Η κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές της 20ής Σεπτεμβρίου θα κληθεί να εφαρμόσει, μεταξύ άλλων, το ευρείας κλίμακας πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων του νέου μνημονίου για την αναδιοργάνωση της αγοράς ενέργειας. Οι επιμέρους δράσεις καταλαμβάνουν σχεδόν το σύνολο των επιμέρους τομέων της αγοράς (ηλεκτρισμός, φυσικό αέριο, ΑΠΕ, εξοικονόμηση ενέργειας). Στο μνημόνιο ορίζονται μόνο τα γενικά περιγράμματα και οι προς επίτευξη στόχοι, με την εξειδίκευση των μέτρων και του τρόπου εφαρμογής τους να εναπόκεινται στους αρμόδιους φορείς.
Στενά χρονοδιαγράμματα προβλέπονται για κάθε επιμέρους δράση. Σημαντικό μέρος προβλέπεται ότι θα υλοποιηθεί ήδη εντός του τρέχοντος μήνα, ενώ για τις υπόλοιπες δράσεις η λήψη μέτρων τοποθετείται κυρίως στο διάστημα από Οκτώβριο έως Δεκέμβριο του 2015. Ηδη για κάποια πεδία, όπως η απελευθέρωση της λιανικής αγοράς φυσικού αερίου, θεσπίζεται αναλυτική ρύθμιση στον ίδιο τον νόμο του μνημονίου (ν. 4336/2015), καθότι αυτός αποτέλεσε εργαλείο όχι μόνο για την κύρωση του σχεδίου του μνημονίου, αλλά και για τη νομοθέτηση της πρώτης δέσμης μέτρων που αποτελούσαν «προαπαιτούμενα» για την εκταμίευση του δανείου. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων πρόκειται για δράσεις που αποτελούν επί μακρόν αντικείμενο επεξεργασίας και διαφωνίας μεταξύ των παραγόντων της αγοράς χωρίς αποτέλεσμα μέχρι σήμερα. Ως εκ τούτου, η τήρηση των συμφωνηθέντων με τους δανειστές στον τομέα της ενέργειας αποτελεί υψηλού βαθμού δυσκολίας πρόκληση για τη νέα κυβέρνηση.
Ενδεικτικά, αναφέρονται κάποια παραδείγματα: Στον κλάδο του ηλεκτρισμού, το μνημόνιο προβλέπει αρχική μείωση του μεριδίου της ΔΕΗ στη λιανική και χονδρική αγορά κατά 25% με απώτερο στόχο τη μείωση κάτω του 50% έως το 2020. Πρόκειται για φιλόδοξο στόχο, λαμβανομένου υπόψη ότι η ΔΕΗ κατέχει σήμερα μερίδιο 95% της λιανικής. Για την επίτευξη του στόχου, προβλέπεται να συζητηθεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η εφαρμογή του πολυσυζητημένου συστήματος δημοπρασιών «ΝΟΜΕ» για πώληση μέρους της φθηνής λιγνιτικής και υδροηλεκτρικής παραγωγής της ΔΕΗ στους ανταγωνιστές της προμηθευτές, οι οποίοι έχουν συγκριτικό μειονέκτημα λόγω του μονοπωλίου της στις παραπάνω ηλεκτροπαραγωγικές πηγές. Επισημαίνεται ωστόσο ότι το εν λόγω μέτρο έχει αποτελέσει δύο φορές αντικείμενο διαβούλευσης με σημαντικά ζητήματα να παραμένουν ανοικτά, όπως η τιμή πώλησης και η σύνδεσή της με το κόστος παραγωγής της ΔΕΗ. Εν γνώσει των δυσκολιών, το μνημόνιο προβλέπει ότι, σε περίπτωση μη επίτευξης συμφωνίας μέχρι τον Οκτώβριο του 2015, θα συμφωνηθούν εναλλακτικά διαρθρωτικά μέτρα ισοδύναμου αποτελέσματος. Παρότι δεν αναφέρεται ρητά, πιθανόν υπονοείται η δημιουργία της λεγόμενης «μικρής ΔΕΗ», ήτοι η δημιουργία μιας νέας καθετοποιημένης εταιρείας στην οποία θα εισφερθεί περίπου το 30% του παραγωγικού δυναμικού και της πελατειακής βάσης της ΔΕΗ, σχέδιο το οποίο είχε θεσμοθετηθεί με νόμο το 2014 και (προσωρινά) εγκαταλείφθηκε.
