• Διεθνώς, η έμμεση φορολογία (ΦΠΑ, ειδικοί φόροι κατανάλωσης κ.λπ.) τείνει να γίνει το βασικότερο φορολογικό εργαλείο για τα κράτη, εις βάρος της άμεσης φορολογίας, όπως επιβεβαιώνεται από μελέτη της Grant Thornton International. Ενώ τα τελευταία χρόνια η άμεση φορολογία έχει βρεθεί στο προσκήνιο λόγω του σχεδίου δράσης του ΟΟΣΑ και του G20 (BEPS Action Plan), η έμμεση φορολογία επεκτείνεται αθόρυβα.
• Εντός του 2016 θα υιοθετήσουν αποδοτικότερο σύστημα ΦΠΑ οι δύο πολυπληθέστερες χώρες του κόσμου (Κίνα, Ινδία) ενώ ΦΠΑ θα επιβληθεί για πρώτη φορά στα κράτη του Περσικού Κόλπου (Σαουδική Αραβία, Κουβέιτ, Ην. Αρ. Εμιράτα, Μπαχρέιν και Κατάρ), προφανώς λόγω της μείωσης των εσόδων τους από τις πωλήσεις πετρελαίου.
• Στην Ευρωπαϊκή Ενωση έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια ο βασικός συντελεστής ΦΠΑ στα περισσότερα κράτη-μέλη, ακόμη και σε αυτά που διαθέτουν χαμηλούς συντελεστές φόρου στα εταιρικά κέρδη (Κύπρος, Ιρλανδία, Ουγγαρία, Ηνωμένο Βασίλειο κ.λπ.). Παρά το γεγονός ότι οι έμμεσοι φόροι θεωρούνται κοινωνικά άδικοι (διότι όλοι καταβάλλουν φόρο ανεξαρτήτως της φοροδοτικής τους ικανότητας), εντούτοις δεν θεωρούνται αντιαναπτυξιακοί.
• Ο ΦΠΑ χαρακτηρίζεται συχνά «φόρος αποτελεσματικός» και «φιλικός στην ανάπτυξη». Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, οι φόροι κατανάλωσης με ευρεία βάση έχουν το πλεονέκτημα ότι δεν αποθαρρύνουν την αποταμίευση και τις επενδυτικές αποφάσεις. Αντίθετα, οι υψηλοί φόροι εταιρικών κερδών τείνουν να αποθαρρύνουν δύο από τους βασικότερους παράγοντες ανάπτυξης: την επένδυση κεφαλαίου και τη βελτίωση της παραγωγικότητας. Σύμφωνα και με άλλες μελέτες, οι φόροι εταιρικών κερδών τείνουν να μειώνουν τις άμεσες επενδύσεις.
• Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία του 2015, oι έμμεσοι φόροι αποτέλεσαν περίπου το 55% των φορολογικών εσόδων. Μόνο ο ΦΠΑ αποτέλεσε περίπου το 32% των φορολογικών εσόδων. Οι αριθμοί αυτοί είναι ενδεικτικοί της σημασίας του συγκεκριμένου φόρου για την άσκηση της δημοσιονομικής πολιτικής.
• Είναι πιθανόν να επιβληθούν στην Ελλάδα φόροι κατανάλωσης σε συγκεκριμένα προϊόντα, μεταξύ των οποίων και ο καφές. Φόρο κατανάλωσης στον καφέ επιβάλλουν κάποια ευρωπαϊκά κράτη, μεταξύ των οποίων η Γερμανία, το Βέλγιο, η Δανία και η Λετονία.
• Σύμφωνα με την Οδηγία για τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης, τα κράτη-μέλη μπορούν να επιβάλουν φόρους κατανάλωσης και α) σε προϊόντα πλην των αλκοολούχων ποτών, των βιομηχανικών καπνών και πετρελαιοειδών, όπως και β) στις παροχές υπηρεσιών, εφόσον η επιβάρυνση δεν έχει χαρακτήρα φόρου επί του κύκλου εργασιών.
• Προβληματισμό στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκαλεί η αντιμετώπιση του ηλεκτρονικού τσιγάρου. Η Επιτροπή προκρίνει τη θέσπιση κοινοτικής οδηγίας για τη φορολόγησή του. Ιδιαίτερη πίεση ασκείται και από τις καπνοβιομηχανίες, με επιχείρημα την άνιση μεταχείριση σε σχέση με τα προϊόντα βιομηχανικού καπνού. Σε αρκετά κράτη της Ευρωπαϊκής Ενωσης (όπως στην Ιταλία, την Πορτογαλία και τη Ρουμανία) έχει θεσμοθετηθεί φόρος κατανάλωσης στα προϊόντα ηλεκτρονικού τσιγάρου. Στην Ιταλία, ο φόρος έχει παραμείνει ανεφάρμοστος κατόπιν απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου.
• Τα έσοδα της Ελλάδας από τη φορολογία του καπνού αντιστοιχούν σε 4% των φορολογικών εσόδων, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Εντυπωσιακό είναι ότι στη Βουλγαρία το συγκεκριμένο ποσοστό ανέρχεται σε 9%. Για τα περισσότερα κράτη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τα συγκεκριμένα έσοδα κυμαίνονται μεταξύ 1% και 3% των συνολικών φορολογικών εσόδων τους.
• Σημαντικά φορολογικά έσοδα έχουν συλλέξει οι πολιτείες Κολοράντο και Ουάσιγκτον στις ΗΠΑ από την επιβολή φόρου στη λιανική πώληση της κάνναβης. Στο Κολοράντο τα συνολικά έσοδα από τον ειδικό φόρο στην κατανάλωση (συντελεστής 29% για ψυχαγωγικούς σκοπούς και 2,9% στην ιατρική χρήση) ανήλθαν το 2015 σε 115 εκατομμύρια δολάρια, ενώ στην πολιτεία Ουάσιγκτον τα έσοδα από αυτόν τον ειδικό φόρο (με συντελεστή 37%) ανέρχονται από τον Ιούλιο του 2015 έως σήμερα σε 62 εκατομμύρια δολάρια. Σημειώνεται πάντως ότι το καθεστώς της διάθεσης του προϊόντος είναι ιδιαίτερα αυστηρό.
• Σημαντικό είναι και για σκοπούς ΦΠΑ οι εταιρείες χαρτοφυλακίου (holding) να έχουν πραγματική υπόσταση αποτελώντας ενεργές επιχειρήσεις. Με βάση τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, η επένδυση σε μετοχές εταιρειών δεν αποτελεί δραστηριότητα που δίνει δικαίωμα έκπτωσης του φόρου εισροών (δηλαδή του ΦΠΑ των δαπανών). Αντίθετα, δικαίωμα έκπτωσης του ΦΠΑ έχουν εταιρείες χαρτοφυλακίου για έξοδα που σχετίζονται με την απόκτηση των θυγατρικών τους, εφόσον πράγματι παρέχουν υπηρεσίες διοίκησης προς τις θυγατρικές αυτές (Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ενωσης, απόφαση Larentia & Minerva, C-108/14).
Πηγή: Grant Thornton