Η «προσγείωση στον πλανήτη Γη» δείχνει ότι η κυβέρνηση, έστω και καθυστερημένα, αντιλήφθηκε ότι δεν διαθέτει μαγικό ραβδί για να αντιμετωπίσει τα ζητήματα της κοινωνικής ασφάλισης. Τα προβλήματα του ασφαλιστικού είναι τόσο ρεαλιστικά που δεν αφήνουν περιθώριο για ουτοπικές λύσεις. Αν δεν εξοικονομηθούν οι απαραίτητοι πόροι, δεν μπορούν να υλοποιηθούν οι υποσχέσεις που αβασάνιστα έδιναν προεκλογικά οι κυβερνώντες στους συνταξιούχους.
Γιατί, άραγε, οι εταίροι και δανειστές μας επιμένουν τόσο πολύ στο ζήτημα του ασφαλιστικού ως κρίσιμου παράγοντα για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας;
Διότι ο δυναμικός και πολυπαραγοντικός χαρακτήρας του ασφαλιστικού απαιτεί την επίλυση σύνθετων ζητημάτων. Αφενός, είναι σημαντικό να έχουμε ισορροπία στην κρατική δαπάνη για τις κύριες συντάξεις, ώστε να βρίσκεται στον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Αφετέρου, χρειάζεται συνετή και λελογισμένη διαχείριση του συστήματος, ώστε να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα και η ανταποδοτικότητά του. Το τελευταίο δεν αφορά μόνο τους ήδη συνταξιούχους, αλλά και τους εργαζομένους που στηρίζουν σήμερα το σύστημα με τις εισφορές τους, όπως και τους νέους, τα παιδιά μας, που θα εισέλθουν αύριο στο σύστημα. Οι δύο τελευταίες κατηγορίες πρέπει να είναι διασφαλισμένες πως, όταν έρθει η δική τους ώρα για σύνταξη, το σύστημα θα είναι σε θέση να τους την καταβάλει.
Γι’ αυτό στο υπουργείο Κοινωνικής Ασφάλισης δώσαμε προτεραιότητα στον εκσυγχρονισμό του συστήματος μέσω της πληροφορικής. Στην ουσία φέραμε το ασφαλιστικό στον 21ο αιώνα, καταγράφοντας τα δεδομένα και καταργώντας γραφειοκρατικές διαδικασίες. Ετσι, σήμερα αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά η παραβατικότητα που ήταν πολλαπλάσια του διεθνούς μέσου όρου (παράνομες συντάξεις και παροχές) και εξοικονομούνται χρήσιμοι πόροι. Ακόμα, με την ολοκλήρωση του προγράμματος ΑΤΛΑΣ, η σύνταξη θα απονέμεται σε μια ημέρα.
Ταυτόχρονα, επιχειρήσαμε την εξασφάλιση της χρηματοδότησης του ασφαλιστικού σχεδιάζοντας ενιαία πλατφόρμα είσπραξης φόρων και εισφορών. Μια άλλη σημαντική παρέμβαση είναι η επιβολή ενιαίων κανόνων στα ασφαλιστικά ταμεία με γνώμονα την ανταποδοτικότητα των εισφορών των εργαζομένων και την αποτελεσματική και χρηστή διαχείρισή τους.
Σε μια εποχή κρίσης και μείωσης της απασχόλησης, οφείλουμε να σχεδιάσουμε ένα μείγμα προληπτικών ενεργητικών πολιτικών προστασίας του ασφαλιστικού συστήματος. Στο πλαίσιο των παραπάνω ενεργειών βρίσκεται και η «ρήτρα μηδενικού ελλείμματος» της επικουρικής ασφάλισης. Η τελευταία διαχρονικά χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τον εργαζόμενο και τον εργοδότη, χωρίς τη συμμετοχή του κράτους, εφόσον αφορά μόνο μέρος των εργαζομένων και όχι όλους. Με το εργαλείο της ρήτρας και τις συνεχώς επικαιροποιημένες αναλογιστικές μελέτες, τα επικουρικά ταμεία προσαρμόζουν τις παροχές τους ανάλογα με τα διαθέσιμά τους, ώστε να διασφαλίζεται η βιωσιμότητά τους. Γιατί η κοινωνική δικαιοσύνη απαιτεί, όποιος καταβάλλει εισφορές να λαμβάνει και σύνταξη, όταν έρθει η κατάλληλη ώρα.
