Εμφανίστηκε σαν δημοσιονομική κρίση το 2010 έπειτα από μία βραδύκαυστη πορεία που ξεκίνησε το 1981, συγκρατήθηκε τη δεκαετία του ‘90 και κορυφώθηκε την προηγούμενη δεκαετία. Η τρύπα στο ταμείο του κράτους, δηλαδή το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης, αν και μεγάλη, ήταν το λιγότερο σημαντικό πρόβλημα από όσα έχουμε σήμερα. Ηταν 36 δισ. σε μόνιμες κατά βάση δαπάνες. Σε ένα ΑΕΠ, όμως, 240 δισ. και με χρέος περίπου 300 δισ. ή στο 120% του ΑΕΠ. Το 2010, δεν είχαμε κανένα άλλο από τα προβλήματα που έχουμε σήμερα.
Για όλα αυτά τα νέα προβλήματα που αποκτήσαμε, πάνω στο αρχικό πρόβλημα του ελλείμματος, υπεύθυνη, εκτός από τη μοίρα μας, είναι η πολιτική που εφαρμόστηκε, όπως άλλωστε πιστεύει η πλειοψηφία των Ελλήνων. Ισως, όμως, για διαφορετικούς λόγους. Η κρατούσα άποψη μεταξύ πολιτικής και επιστήμης στην Ελλάδα είναι ότι η δημοσιονομική προσαρμογή, δηλαδή ο μηδενισμός του ελλείμματος, έπρεπε να γίνει πιο αργά, δηλαδή σε περισσότερα χρόνια, παρότι αυτό θα οδηγούσε σε μεγαλύτερα δάνεια για να καλυφθούν τα μεγαλύτερα ελλείμματα στο μεταξύ. Στην πραγματικότητα, το έλλειμμα υποχώρησε μέσα σε έξι χρόνια: από τα 36 δισ. το 2009, η χώρα ξεκίνησε το 2010 τις πρώτες περικοπές μέχρι το 2015, οπότε θα είχαμε τις τελευταίες περικοπές (e-mail Χαρδούβελη), που ποτέ δεν εφαρμόστηκαν. Η μείωση έγινε σε δόσεις, δηλαδή λίγο κάθε χρόνο. Τα μέτρα που συνολικά λάβαμε για να πετύχουμε τον στόχο μέσα σε έξι χρόνια, όμως, φτάνουν τα 80 δισ. ευρώ, καθώς η κοινωνία δεν ανταποκρινόταν και η διογκούμενη ύφεση απομάκρυνε τον στόχο.
Δεν χρειάζεται να αποδείξω ότι αυτό το πλάνο απέτυχε. Υπέβαλε την κοινωνία στο μαρτύριο της σταγόνας, δηλαδή της πεποίθησης ότι κάθε χρόνο έρχεται νέα επιδρομή στο εισόδημά του, ενώ κάθε φορά τον διαβεβαίωναν ότι θα ήταν η τελευταία. Επιπλέον, αυτή η σταδιακή μείωση του ελλείμματος παρήγαγε και άλλο δημόσιο χρέος. Αν αθροίσουμε τα ελλείμματα 2010-2014, φτάνουν τα 91 δισ. ευρώ. Αυτό, άλλωστε, εξηγεί και το ανεξήγητο η χώρα να εφαρμόζει σκληρή λιτότητα και το χρέος… να αυξάνεται.
Το καλύτερο για τη χώρα θα ήταν η δημοσιονομική προσαρμογή να γίνει αμέσως, το 2010 και με πλήρη απόδοση το 2011. Για να καταλάβουμε το μέγεθος των μέτρων για τον μηδενισμό των 36 δισ. μέσα σε έναν χρόνο, κυρίως από τα έξοδα, θα αρκούσε: κατάργηση δώρων στο Δημόσιο και σε όλες τις συντάξεις, χωρίς περικοπή σε μισθούς και κύριες συντάξεις, ρήτρα μηδενικού ελλείμματος στην επικουρική ασφάλιση δηλαδή μείωση κατά 10%-60%, γενναία περικοπή στις λειτουργικές δαπάνες του κράτους (προμήθειες και λοιπές δαπάνες), ενώ στα έσοδα θα αρκούσε μισός ΕΝΦΙΑ και κατάργηση των παράλογων εξαιρέσεων του ΦΠΑ, χωρίς αύξησή του από το 19%. Αυτά, συνδυασμένα με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις κυρίως στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών που θα επιτάχυναν την ανάπτυξη της οικονομίας και με την αρχική αναδιάρθρωση του χρέους που είχε προταθεί, περίπου στο 25% της αξίας του. Τα παραπάνω μέτρα αθροίζουν περίπου 30 δισ., αντί των 70 δισ. που λάβαμε μέσα σε έξι χρόνια, ενώ δεν έχουμε δει ακόμη φως. Θα αρκούσαν δηλαδή λιγότερα από τα μισά, αρκεί να το είχαμε κάνει σωστά και από την αρχή. Η χώρα θα είχε βγει από το μνημόνιο το 2012… όταν δηλαδή τελικά βυθίστηκε ακόμη πιο πολύ στην κρίση. Αυτό, άλλωστε, δεν διδάσκει η κανονική ζωή των κανονικών ανθρώπων; Οτι δηλαδή αν συναντήσεις ένα πρόβλημα, το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι να προσπαθήσεις να το λύσεις από την αρχή. Να μην το μεταθέτεις στο μέλλον, να μην προσπαθείς να αποφύγεις τη λύση. Και τελικά η οριστική λύση, μπορεί πρόσκαιρα να πονέσει περισσότερο, αλλά το κόστος τελικά θα είναι το μικρότερο δυνατό.
Αν λοιπόν ο ένας δρόμος είναι αυτός που ακολούθησαν πιστά οι ελληνικές κυβερνήσεις της μερικής εφαρμογής και της καθυστέρησης, ο δεύτερος δρόμος είναι αυτός του κ. Λαφαζάνη της δραχμής χωρίς μεταρρυθμίσεις, ο τρίτος δρόμος είναι αυτός της άμεσης αντιμετώπισης από την αρχή. Τον δρόμο της μερικής εφαρμογής ακολούθησαν με επιτυχία τα «αντιμνημονιακά» κόμματα: η Νέα Δημοκρατία μέχρι το 2012 και ο ΣΥΡΙΖΑ μέχρι την ανάληψη της εξουσίας το 2015. Τον δρόμο της μη εφαρμογής προτείνουν οι υπόλοιποι στη Βουλή σήμερα. Τον δρόμο της άμεσης αντιμετώπισης του συνολικού προβλήματος κανένα κόμμα δεν το πρότεινε. Καταφέραμε κυριολεκτικά να βγάλουμε τα μάτια μας, να μετατρέψουμε ένα μικρό πρόβλημα για ένα κράτος σε μία ιστορικών διαστάσεων εθνική κρίση. Μας διδάσκει αυτό κάτι σήμερα; Εδώ που φτάσαμε σήμερα τίποτα δεν μας διασφαλίζει ότι δεν μπορούμε να πάμε ακόμα παρακάτω.
* Ο κ. Μιχάλης Πεγκλής είναι Research Associate του Martens Centre.