Μια άλλη μνημονιακή υποχρέωση συνίσταται στην αναθεώρηση των εκπτώσεων που παρέχει η ΔΕΗ από το 2014 στις ενεργοβόρες βιομηχανίες και η αντικατάστασή τους με τιμολόγια που θα λαμβάνουν υπόψη την επίδραση του καταναλωτικού προφίλ των πελατών στο κόστος της ΔΕΗ. Οι εν λόγω εκπτώσεις χορηγήθηκαν κατόπιν πολυετούς διαμαρτυρίας των βιομηχανικών πελατών για αντιανταγωνιστική στάση της ΔΕΗ που επιβάρυνε το ενεργειακό τους κόστος. Ωστόσο, ο τρόπος που χορηγήθηκαν, με παρέμβαση του Ελληνικού Δημοσίου, ήγειρε ζητήματα παράβασης των ευρωπαϊκών κανόνων κρατικών ενισχύσεων και επίσης δεν ανταποκρινόταν στις απαιτήσεις του θεσμικού πλαισίου για σύναψη συμβάσεων κατόπιν εξατομικευμένης διαπραγμάτευσης. Λόγω του ιστορικού αντιδικίας της ΔΕΗ με πολλούς μεγάλους πελάτες της που προηγήθηκε της χορήγησης των εκπτώσεων, γεννάται ευλόγως το ερώτημα πώς θα λειτουργήσει η αγορά μετά την άρση των εκπτώσεων.
Σημαντική είναι επίσης η μεταρρύθμιση της λιανικής αγοράς φυσικού αερίου με σειρά δράσεων σε βάθος τριετίας, με στόχο την άρση των μονοπωλίων της ΔΕΠΑ και των τοπικών ΕΠΑ. Μένει να διαπιστωθεί κατά πόσον το άνοιγμα της εν λόγω αγοράς θα είναι ομαλότερο συγκριτικά με το άνοιγμα της αγοράς ηλεκτρισμού. Ηδη προβληματίζουν οι απαιτήσεις που εγείρουν οι ξένες εταιρείες που μετέχουν στις ΕΠΑ λόγω της άρσης της αποκλειστικότητας 30 ετών που τους είχε παραχωρηθεί.
Με ενδιαφέρον αναμένεται εξάλλου το νέο πλαίσιο στήριξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) μέχρι τον Δεκέμβριο του 2015. Μετά τις αλλεπάλληλες περικοπές που έπληξαν σημαντικά τον κλάδο, στόχος είναι να εκπονηθεί ένα σύγχρονο μοντέλο στήριξης που θα είναι σύμφωνο με τις νεώτερες ευρωπαϊκές κατευθυντήριες αρχές για τις κρατικές ενισχύσεις στον τομέα της ενέργειας, οι οποίες ισχύουν από τον Ιούλιο του 2014, και θα είναι και οικονομικά βιώσιμο.
Στο μνημόνιο προβλέπεται επίσης πλειάδα άλλων σημαντικών δράσεων, που δεν είναι δυνατό να παρουσιαστούν εκτενέστερα, όπως η δυνατότητα εφαρμογής εναλλακτικών λύσεων έναντι της ιδιωτικοποίησης του διαχειριστή του συστήματος μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας (ΑΔΜΗΕ), η επανεξέταση της φορολόγησης της ενέργειας, η ενίσχυση της ανεξαρτησίας της ΡΑΕ, μέτρα για τη χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (αποζημίωση μονάδων για διαθεσιμότητα ισχύος, αποτροπή λειτουργίας μονάδων κάτω του κόστους, συμβάσεις διακοψιμότητας κ.ά.).
Ο μεγάλος όγκος των απαιτούμενων δράσεων, το στενό χρονικό πλαίσιο εφαρμογής τους και οι παθογένειες ετών, τις οποίες καλούνται να θεραπεύσουν σε τόσο σύντομο διάστημα, καθιστούν το σχετικό εγχείρημα ιδιαίτερα δύσκολο. Θα απαιτηθεί επίπονη εργασία από τους αρμόδιους φορείς, ορθή κρίση κατά την επεξεργασία των επιμέρους ρυθμίσεων και καλόπιστη συνεργασία όλων των παραγόντων της αγοράς, προκειμένου να υιοθετηθούν δίκαιες και αποτελεσματικές λύσεις που θα δώσουν αναπτυξιακή ώθηση σε έναν κρίσιμο τομέα που θα μπορούσε να αποτελέσει κινητήριο μοχλό για την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας.
* Διδάκτωρ Νομικής του Πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης – Συνεργάτης της Διεθνούς Νομικής Εταιρείας I.K. Rokas & Partners.