Ακούσαμε τελευταία ότι κυβερνητικοί φορείς εξετάζουν το ενδεχόμενο στήριξης των επικουρικών ταμείων με φόρους ή άλλου είδους έκτακτες εισφορές. Είναι, όμως, δίκαιο να επιβαρυνθεί το σύνολο της κοινωνίας και της οικονομίας για τις παροχές μιας μόνο μερίδας συνταξιούχων; Ολοι θα ήμασταν υπέρ μιας τέτοιας αύξησης της καθολικής επιβάρυνσης του λαού, εάν πρόκειται τα χρήματα αυτά να κατευθυνθούν σε καθολικά αγαθά, (υγεία, παιδεία, κοινωφελή έργα κ.λπ.). Αυτό επιτάσσει η κοινωνική δικαιοσύνη, που τόσο πολύ επικαλούνται οι κυβερνώντες. Με την εμπειρία μου θεωρώ ότι μέρος της λύσης μπορεί να είναι η διατήρηση και ορθή διαχείριση των ατομικών μερίδων των ασφαλισμένων στα επικουρικά ταμεία. Βάσει αυτών ο κάθε ασφαλισμένος είναι σε θέση να γνωρίζει τι έχουν καταβάλει αυτός και ο εργοδότης του για επικουρική ασφάλιση και πόσο αποτιμώνται οι καταβολές αυτές, άρα και τι μπορεί να προσδοκά από αυτές.
Πρόσφατα, το ΔΝΤ μίλησε για «γενναιόδωρο» συνταξιοδοτικό σύστημα στη χώρα μας. Κανείς δεν μπορεί να δεχτεί ότι αυτό ισχύει με δεδομένο ότι η πλειονότητα των Ελλήνων συνταξιούχων λαμβάνει συντάξεις στο όριο διαβίωσης ή και κάτω από αυτό. Δεν μπορούμε, όμως, να μην παραγνωρίσουμε και τις ανισότητες ή την κακοδιαχείριση του ασφαλιστικού μας συστήματος. Κοινό μυστικό είναι ότι στο παρελθόν το σύστημα επιβαρύνθηκε από χαριστικές πολιτικές αποφάσεις σε ομάδες προνομιούχων. Ο ρεαλιστικός στόχος που πρέπει να επικεντρωθούν όλες οι πολιτικές δυνάμεις είναι η ενίσχυση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των κοινωνικών υπηρεσιών προς τους πολίτες, χωρίς σπατάλες και με ορθολογική διαχείριση των πόρων. Η Ελλάδα προ κρίσης είχε πολύ μεγάλες εκροές προς τις κοινωνικές υπηρεσίες, χωρίς ταυτόχρονα να ανακουφίζονται όσοι είχαν πραγματικά ανάγκη. Επιπλέον, είναι ανάγκη να υπάρχει ένας μηχανισμός ανίχνευσης μελλοντικών κινδύνων για την κοινωνική ασφάλιση, ώστε αντί να τρέχουμε πίσω από τις εξελίξεις, να τις προλαμβάνουμε. Με ήπιες και μακροχρόνιες παρεμβάσεις δεν θα αιφνιδιάζεται η κοινωνία και δεν θα δημιουργούνται εκρηκτικές καταστάσεις.
Είναι απαραίτητο, λοιπόν, να σχεδιάσουμε ένα βιώσιμο ασφαλιστικό που θα εμπνέει εμπιστοσύνη και στους συνταξιούχους και στους εργαζομένους και στις επόμενες γενιές. Για να μην εξελιχτεί η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα σε αναμέτρηση γενεών. Και πρέπει να δεχτούμε ότι η ουσία της λύσης δεν βρίσκεται σε επιπλέον επιβάρυνση της κοινωνίας και της οικονομίας μέσω φόρων και εισφορών. Αυτές οι πολιτικές πλήττουν την επιχειρηματικότητα και τις κάθε είδους παραγωγικές προσπάθειες. Η βιωσιμότητα και η βελτίωση του ασφαλιστικού εξαρτάται, μεταξύ των άλλων, από τη σταθερή ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, την αύξηση της απασχόλησης, το δημογραφικό (μείωση γεννήσεων και αύξηση του προσδόκιμου ορίου ζωής), τις σύγχρονες και αποτελεσματικές οργανωτικές δομές και από άλλες ειδικότερες παραμέτρους. Τα παραπάνω πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο κοινής διαβούλευσης και προσπάθειας, ώστε με την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που μας δίνει ο τόπος μας και οι άνθρωποί του, ο κάθε Ελληνας να έχει ασφαλιστικό που να «δίνει ουσιαστική ασφάλεια και όχι αβεβαιότητα για το τι θα μου συμβεί αύριο…».
* Πρ. γενικός γραμματέας Κοινωνικής Ασφάλισης