνουμε για ηθικές κρίσεις όταν τόσοι άνθρωποι υποφέρουν. Η ηθικιστική αυτή διάγνωση, όμως, που φαίνεται να μοιράζονται αξιωματούχοι από το Βερολίνο μέχρι την πλατεία Συντάγματος, δίνει λανθασμένα διδάγματα και εμποδίζει την ανόρθωση της ευρωπαϊκής οικονομίας σήμερα.
Κανείς που έζησε τα χρόνια από το 2000-2008 δεν μπορεί να αρνηθεί ότι υποφέραμε από κύματα επιδειξιομανούς σπατάλης, ειδικά στην Ελλάδα. Οι δρόμοι της Αθήνας του 2006 συμφορίζονταν από αυτοκίνητα που σε πολύ παραγωγικότερες γερμανικές πόλεις δύσκολα έβλεπες (με την Πόρσε Καγιέν να έχει γίνει διαβόητο σύμβολο κακόγουστου νεοπλουτισμού). Ομως, το ιδιωτικό χρέος δεν φταίει για τα προβλήματά μας.
Τα «κόκκινα» δάνεια δεν είναι αιτία της κρίσης, αλλά αποτέλεσμα.
Υπήρξε σίγουρα αλματώδης αύξηση της χρήσης χρηματοοικονομικών προϊόντων, αλλά σε μεγάλο βαθμό οφείλεται απλώς στη σύγκλιση της Ελλάδας με τον ευρωπαϊκό (να μη μιλήσουμε για τον αμερικανικό) μέσο όρο. Το 2008 χρωστούσαμε σε στεγαστικά δάνεια και πιστωτικές κάρτες περίπου 82% του διαθέσιμου εισοδήματός μας. Οι Αμερικανοί χρωστούσαν 135%, οι Ισπανοί 144% και οι Βρετανοί 175%! Ακόμη και οι χρηματοοικονομικά συντηρητικοί Γερμανοί ήταν κάπου 24% πιο χρεωμένοι.
Ναι, αλλά αυτοί τουλάχιστον έκτοτε έβαλαν μυαλό, ενώ εμείς βυθιστήκαμε στα δάνεια; Το ακριβώς αντίθετο. Τα στεγαστικά δάνεια στην Ελλάδα στέρεψαν, η χρήση πιστωτικών καρτών έπεσε στη λίθινη προ ευρώ εποχή! Ακόμη και τον περασμένο Δεκέμβριο, που η οικονομία μας έδειχνε να παίρνει ανάσα, είχαμε νέα μείωση των δανείων 3,1% («Καθημερινή», 29.01.2015). Την ίδια εποχή στη Βρετανία, τράπεζες διαφημίζουν τα φθηνότερα καταναλωτικά δάνεια στην (μακρόχρονη) ιστορία τους και στις ΗΠΑ έχουμε ρεκόρ πωλήσεων αυτοκινήτων (με δανεικά, φυσικά)!
Ναι, οι πρόγονοί μας δεν δανείζονταν και ναι, ακόμα και σήμερα οι Ελληνες άνω των 50 έχουν αλλεργία στα δάνεια και τις πιστωτικές κάρτες. Αλλά αυτό δεν τους έκανε πλούσιους και ευτυχισμένους, απλώς ανθρώπους που μεγάλωσαν, βασανισμένοι για να λέμε την αλήθεια, σε μια πολύ φτωχότερη οικονομία με υπανάπτυκτο χρηματοπιστωτικό σύστημα! Η δυνατότητα ενός νέου εργαζομένου να πάρει ένα στεγαστικό δάνειο δεν συνιστά σκλαβιά, όπως αγαπούν να πιστεύουν οι τραπεζοφοβικοί, αλλά απελευθέρωση. Τα δάνεια φέρνουν δημοκρατία στην κατανάλωση! Η πληρωμή τοις μετρητοίς είναι χόμπι για προνομιούχους – έχοντες και κατέχοντες που θα έλεγαν και οι αντικαπιταλιστές τραπεζοφοβικοί. Σε όλη τη Δύση, μόνο με δάνειο μπορεί ένας κανονικός 30άρης να πάρει αυτοκίνητο ή σπίτι.
