Μόνο τα εγκεκριμένα και όχι και τα πρωτογενή αιτήματα για δημόσιες συμβάσεις προβλέπεται στο υπό επεξεργασία νομοσχέδιο του υπουργείου Οικονομίας ότι θα καταχωρίζονται στο Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Δημοσίων Συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ), γνωστή και ως «Διαύγεια» των κρατικών προμηθειών. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Οτι στην ουσία αποκρύπτεται η προσωπική ευθύνη –ποιος, δηλαδή, ζήτησε εξαρχής κάποια αγαθά ή υπηρεσίες– και αποσιωπάται η σκοπιμότητα της όποιας επιλογής. Επιπλέον, ενώ μέχρι τώρα στο ΚΗΜΔΗΣ έπρεπε να καταχωρίζονται υποχρεωτικά όλα τα πρωτογενή αιτήματα ανεξαρτήτως ποσού, στο νομοσχέδιο τίθεται το ελάχιστο όριο των 1.000 ευρώ.
Το περίφημο άρθρο 38 του ογκώδους -και με αρκετά θετικά στοιχεία- νομοσχεδίου φαίνεται αθώο ή τουλάχιστον ήσσονος σημασίας. Οπως επισημαίνουν, όμως, υπηρεσιακοί παράγοντες του υπουργείου Οικονομίας, με πλούσια εμπειρία στο ζήτημα, αλλά και εκπρόσωποι των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, το άρθρο αυτό θέτει εν αμφιβόλω ένα από τα βασικά ζητούμενα για τις κρατικές προμήθειες, αυτό της απόλυτης διαφάνειας για το πού, πώς, πότε και ποιος δαπανά το δημόσιο χρήμα.
Το κρίσιμο άρθρο
Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 38 του νομοσχεδίου, που φέρει τον τίτλο «Ανάθεση και εκτέλεση συμβάσεων έργων, μελετών, προμήθειας αγαθών και υπηρεσιών – βιβλίο Ι», στο ΚΗΜΔΗΣ θα καταχωρίζονται από τις αναθέτουσες αρχές, τους αναθέτοντες φορείς και τις κεντρικές αρχές αγορών όλα τα ηλεκτρονικά στοιχεία των ακόλουθων σταδίων για τις συμβάσεις 1.000 ευρώ και άνω: α) Των εγκεκριμένων αιτημάτων, ήτοι των αποφάσεων ανάληψης υποχρέωσης ή/και των αποφάσεων αρμοδίου οργάνου για τη δέσμευση πίστωσης. β) Των προκηρύξεων και της διακήρυξης. γ) Της απόφασης ανάθεσης ή κατακύρωσης. δ) Της γνωστοποίησης σύμβασης και της σύμβασης. ε) Κάθε εντολής πληρωμής.
Κρίσιμη λεπτομέρεια: Το άρθρο 38 αποτελεί «ελληνική πατέντα», υπό την έννοια ότι είναι από τα λίγα εκείνα άρθρα του νομοσχεδίου που δεν πρόκειται για μεταφορά κοινοτικών οδηγιών στην εθνική νομοθεσία.
«Στην πράξη, το εγκεκριμένο αίτημα είναι έγκριση αγοράς και όχι έγκριση ανάγκης. Με άλλα λόγια, όταν θα δημοσιοποιείται το εγκεκριμένο αίτημα, θα έχει επιλεγεί ήδη και ο προμηθευτής», επισημαίνει στην «Κ» στέλεχος του ιδιωτικού τομέα, με βαθιά γνώση των ζητημάτων των δημοσίων συμβάσεων. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται εύλογα υποψίες ακόμη και για νόθευση των διαγωνισμών. Επιπλέον αφαιρείται η βάσανος της αιτιολόγησης του αιτήματος αλλά και η λογοδοσία και η ατομική ευθύνη.
Επίσης αφαιρείται το δικαίωμα από πολλούς εν δυνάμει προμηθευτές, κυρίως μικρομεσαίες επιχειρήσεις, να γνωρίζουν εγκαίρως τις προθέσεις των αναθετουσών αρχών, έτσι ώστε να προετοιμαστούν κατάλληλα για να συμμετέχουν στις δημόσιες συμβάσεις. Με άλλα λόγια, η ανάρτηση του πρωτογενούς αιτήματος στο ΚΗΜΔΗΣ έχει στην ουσία τον χαρακτήρα πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος προς κάθε ενδιαφερόμενο.
Το ΚΗΜΔΗΣ θεωρείται εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο στην περίπτωση της ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων, αξίας κάτω των 60.000 ευρώ (χωρίς ΦΠΑ), για τη διενέργεια των οποίων δεν προβλέπεται η υποχρεωτική χρήση του Εθνικού Συστήματος Ηλεκτρονικών Δημοσίων Συμβάσεων. Ας σημειωθεί εδώ ότι, με βάση τα στοιχεία του ΚΗΜΔΗΣ, από την έναρξή του έως σήμερα τα πρωτογενή αιτήματα αποτελούν περίπου το 95% του συνόλου των αιτημάτων για δημόσιες συμβάσεις.
Βήμα πίσω
Το ΚΗΜΔΗΣ, που θεσπίστηκε με τον νόμο 4013/2011 και άρχισε να λειτουργεί τον Φεβρουάριο του 2013, θεωρήθηκε ένα πρώτο σημαντικό βήμα για τη διαφάνεια στον πολύπαθο και με βεβαρημένο ιστορικό χώρο των δημοσίων συμβάσεων. Κι αυτό διότι υπήρχε εποπτεία ποιος φορέας του Δημοσίου ζητεί κάτι, τι ζητεί, και μάλιστα δεν μπορούσαν να εκδοθούν εντολές πληρωμής εάν το αίτημα δεν είχε καταχωριστεί στο ΚΗΜΔΗΣ.
Αρκετοί είναι εκείνοι από υπαλλήλους έως και συναρμόδιους υπουργούς, που από την πρώτη στιγμή δεν είδαν με καλό μάτι τη δημιουργία του ΚΗΜΔΗΣ, ζητώντας εξαιρέσεις, άλλοτε βάσιμες, άλλοτε όχι.