Το ενδεχόμενο της εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ αντιμετωπίζεται πολύ συχνά με όρους οικονομικούς. Πολλοί πολιτικοί και αναλυτές αξιολογούν την Ελλάδα ως «μοναδική περίπτωση» και θεωρούν ότι η Ευρωζώνη είναι πλέον πολύ καλά προετοιμασμένη για να αντιμετωπίσει ένα τέτοιο σενάριο. Η επιχειρηματολογία τους βασίζεται κυρίως στην ικανότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για απεριόριστη αγορά ομολόγων χωρών που δεν είναι ενταγμένες σε πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής αλλά και στο πρόσφατο πρόγραμμα της ποσοτικής χαλάρωσης. Ωστόσο, η λογιστική αντιμετώπιση των πραγμάτων δεν προσφέρει μια πλήρη και περιεκτική αξιολόγηση της κατάστασης. Αυτό συμβαίνει επειδή αγνοεί τη γεωπολιτική παράμετρο και κατ’ επέκταση τη γεωπολιτική διάσταση της ελληνικής κρίσης.
Πράγματι, μια σφαιρική ανάλυση του ελληνικού προβλήματος δεν μπορεί να αρκείται μόνο στα νούμερα αλλά χρειάζεται να δίνει έμφαση στον ρόλο που η Ελλάδα διαδραματίζει σε επίπεδο διεθνούς πολιτικής με βάση τη σημαντική γεωγραφική της θέση στη ΝΑ Ευρώπη και την Ανατ. Μεσόγειο. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα αποτελεί τη μοναδική χώρα της Ε.Ε. που ενώνει τον Βορρά με τον Νότο και την Ανατολή με τη Δύση. Η πραγματικότητά αυτή ναι μεν δεν είναι καινούργια αλλά αποκτά μεγαλύτερη βαρύτητα τη σημερινή εποχή. Το διεθνές περιβάλλον και οι εξελίξεις στην ευρύτερη γειτονιά της Ελλάδας σκιαγραφούν τη σημασία που μπορεί να έχει ένα κράτος σταθερό και δημοκρατικό. Γίνεται κυρίως λόγος για τη μεγάλη αστάθεια στη Μέση Ανατολή και τη Β. Αφρική και επίσης για τον αναβρασμό που επικρατεί στην Τουρκία καθώς ο πρόεδρός της, Τ. Ερντογάν, χάνει μέρος της παντοδυναμίας του παρελθόντος, αλλά και σε πολλά βαλκανικά κράτη που βλέπουν την πορεία τους προς την Ευρώπη να γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. Ωστόσο, ίσως η πιο σημαντική πτυχή της γεωπολιτικής διάστασης της ελληνικής κρίσης συνδέεται με τον πιθανό ρόλο που ίσως αναλάμβανε η Ρωσία σε περίπτωση αποσταθεροποίησης της Ελλάδας. Οι συζητήσεις για τη διαχείριση του ελληνικού προβλήματος μετά τις εκλογές της 25ης Ιανουαρίου 2015 συνέπεσε χρονικά με τη δραματική εξέλιξη της ουκρανικής κρίσης και την προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας να δώσει λύση κατόπιν της υπογραφής της δεύτερης συμφωνίας του Μινσκ. Ο κίνδυνος να βελτιωθούν αισθητά οι ελληνορωσικές σχέσεις και να διεισδύσει η Μόσχα στη ΝΑ Ευρώπη μέσω Αθηνών απασχόλησε έντονα τους πρώτους μήνες του 2015 τόσο την Ε.Ε. όσο και τις ΗΠΑ. Ολα αυτά, μάλιστα, συνέβησαν σε μια περίοδο όπου καινούργια χρηματοδοτικά εργαλεία άρχισαν να προτείνονται προς χρησιμοποίηση από τις χώρες BRICS. Θεωρητικά, η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να ενταχθεί και να λάβει δάνειο από τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα των BRICS λόγω αδυναμίας της να καλύψει το αναγκαίο ποσό των 10 δισ. δολ., αλλά εν μέσω αβεβαιότητας για μια στενή ελληνορωσική προσέγγιση το σενάριο αυτό δεν αποκλειόταν.
Παράλληλα, μια πιθανή έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ θα περιέπλεκε ίσως τον τρόπο λειτουργίας της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ σε διάφορα άλλα κρίσιμα ζητήματα. Καθώς πιθανολογείται ότι η επιστροφή της Ελλάδας στο δικό της νόμισμα δεν θα σηματοδοτούσε την ταυτόχρονη έξοδό της από τις ευρωατλαντικές δομές, η χώρα θα βρισκόταν πλέον απομονωμένη εντός Ε.Ε. και ΝΑΤΟ, έχοντας όμως τη δυνατότητα να εμποδίζει τη διαδικασία λήψης αποφάσεών τους αλλά και την ομαλή συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών τους. Την ίδια στιγμή, θα ετίθετο σε κίνδυνο η συνεργασία των ελληνικών αρχών με την Ευρώπη για την αντιμετώπιση του προσφυγικού προβλήματος σε μια εποχή που ο αριθμός των προσφύγων από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική αυξανόταν δραματικά και ο κίνδυνος για εισχώρηση εξτρεμιστικών στοιχείων τρομοκρατικών οργανώσεων -όπως το «Ισλαμικό Κράτος»- προς τη Γηραιά Ηπειρο εντεινόταν. Επίσης, μια Ελλάδα εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν θα ήταν απαραίτητα διατεθειμένη να συμμετάσχει στο ευρωπαϊκό σχέδιο απεξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο. Αντιθέτως, όπως άρχισε να διαφαίνεται μετά την επίσκεψη του Ελληνα πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα στη Ρωσία τον Απρίλιο του 2015, Αθήνα και Μόσχα έδειχναν διατεθειμένες να συνεργαστούν και σε ενεργειακό επίπεδο αφού τότε άρχισαν να μπαίνουν οι βάσεις για την πιθανή επέκταση του αγωγού Turkish Stream μέσω Ελλάδας.
Σε τελική ανάλυση, ακόμη και αν η Ευρωζώνη μπορούσε πρακτικά να εμποδίσει την επέκταση της ελληνικής κρίσης σε άλλα κράτη-μέλη της, η έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ θα έδινε το έναυσμα για την έναρξη μιας πολύ δύσκολης συζήτησης σε παγκόσμιο επίπεδο σχετικά με την ανάληψη των ευθυνών για το «ποιος έχασε τη χώρα». Κάτι τέτοιο θα βύθιζε την Ευρώπη σε εσωστρέφεια πλήττοντας ακόμη περισσότερο τη συνοχή της και απειλώντας το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Σε κάθε περίπτωση, με τη συμφωνία της 12ης Ιουλίου 2015, η Ελλάδα απέφυγε το χειρότερο δυνατό σενάριο και πλέον καλείται να υλοποιήσει ένα δύσκολο μνημόνιο την επόμενη τριετία.
* Μέλος της Ομάδας Σκέψης «Ιστορία και Διεθνείς Σχέσεις» του Ελληνικού Συλλόγου Αποφοίτων του London School of Economics and Political Science.