Εστω όμως ότι αδιαφορούμε για νέους που δεν έχουν πατρική περιουσία, οικόπεδα στο χωριό και μπάρμπα στην Κορώνη. Η έλλειψη ενός υγιούς χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι τροχοπέδη στην οικονομία, με επιπτώσεις για όλους. Χωρίς δάνεια οι κατασκευαστές περιορίζονται στο να χτίζουν σπίτια μόνο για έχοντες ρευστό (σήμερα, ελάχιστους) και αντίστοιχα περιορίζουν και την εργασία που δίνουν σε χιλιάδες οικοδόμους, δικηγόρους, αρχιτέκτονες, συμβολαιογράφους. Χαμηλότερα και τα έσοδα του κράτους, χαμηλότερη και η δυνατότητά του να πληρώνει μισθούς και συντάξεις. Χωρίς δάνεια οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να επενδύσουν ούτε καν να χρηματοδοτήσουν τις εξαγωγές τους.
Η τραπεζοφοβία (και αντίστοιχα συντηρητική πολιτική των Κεντρικών Τραπεζών) φαίνεται να έχει απτές επιπτώσεις. ΗΠΑ και Βρετανία έχουν ξεπεράσει το εισόδημα που είχαν το 2008 και εκτιμάται ότι το 2014 είχαν ανάπτυξη 2,2% και 2,9%. Αντιθέτως, στην Ευρωζώνη είχαμε μόλις 0,8% και η Ελλάδα φυσικά έχει μείνει κάπου 25% κάτω από τα προ κρίσης επίπεδα. Ακόμα και αν στην Ευρώπη τα κρατικά ελλείμματα μονοπωλούν τη συζήτηση, η μεγάλη μας διαφορά με τον αγγλοσαξονικό κόσμο δεν ήταν (μόνο) εκεί, αλλά στη γενναία (και ριζοσπαστική) στήριξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος με τη διαβόητη «ποσοτική χαλάρωση». Σχηματικά, εκείνοι άφησαν τις ιδεολογίες και στήριξαν τις τράπεζές τους, εμείς αναλωθήκαμε στις συζητήσεις για τραπεζικά μπόνους, γκόλντεν μπόις (που ουσιαστικά δεν υπήρξαν στο ταπεινό ελληνικό τραπεζικό σύστημα) και υπερδανεισμό. Υπάρχει βεβαίως περίπτωση ο αγγλόφωνος κόσμος να χτίζει σήμερα μια νέα «φούσκα», αλλά είναι πολύ πιο σίγουρο ότι εμείς πάσχουμε από χρηματοοικονομική καχεξία (κάτι που επιτέλους αναγνώρισε η ΕΚΤ και προχώρησε προσφάτως στην «ποσοτική χαλάρωση»).
Τράπεζες και πολίτες έκαναν λάθη, δάνεια δόθηκαν χωρίς περίσκεψη, χρήμα ξοδεύτηκε χωρίς λόγο. Μην κόψουμε, όμως, το τραπεζικό μας χέρι επειδή έβαλε ένα δάχτυλο στο βάζο με το μέλι. Αν θέλουμε η Ελλάδα να είναι μια πλούσια σύγχρονη οικονομία, χρειαζόμαστε ένα πλούσιο και σύγχρονο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Να δανειζόμαστε αν είναι για μια «έξυπνη» αγορά, να δανειζόμαστε αν είναι για μια χρήσιμη επένδυση, ας δανειστούμε και για απλή κατανάλωση, όσο πρόκειται για συνειδητή και καλά προγραμματισμένη επιλογή.
Μια τραπεζική επιστροφή στις «περήφανες» εποχές των προγόνων μας θα σημαίνει και επιστροφή στη στέρηση και τα βάσανα, στην ανάγκη αποταμίευσης δεκαετιών για ένα διαμερισματάκι στην Κυψέλη. Αυτό δεν το θέλει κανείς. Εκτός βεβαίως από αυτούς που δεν έχουν καμία υλική βελτίωση της ζωής τους πια να ονειρευτούν, γιατί τα παρέλαβαν όλα έτοιμα από άλλους. Τι ανάγκη έχουν αυτοί από κάρτες και δάνεια;
* Ο κ. Σωτήρης Γεωργανάς είναι αν. καθηγητής Οικονομικών / City University Λονδίνου.