Από καιρό έχω ασχοληθεί, σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο, κατά τη συγγραφή σχετικών νομικών μονογραφιών, με το πρόβλημα της προστασίας των δανειοληπτών κατά του κινδύνου αναγκαστικού πλειστηριασμού περιουσιακών τους στοιχείων, ιδίως της κατοικίας τους, σε περίπτωση αδυναμίας εκπληρώσεως των δανειακών τους υποχρεώσεων. Και θεωρώ σκόπιμο τα πορίσματα των σχετικών ερευνών να τα καταστήσω γνωστά σε ευρύτερο κοινό, μέσω των φιλόξενων στηλών της «Καθημερινής».
Ευθύς εξαρχής πρέπει να τονισθεί πως προστασία πρέπει να παρασχεθεί μόνο σε δανειολήπτες που πραγματικά αδυνατούν (ή δυσχεραίνονται υπέρμετρα) να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους – όχι συλλήβδην σε κάθε δανειολήπτη και σ’ αυτόν που, επικαλούμενος την οικονομική κρίση, επιδιώκει να απαλλαγεί ολικά ή μερικά από τις υποχρεώσεις του, ενώ δεν βρίσκεται σε (σοβαρή) οικονομική αδυναμία.
Εξάλλου, πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν και τα συμφέροντα των τραπεζών, αφού η όποια απαλλαγή δανειολήπτη επιβαρύνει την οικονομική κατάσταση της οικείας τράπεζας, με ενδεχόμενη συνέπεια την ανάγκη «ανακεφαλαιοποιήσεώς» της, εις βάρος τελικά του κράτους και του κοινωνικού συνόλου.
Β. Τα μέτρα προστασίας των δανειοληπτών μπορεί να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες:
• Αμυνα κατά της αναγκαστικής εκτελέσεως του αναγκαστικού πλειστηριασμού.
• Ρύθμιση οφειλών και ιδίως ειδική προστασία της κύριας κατοικίας.
• Περιορισμός της υπεγγυότητας της περιουσίας του δανειολήπτη.
1. Για την άμυνα κατά της αναγκαστικής εκτελέσεως και τελικά του αναγκαστικού πλειστηριασμού θα χρησιμοποιηθούν οι ειδικές ρυθμίσεις του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας σχετικά με την:
• Αναστολή εκτελέσεως εκτελεστής (και προσωρινά) δικαστικής αποφάσεως, με την άσκηση εναντίον της ενδίκου μέσου ή αγωγής αναγνωρίσεως της ακυρότητας/ανυπαρξίας της.
• Ανακοπή κατά της αναγκαστικής εκτελέσεως λόγω ακυρότητας πράξεών της ή για τη διόρθωση της κατασχετήριας εκθέσεως (ως προς το ύψος της πρώτης προσφοράς, τα στοιχεία του κατασχεθέντος κ.λπ.).
• Επαναφορά των πραγμάτων, αποζημίωση και χρηματική ικανοποίηση του καθού η αναγκαστική εκτέλεση οφειλέτη σε περίπτωση ακυρώσεως πράξεως της εκτελεστικής διαδικασίας.
Σχετικά πρέπει να παρατηρηθούν και τα εξής:
α. Τα νομικά αυτά μέσα αντιδράσεως του δανειολήπτη κατά της αναγκαστικής εκτελέσεως συνήθως άγουν σε καθυστέρηση της διαδικασίας.
β. Εχουν όμως και τη δυσμενή συνέπεια αυξήσεως των εξόδων, τα οποία προσαυξάνονται στην οφειλή του δανειολήπτη.
γ. Περίπτωση οριστικής επιτυχούς αντιδράσεως υπάρχει ιδίως επί καταχρήσεως δικαιώματος του δανειστή εις βάρος του δανειολήπτη (π.χ. κατάσχεση παρά την υπόσχεση συμβιβαστικής επιλύσεως της διαφοράς).
2. Η υπαγωγή στις ρυθμίσεις του λεγόμενου «νόμου Κατσέλη» μπορεί να διευκολύνει τον δανειολήπτη – και μάλιστα
• Με μείωση της οφειλής.
• Με διαγραφή της οφειλής.
• Με αποκλεισμό αναγκαστικού πλειστηριασμού της κύριας κατοικίας.
Πρέπει να σημειωθεί ότι σε αρκετές περιπτώσεις τα δικαστήρια είχαν ιδιαίτερα ευμενή στάση απέναντι στους δανειολήπτες (ενδεχομένως, αδικαιολόγητα).
Βέβαια για την εφαρμογή της ρυθμίσεως οι προϋποθέσεις γίνονται –με νομοθετικές παρεμβάσεις– ολοένα και πιο αυστηρές. Είναι δε ενδεχόμενο να καταργηθεί στο μέλλον ο νόμος αυτός.
3. Ο περιορισμός της υπεγγυότητας της περιουσίας του δανειολήπτη αναφέρεται στην περίπτωση κατά την οποία το δάνειο έγινε με την απόκτηση ή την επισκευή περιουσιακού στοιχείου (όπως είναι η περίπτωση των στεγαστικών ή επισκευαστικών δανείων): Ο δανειολήπτης πρέπει να ευθύνεται μόνο με το αποκτηθέν ή επισκευασθέν περιουσιακό στοιχείο, όχι και με την υπόλοιπη περιουσία του.
Τη λύση αυτή έχω αναπτύξει, με σειρά επιχειρημάτων, σε ομώνυμη μονογραφία μου. Απ’ ό,τι γνωρίζω, εφαρμογή της λύσεως αυτής δεν έχει εμφανισθεί στην πράξη. Θα πρέπει όμως να επιχειρηθεί προβολή της λύσεως αυτής ενώπιον των δικαστηρίων – για την εύλογη προστασία των δανειοληπτών.
Γ. Ανεξάρτητα από όλα τα παραπάνω, σκόπιμο είναι ο δανειολήπτης να επιδιώκει φιλική/συμβιβαστική επίλυση της διαφοράς με τον δανειστή του (συνήθως, τράπεζα) και να χρησιμοποιεί τις προσφερόμενες εναλλακτικές λύσεις. Από την άλλη πλευρά και οι τράπεζες (= οι υπάλληλοί τους) πρέπει να είναι πραγματικά αρωγοί στην προσπάθεια αυτή των δανειοληπτών. Ισως κατά τον τρόπο αυτόν να επιτευχθούν λύσεις επωφελείς για όλα τα μέρη αλλά και για την κοινωνία γενικότερα.
* Ο κ. Ι. Σ. Σπυριδάκης είναι ομότιμος καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και συγγραφέας των βιβλίων «Ρύθμιση οφειλών», «Αμυνα κατά αναγκαστικού πλειστηριασμού», «Περιορισμός υπεγγυότητας περιουσίας δανειολήπτη».