Η συζήτηση για το ασφαλιστικό και τη μεταρρύθμισή του, δηλαδή στην πραγματικότητα για τη δυνατότητα των σημερινών συνταξιούχων αλλά ταυτόχρονα και τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να εξασφαλίσουν κάποιου τύπου πρόσβαση σε αξιοπρεπείς συντάξεις, είναι η πιο επικίνδυνη και αντιδημοφιλής πολιτική συζήτηση των τελευταίων πενήντα ετών.
Χωρίς πυξίδα
Στην πραγματικότητα, μια τέτοιου τύπου συζήτηση επιβάλλει αναθεώρηση όλων των οικονομικοκοινωνικών σταθερών των τελευταίων χρόνων. Με αλλά λόγια, την προσαρμογή σε μια οικονομία νέου τύπου σε μια Ελλάδα που αλλάζει δραματικά.
Απαιτείται για αυτό μια πολλαπλότητα αναγνώσεων σε κάθε τι που έχει να κάνει μαζί του. «Μια ανάγνωση με λόγια και μια ανάγνωση με αριθμούς». Τις αλλαγές όμως τις επιχειρεί κανείς για κάτι που αξίζει, που του δημιουργεί ασφάλεια, προσδοκίες και όνειρα. Κάτι που διαμορφώνει σταθερούς και απλούς κανόνες του παιχνιδιού, ασφαλιστική συνείδηση, κουλτούρα ανταποδοτικότητας, αίσθηση αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών και συνθήκες εκκίνησης της αναπτυξιακής διαδικασίας.
Μια τέτοιου τύπου συζήτηση ξεκινά προφανώς από τις μακροοικονομικές αλλαγές και οπωσδήποτε από την αρχιτεκτονική του συστήματος.
Συμβαίνει άραγε αυτό με τις αλλαγές που επιχειρεί η κυβέρνηση;
Χτίζεται δηλαδή με την πρόταση Κατρούγκαλου ένα διαφανές, δίκαιο και βιώσιμο ασφαλιστικό που ανταποκρίνεται στις δημοσιονομικές συνθήκες αλλά βλέπει και λίγο πιο πέρα από τη μύτη του; Και αναζητεί στ’ αλήθεια η κυβέρνηση τη συνεννόηση και τη συμφωνία και των υπολοίπων πολιτικών δυνάμεων;
Νομίζω πως όχι, αν και θα ήθελα να κάνω λάθος.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα:
• Οι υποχρεώσεις της κυβέρνησης από την υπογραφή του τρίτου μνημονίου επιβάλλουν περικοπές της τάξης των 700 εκατομμυρίων ευρώ για το 2015 και 1,8 δισ. για το 2016, αν όλα εξελιχθούν ικανοποιητικά. Στην πρόταση Κατρούγκαλου δεν αναφέρεται πουθενά ο τρόπος εξεύρεσης των χρημάτων ούτε κατατίθεται αναλογιστική μελέτη για τη μελλοντική βιωσιμότητα του συστήματος. Αντίθετα, η κυβέρνηση ισχυρίζεται προκλητικά ότι δεν θα περικόψει καμία κύρια σύνταξη και προσπαθεί να συμβεί το ίδιο και για τις επικουρικές συντάξεις. Τότε πώς θα προκύψουν τα απαιτούμενα 2,5 δισ.;
Θα πρέπει επίσης να προσθέσουμε σε αυτά την αύξηση της συνολικής συνταξιοδοτικής δαπάνης εξαιτίας των αθρόων συνταξιοδοτήσεων μέχρι το 2018, κάτι που το είδαμε να συμβαίνει την τελευταία πενταετία. Καθίσταται έτσι προφανές ότι θα υπάρξουν μεγάλες περικοπές τόσο στις κύριες όσο και στις επικουρικές, γιατί το εφεύρημα της προσωπικής διαφοράς δεν αντέχει ούτε δημοσιονομικά ούτε πολιτικά.
