Τα οικονομικά χαρακτηριστικά του ΟΧΙ στο δημοψήφισμα είναι πιο ξεκάθαρα από οποιαδήποτε άλλη εκλογική διαδικασία έχω μελετήσει στο παρελθόν. Οι φτωχότερες συνοικίες έδωσαν συντριπτικά ποσοστά στο ΟΧΙ και οι πλουσιότερες συντριπτικά ποσοστά στο ΝΑΙ, σηματοδοτώντας την ολική επαναφορά της ταξικής ψήφου στην Ελλάδα του 2015. Την ίδια στιγμή, με βάση τα στοιχεία της Eurostat, οι δείκτες φτώχειας και οικονομικής ανισότητας στην Ελλάδα επιβαρύνθηκαν συστηματικά την περίοδο των Μνημονίων, ενώ ήταν ήδη από τους χειρότερους στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα ο μέσος ψηφοφόρος να μετατοπισθεί πολιτικά προς την εντατικοποίηση της προτίμησης για αναδιανομή του εισοδήματος. Αυτή η προτίμηση για αναδιανομή είναι που φαίνεται να εξηγεί το ΟΧΙ περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.
Το πρόβλημα με αυτήν την εξήγηση είναι η ίδια η λύση του προβλήματος. Αν υποθέσουμε ότι η μείωση της ανεργίας είναι το sine qua non (η απαραίτητη προϋπόθεση) για τη μείωση της φτώχειας και της ανισότητας, τότε οι πολιτικές της ανάπτυξης αποτελούν το πρώτο πολιτειακό μέλημα, με δεύτερο στη σειρά (και χρονικά) τις πολιτικές που έξοχα περιγράφει ο Thomas Piketty στην «Οικονομία των Ανισοτήτων».
Ανάπτυξη όμως δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς πολιτική σταθερότητα, κατάλληλο επενδυτικό περιβάλλον, μείωση της γραφειοκρατίας και της διαφθοράς και εύρωστο τραπεζικό σύστημα. Συνεπώς, είναι σχεδόν αδύνατο να υπάρξει καινούργιος πλούτος στην Ελλάδα των παρόντων συνθηκών και άρα αδύνατο να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας και να μειωθεί η οικονομική ανισότητα ουσιαστικά τα επόμενα δύο χρόνια.
Αντίθετα, η ευρωπαϊκή πορεία της χώρας δίνει τη δυνατότητα έστω και τώρα να βρεθούμε με τις κατάλληλες μεταρρυθμίσεις (όλες αυτές που δεν εφαρμόστηκαν τα προηγούμενα 15 χρόνια από την ένταξη στην Ευρωζώνη και μετά) σε ένα πλαίσιο σταδιακής σταθερότητας και οικονομικής ανάπτυξης μέσα στο 2016. Αυτό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την άσκηση πολιτικών αναδιανομής και κοινωνικού κράτους ώστε να αμβλυνθούν τα βιοποριστικά προβλήματα των οπαδών του ΟΧΙ. Δυστυχώς, όμως, οι πολιτικές της αναδιανομής, και κυρίως η σοβαρή φορολόγηση του κληρονομημένου πλούτου, δεν έχουν ιστορικό προηγούμενο στην Ελλάδα λόγω του στρεβλού ασφαλιστικού συστήματος της χώρας, αλλά και άλλων συναφών στρεβλώσεων.
Στην πραγματικότητα, η συζήτηση για την αναδιανομή στην Ελλάδα ουδέποτε έγινε στη βάση της οικονομικής πολιτικής, αλλά πάντα στη βάση της συναισθηματικής πολιτικής και των συνθημάτων. Καθώς η οικονομική ανισότητα οξύνεται την τελευταία εικοσαετία (και όχι μόνο στα χρόνια του Μνημονίου), τόσο σε ό,τι αφορά την αύξηση της φτώχειας όσο και της διαφοράς πλούτου μεταξύ της μεσαίας τάξης και της οικονομικής ελίτ, η επιθυμία του μέσου ψηφοφόρου για αναδιανομή μεγαλώνει. Σε αυτήν την εμπειρική παρατήρηση το πολιτικό σύστημα (ανεξαρτήτως απόχρωσης) αντιπαραθέτει, αντί για επιστημονικά εργαλεία, συνθήματα και συναισθηματισμό. Τα επιστημονικά εργαλεία ονοματίστηκαν τεχνοκρατική προσέγγιση της ελίτ (χωρίς να είναι), τα συνθήματα κέρδισαν εκλογές ξανά και ξανά και ως εκ τούτου κρίθηκαν επιτυχημένα χωρίς να έχουν τύχη στον στίβο της υλοποίησης ακριβώς επειδή τους λείπει η επιστημονική γνώση.
Το παράδοξο σε όλον αυτόν τον συλλογισμό είναι η αντίστροφη σχέση της επιθυμίας των πολιτών για αναδιανομή του πλούτου με το ΟΧΙ. Η παρατεταμένη περίοδος της διαπραγμάτευσης και της δημιουργικής ασάφειας και τελικώς το ΟΧΙ ήταν η μοναδική από τις επιλογές (π.χ. συμφωνία χωρίς δημοψήφισμα, άμεση συμφωνία μετά το ΟΧΙ, ΝΑΙ στο δημοψήφισμα κ.λπ.) που δίνει περισσότερη ύφεση σε ένα κράτος που δεν χρησιμοποιεί τα κατάλληλα εργαλεία αναδιανομής. Είναι δυνατόν να τα χρησιμοποιήσει εκτός Ευρώπης; Είμαι σχεδόν βέβαιος ότι η ρήξη με την Ευρώπη και η μεγάλη ύφεση που θα ακολουθούσε θα έπληττε περισσότερο την τάξη που κατά συντριπτική πλειοψηφία επιζητεί την αναδιανομή, ακριβώς γιατί τα εργαλεία της αναδιανομής θα ήταν μεσοπρόθεσμα άχρηστα χωρίς ανάπτυξη. Συνεπώς, το ΟΧΙ προσέθεσε ακόμη ένα κρίκο στην αλυσίδα της αύξησης της ανισότητας.
* O κ. Μ. Ντελής είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής του University of Surrey.