Οκτώ χρόνια μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης μεγάλος αριθμός χωρών, κυρίως πλούσιων, ακόμη αγωνίζονται να επιστρέψουν στον δρόμο της ανάπτυξης και της ευημερίας. Οι λεγόμενες ανεπτυγμένες, οικονομικά, χώρες προσπάθησαν κυρίως μέσω της χαλάρωσης της νομισματικής τους πολιτικής να ενισχύσουν την οικονομία τους, με περιορισμένα αποτελέσματα.
Η οικονομική στασιμότητα έχει τροφοδοτήσει πολιτικές αντιδράσεις, άνοδο του εθνικισμού και του οικονομικού προστατευτισμού, αντίδραση κατά των συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου. Γενικώς αντίδραση κατά της καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων. Μετά το Brexit η Ευρωπαϊκή Ενωση βρίσκεται σε πλήρη αναδίπλωση, τάση που έχει ξεκινήσει τουλάχιστον από το 2010.
Διεθνείς οργανισμοί όπως το ΔΝΤ επιβεβαιώνουν με τις δυσοίωνες προβλέψεις τους την αίσθηση που έχουν πολλοί άνθρωποι ότι τα πράγματα δεν εξελίσσονται καλά, τουλάχιστον όχι στον πλούσιο δυτικό κόσμο (στον λεγόμενο Τρίτο Κόσμο ποτέ δεν πήγαιναν καλά).
Για πρώτη φορά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο πολλοί γονείς έχουν την αίσθηση ότι ο κόσμος στον οποίον θα μεγαλώσουν τα παιδιά τους δεν θα είναι καλύτερος απ’ ό,τι ήταν ο δικός τους. Οικονομολόγοι της εταιρείας συμβούλων McKinsey δημοσίευσαν τον Ιούλιο έρευνα για την οικονομική ανισότητα στον ανεπτυγμένο κόσμο, επιβεβαιώνοντας αυτό τον φόβο. Ακόμη χειρότερα, προβλέπουν ότι η απώλεια εισοδήματος κυρίως από το 2008 και μετά θα περιορίσει ακόμη περισσότερο τη μελλοντική οικονομική ανάπτυξη και θα προκαλέσει νέες κοινωνικές εντάσεις.
Συνταρακτικά ευρήματα
Τα ευρήματα των ερευνητών της McKinsey είναι συνταρακτικά. Το 2014, ποσοστό 65% με 70% των νοικοκυριών σε 25 ανεπτυγμένες χώρες (ΗΠΑ και Δυτική Ευρώπη κατά κύριο λόγο) είχε μικρότερο εισόδημα, σε τρέχουσες τιμές, από μισθούς και κεφάλαιο, σε σχέση με το εισόδημα που είχε το 2005. Πρόκειται για 540 με 580 εκατομμύρια ανθρώπους.
Η σύγκριση με την περίοδο 1993-2005 είναι αποκαλυπτική: το ποσοστό των νοικοκυριών που είχαν δει τα εισοδήματά τους να μειώνονται ή να παραμένουν στάσιμα ήταν τότε μόλις 2%, ή περίπου 10 εκατομμύρια άνθρωποι. Τα στοιχεία για κάθε χώρα ίσως εξηγούν (τουλάχιστον εν μέρει) και ορισμένες πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις, όπως το Brexit ή την άνοδο του κ. Τραμπ στις ΗΠΑ. Στην Ιταλία το 97% των νοικοκυριών είχε στάσιμο ή χαμηλότερο εισόδημα το 2014 σε σχέση με το 2005. Στις ΗΠΑ το ποσοστό ήταν 81%. Στη Βρετανία 70%, όσο και στην Ολλανδία. Στη Γαλλία 63%, ενώ στη Σουηδία 20%.
Η εικόνα βελτιώνεται κάπως σε ορισμένες χώρες, αν χρησιμοποιηθεί ως μέτρο το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, δηλαδή το εισόδημα που μένει μετά τη φορολόγηση και την καταβολή κοινωνικών επιδομάτων. Εδώ πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η φορολογική και προνοιακή πολιτική των κρατών, δηλαδή σε ποιο βαθμό κατάφεραν να περιορίσουν τη μείωση των εισοδημάτων των νοικοκυριών, μειώνοντας τη φορολογία και αυξάνοντας τις κοινωνικές παροχές.
Στο σύνολο των 25 ανεπτυγμένων χωρών το 20% με 25% των νοικοκυριών είχε το ίδιο ή χαμηλότερο διαθέσιμο εισόδημα το 2014 σε σχέση με το 2005, γεγονός που σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις κατάφεραν σε κάποιο βαθμό να περιορίσουν τη μείωση εισοδήματος.
Οχι όλες, όμως, και όχι στον ίδιο βαθμό. Στην Ιταλία το 100% των νοικοκυριών είδε το διαθέσιμο εισόδημά του να μειώνεται. Στη Βρετανία το ποσοστό των νοικοκυριών που είχε μειωμένο διαθέσιμο εισόδημα περιορίστηκε στο 60%, ενώ στην Ολλανδία παρέμεινε το ίδιο, στο 70%. Αντιθέτως οι γαλλικές κυβερνήσεις κατάφεραν να περιορίσουν σημαντικά το πλήγμα, με μόνο το 10% των νοικοκυριών να βιώνει μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος. Περιέργως, την καλύτερη δουλειά έκανε η κυβέρνηση Ομπάμα, η οποία κατάφερε να περιορίσει τα νοικοκυριά που είχαν μείωση διαθέσιμου εισοδήματος μόλις στο 2%.