Η πρόταση της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για το ασφαλιστικό το καλοκαίρι 2015 προσέφερε στην κυβέρνηση την ευκαιρία να κάνει τη μεγαλύτερη ασφαλιστική μεταρρύθμιση στην Ευρώπη στην τελευταία δεκαετία και, το κυριότερο, να επιλύσει ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της χώρας.
Η κυβέρνηση όχι μόνον υιοθέτησε την πεπατημένη των ασφαλιστικών παρεμβάσεων της περιόδου 2010-2014, αλλά αποφάσισε να αυξήσει περαιτέρω τις ασφαλιστικές εισφορές από το 26% στο 27,5%. Το πιο αρνητικό στοιχείο των προτεινόμενων ρυθμίσεων είναι ότι το υφιστάμενο σύστημα συντάξεων επιβαρύνει τους εργαζόμενους με τις υψηλότερες ασφαλιστικές εισφορές στην Ευρώπη, ενώ τους προσφέρει πολύ χαμηλές παροχές και μειώνει τα κίνητρα για ασφάλιση.
Με μια κατεστραμμένη οικονομία και την ανεργία σε πρωτοφανή επίπεδα, ο κύριος στόχος μιας ασφαλιστικής μεταρρύθμισης πρέπει να είναι η εξυπηρέτηση των συμφερόντων των εργαζόμενων γενεών. Επειδή τα συστήματα συντάξεων αποτελούν τους κυριότερους μηχανισμούς αποταμίευσης στις σύγχρονες κοινωνίες, μια ασφαλιστική μεταρρύθμιση θα πρέπει: (α) να εμπνεύσει εμπιστοσύνη στις γενιές των εργαζομένων, (β) να προστατεύσει τις απερχόμενες γενιές στο πλαίσιο του εφικτού, και (γ) να συμβάλει στην αύξηση της απασχόλησης και της συσσώρευσης κεφαλαίου στην οικονομία. Ο στόχος είναι, λοιπόν, ένα νέο σύστημα συντάξεων για τις νέες γενιές. Αυτή ήταν και η βασική φιλοσοφία της πρότασης της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων το καλοκαίρι του 2015. Εδώ εξειδικεύω περαιτέρω την πρόταση αυτή, ούτως ώστε να δομηθεί μια πλήρης εναλλακτική πρόταση ασφαλιστικής μεταρρύθμισης, με στόχο τη συμβολή στον δημόσιο διάλογο που έχει ξεκινήσει.
Η προτεινόμενη συνολική μεταρρύθμιση έχει δύο βασικούς άξονες. Ο πρώτος στοχεύει στη δημιουργία ενός νέου συστήματος συντάξεων για τις νέες γενιές που έχουν υπαχθεί στην ασφάλιση μετά το 1992. Η δεύτερη δέσμη προτάσεων στοχεύει στη διαχείριση των προβλημάτων της μεταβατικής περιόδου, δηλαδή στην αποτελεσματική στήριξη των απερχόμενων γενεών που δεν θα ενταχθούν στο νέο σύστημα.
Παρακάτω περιγράφονται συνοπτικά οι βασικοί άξονες του προτεινόμενου νέου συστήματος συντάξεων:
Κύριες συντάξεις. Προσαρμογή του ιταλικού/σουηδικού μοντέλου. Το νέο σύστημα των κύριων συντάξεων είναι διανεμητικό με καθορισμένες εισφορές (Pay-As-You-Go Notional Defined Contributions) και ατομικούς λογαριασμούς νοητής κεφαλαιοποίησης (Individual Notional Accounts). Δηλαδή, οι κύριες συντάξεις είναι πλήρως αναλογικές. Κάθε χρόνο όλοι οι ασφαλισμένοι λαμβάνουν επίσημη ενημέρωση για το ποσό του συσσωρευμένου ασφαλιστικού κεφαλαίου. Οι ασφαλιστικές εισφορές είναι 10%.
Νέο Ταμείο επικουρικών συντάξεων. Οι επικουρικές συντάξεις είναι του τύπου «καθορισμένων εισφορών» και γίνεται πλήρης κεφαλαιοποίηση. Κάθε ασφαλισμένος διαθέτει ατομικό λογαριασμό στον οποίο συσσωρεύεται το ασφαλιστικό κεφάλαιο, για την εξέλιξη του οποίου ενημερώνεται ετησίως. Οι ασφαλιστικές εισφορές είναι 6%.
Διαδικασία contracting-out: Οσοι κλάδοι επιλέξουν να μην ενταχθούν στο παραπάνω επικουρικό ταμείο, θα πρέπει να συμμετέχουν υποχρεωτικά σε Ταμείο Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ), το οποίο θα προσφέρει τουλάχιστον ισοδύναμη κάλυψη με αυτήν του υποχρεωτικού επικουρικού ταμείου.
Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ). Οργανώνονται προαιρετικά και χρηματοδοτούνται από τους ενδιαφερόμενους εργαζόμενους και εργοδότες (περιλαμβανόμενου και του Δημοσίου ως εργοδότη), με βάση τον Ν. 3029/2002.
Επειδή στην Ελλάδα μεγάλος αριθμός εργαζομένων ανήκει σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις ή είναι αυτοαπασχολούμενοι, πρέπει να τους δοθεί η δυνατότητα να συμμετέχουν σε ανοικτά Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης, ώστε να συμπληρώνουν με δικά τους μέσα το επίπεδο προστασίας που προσφέρει η Πολιτεία. Τα απαιτούμενα ανοικτά Ταμεία δεν θα υπερβαίνουν τα πέντε (5) και θα υπάρχουν αυστηρές προδιαγραφές για τους φορείς που θα μπορούν να συστήνουν και να λειτουργούν τα ανοικτά Ταμεία.
Θέματα χρηματοδότησης. Το σημερινό σύστημα συντάξεων εξασφαλίζει στον μέσο εργαζόμενο, που καταβάλλει ασφαλιστικές εισφορές 26% για 35 χρόνια, ένα ποσοστό αναπλήρωσης που δεν υπερβαίνει το 55%. Με το νέο σύστημα συντάξεων, ο ίδιος εργαζόμενος θα μπορούσε να επιτύχει το ίδιο ποσοστό αναπλήρωσης, εάν εισέφερε 10% για το διανεμητικό σύστημα συντάξεων και, παράλληλα, εισέφερε 6% σε ένα νέο πλήρως κεφαλαιοποιημένο επικουρικό σύστημα συντάξεων. Σε αυτή τη βασική αρχή βασίζεται η πρόταση για τη δημιουργία ενός νέου συστήματος συντάξεων για τις εργαζόμενες γενιές με συνολικές ασφαλιστικές εισφορές 16%, γεγονός που θα συμβάλει και στην ενίσχυση της απασχόλησης των ανέργων, καθώς και στην ανάπτυξη της οικονομίας.
Το πρόγραμμα ενεργειών για τη μεταβατική περίοδο περιέχει τρεις δράσεις: (Α) Συγχώνευση όλων των υφιστάμενων Ταμείων κύριων και επικουρικών συντάξεων στο ΙΚΑ. (Β) Ομογενοποίηση των ρυθμίσεων υπολογισμού των εισφορών και των παροχών για τους ασφαλισμένους όλων των συγχωνευόμενων Ταμείων. (Γ) Εκπόνηση ειδικού προγράμματος εξεύρεσης συμπληρωματικών πόρων για την υποστήριξη των απερχόμενων γενεών, για την περίοδο 2016-2050.
Η χρηματοδότηση των συντάξεων αυτών μπορεί να προέρχεται από τρεις πηγές: Πρώτον, τις τρέχουσες ασφαλιστικές εισφορές από το διανεμητικό τμήμα (κύριες συντάξεις) του νέου συστήματος συντάξεων, με σταδιακή μείωση των εισφορών από το σημερινό ποσοστό 20% στο προτεινόμενο 10%, σε μια πενταετία. Το ποσοστό του 6% για τις επικουρικές συντάξεις θα εισφέρεται στο νέο Ταμείο επικουρικής ασφάλισης και θα κεφαλαιοποιείται. Για τους ελεύθερους επαγγελματίες και τους αγρότες, προτείνεται η σταδιακή μείωση των εισφορών από το σημερινό επίπεδο («πάγωμα» εισφορών) στο επίπεδο του 10% επί του εισοδήματος, σε μια πενταετία. Οι εισφορές τους για την επικουρική ασφάλιση κατατίθενται στο νέο Ταμείο επικουρικής ασφάλισης. Δεύτερον, την εξοικονόμηση πόρων από το υφιστάμενο σύστημα (παρέμβαση στις πρόωρες συντάξεις), αλλά αυτό απαιτεί μια ευρύτερη πολιτική συναίνεση. Τρίτον, τους συμπληρωματικούς πόρους που θα μπορέσει να κινητοποιήσει το κράτος, για την περίοδο μέχρι το 2050. Με την ανάκαμψη της οικονομίας, ένα μέρος του πρόσθετου εισοδήματος θα μπορούσε να κατευθυνθεί στους συνταξιούχους (ρήτρα ανάπτυξης).
* Ο κ. Μιλτιάδης Νεκτάριος είναι καθηγητής Ασφαλιστικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, πρώην διοικητής του ΙΚΑ.