ΡΕΖΙΣ ΝΤΕΜΠΡΕ
Εγκώμιο των συνόρων
μτφρ.: Α. Καραβασίλης
εκδ. Εστία
Ο κόσμος μας, από την εποχή των Μεγάλων Εξερευνήσεων μέχρι τις μέρες (μας) των Μεγάλων Αφηγήσεων, ήταν –και παραμένει– ένας κόσμος ρευστός, υλικός και ταυτόχρονα άυλος, κινούμενος αέναα μεταξύ επιτάχυνσης και επιβράδυνσης, με τα όριά του διαρκώς να επαναπροσδιορίζονται, είτε μέσω πολέμων είτε μέσω της τεχνολογίας. Ο Ρεζίς Ντεμπρέ, ανήσυχο πνεύμα και μία από τις πλέον φωτισμένες προσωπικότητες του 20ού αιώνα, τολμά να θέσει «επί τον τύπον των ήλων» το δάχτυλο πάνω στον παγκόσμιο χάρτη της ανθρωπότητας, στη θέση του «κέρσορα» στο Google Map, με κύριο θέμα τα σύνορα του κόσμου, καταρρίπτοντας το τετριμμένο wishful thinking για έναν κόσμο χωρίς σύνορα. Στη γαλλική σημαντική παράδοση του εγκωμίου, που ταυτόχρονα είναι δοκίμιο και πολεμική, πολιτική και πολιτισμός, ο παλιός σύντροφος του Τσε και συγγραφέας του «Tupamaros, Η κριτική των όπλων» (μαζί με εκείνο του Κ. Μαριγκέλλα αποτελούσαν τα κλασικά εγχειρίδια του αντάρτικου πολέμου της δεκαετίας του ’70) κινείται «σαν το ψάρι στο νερό», όπως οι αντάρτες σε εχθρικό έδαφος, σ’ έναν κόσμο που μαζί με τα σύνορα χάνει και την (επιχώρια) εθνική και πολιτισμική του ταυτότητα στο όνομα μιας ισοπεδωτικής χειραφέτησης, η οποία δημιουργεί νέα όρια, κυρίως νέες μορφές χειραγώγησης και αποξένωσης. Ομως, όταν καταργείται το σύνορο δεν υπάρχει υπέρβαση, όπου απουσιάζει η πατρίδα εκεί λείπει και η νοσταλγία, κι όπως παραμερίζεται η μητρική-εθνική γλώσσα παγκοσμιοποιείται η διαδικτυακή αγλωσσία.
Βασισμένο σε μία ομιλία του Ντεμπρέ στο Τόκιο και σ’ ένα αντίστοιχο σεμινάριο αρθρώνεται ένας κατ’ εξοχήν λόγος υπέρ του ενδεούς και, κυρίως, υπέρ του Διαφωτισμού, αναδεικνύοντας τον Λόγο περί συνόρων σε υπεράσπιση των ορίων ενός αρχαίου και συνάμα σύγχρονου κόσμου και καταρρίπτοντας τις σκόπιμες στρεβλώσεις ή αθέλητες συγχύσεις, που έχουν επικρατήσει με τη μεταμοντέρνα συνθήκη του anything goes, εννοιολογικά, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Στις σελίδες του δοκιμίου η ποιητική γραφή συναντά την πολιτική σκέψη, η «ταπεινή υπερηφάνεια» της Ανατολής τη στομφώδη έπαρση της Δύσης και το borderline το hinterland: το «μέσα» συνδέεται διαλεκτικά και άρρηκτα με το «έξω», όπως μια γέφυρα συνδέει τις δύο όχθες, καθώς ένας ποταμός χωρίζει και ταυτόχρονα ενώνει μία μητρόπολη. Εδώ ο Ντεμπρέ συναντάται, υπόγεια σχεδόν, με τον Γκέοργκ Ζίμμελ («Γέφυρα και πόρτα»), στην αμφισημία που περιβάλλει τον άνθρωπο («όλα είναι συνδεδεμένα και όλα κεχωρισμένα»), συνομιλεί χαμηλόφωνα με τον Ζυλιέν Γκρακ, «κλείνει το μάτι» στον Μαρκ Ωζέ («μη-τόποι») και κατ’ ουσίαν αντιπαρατίθεται με τις κοσμοπολιτικές ερμηνείες της «ρευστής νεοτερικότητας» και τον Πιερ Μπουρντιέ («Η Διάκριση»), προσδίδοντας στα σύνορα (εθνικά, γλωσσικά, οικονομικά, πολιτισμικά) μία raison d’être της οριοθέτησης του κόσμου και αποκαλύπτοντας την «ιδεολογία του “δίχως σύνορα”», που οδηγεί αναπόφευκτα στον οικονομισμό, στον τεχνικισμό, στον (νέο-)απολυταρχισμό, όπως καταλήγει ο συγγραφέας. Ενας Ρεζίς Ντεμπρέ απ’ τα παλιά, αισιόδοξος και συνάμα σκεπτικιστής, που γνωρίζει άριστα την τέχνη του περάσματος από την «κριτική των όπλων» στο όπλο της κριτικής.