Χωρίς… πυλώνες
• Η αρχιτεκτονική του συστήματος παραμένει απελπιστικά ίδια.
Μία κύρια σύνταξη και μία επικουρική. Απουσιάζει εντελώς δηλαδή ο 2ος και ο 3ος πυλώνας των επαγγελματικών ταμείων και της ιδιωτικής ασφάλισης, κάτι στο οποίο κατατείνουν όλα τα ευρωπαϊκά ασφαλιστικά συστήματα που, παρά τις μεγάλες διάφορες τους, τείνουν να βρίσκουν κοινές βασικές κατευθύνσεις. Την ίδια στιγμή, η Ευρώπη προχωρεί στην αυστηροποίηση των όρων και προϋποθέσεων λειτουργίας των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών και τα επαγγελματικά ταμεία εξελίσσονται σε μερικούς από τους μεγαλύτερους θεσμικούς επενδύτες παγκοσμίως. Και τα δύο θα μπορούσαν να αποτελέσουν την αναγκαία δόση ευελιξίας και συμπληρωματικότητας για όσους ενδιαφέρονται και μπορούν, και να στηρίξουν ενεργότερα την κρατική χρηματοδότηση. Οι προτάσεις για βασική και αναλογική σύνταξη είναι προφανές ότι λειτουργούν θετικά, μόνο που αυτές υπήρχαν ήδη στον νόμο 3863 και 3865/10 που καταργήθηκε από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ στις αρχές του 2015.
Οι μεγάλοι χαμένοι
• Οι μελλοντικές γενιές επωμίζονται το βάρος των αλλαγών σχεδόν εξ ολοκλήρου, με δραστικές περικοπές στους συντελεστές αναπλήρωσης. Με αλλά λόγια, οι σημερινοί νέοι υποχρεώνονται να συνεισφέρουν στο σύστημα χωρίς αντάλλαγμα την προσδοκία ότι θα δεχτούν και εκείνοι την αντίστοιχη γενναιοδωρία και κυρίως χωρίς εναλλακτικές – συμπληρωματικές λύσεις. Οι μεγάλοι όμως χαμένοι των αλλαγών είναι οι σημερινοί 40άρηδες και 50άρηδες που υποχρεώνονται σε μια βίαιη προσαρμογή χωρίς την αναγνώριση των όσων έχουν προσφέρει μέχρι τώρα. Είναι ο θάνατος της μεσαίας σύνταξης, της μέσης ηλικίας, της μεσαίας τάξης.
Χωρίς ανταπόδωση
• Το ασφαλιστικό, καθώς και η προοπτική του, επηρεάζεται κυρίως από την εξέλιξη της ελληνικής οικονομίας και τη μείωση της ανεργίας. Η επιχειρούμενη αύξηση των εργοδοτικών εισφορών σε μια χώρα με τις υψηλότερες εισφορές στην Ευρώπη καθιστά ασύμφορη την κοινωνική ασφάλιση, μειώνει την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας, αυξάνει δραματικά τη μαύρη εργασία, τροφοδοτεί την ανεργία. Επιπλέον, δεν παράγει τις αναγκαίες εξοικονομήσεις που απαιτούνται.
• Βασικό στοιχείο της κοινωνικής ασφάλισης αποτελεί η ανταποδοτικότητα. Αν κοιτάξουμε τους πίνακες του γραφήματος, είναι προφανές ότι η πρόταση όχι μόνο ευνοεί αλλά καθιστά στοιχείο της οικονομικής ανάπτυξης την εισφοροδιαφυγή από τη στιγμή που σε βάθος χρόνου οι συντάξεις σχεδόν γίνονται ανεξάρτητες από το σύνολο των ασφαλιστικών εισφορών που έχουν καταβάλει εργοδότες και εργαζόμενοι.
* Η κ. Αθ. Δρέττα είναι πρώην γενική γραμματέας Κοινωνικής Ασφάλισης.