Ουσιαστικά βρισκόμαστε στον ένατο χρόνο της κρίσης. Οικονομία σε συρρίκνωση, αβεβαιότητα, ευρωσκεπτικισμός, ηττοπάθεια, αδιαφορία. Μεγάλο τμήμα της κοινωνίας και του πολιτικού συστήματος αποδίδει την αποτυχία σε εξωγενείς παράγοντες (αρχιτεκτονική του ευρώ, απουσία κοινής δημοσιονομικής πολιτικής, σκληρό νόμισμα, εξωτερικό χρέος).
Ολα αυτά σωστά. Τα ίδια όμως ισχύουν και για την Πορτογαλία. Η σύγκριση δύο χωρών με συγκρίσιμα μεγέθη (πληθυσμός, ΑΕΠ, κοινοτική βοήθεια, «φτωχές» περιφέρειες) δείχνει το μέτρο της δικής μας αποτυχίας, γιατί αποδεικνύει πως η υστέρησή μας, χωρίς να προσπερνάμε τα σοβαρά λάθη των εταίρων, δεν οφείλεται μόνο σε εξωγενείς παράγοντες αλλά κυρίως σε εσωτερικές αδυναμίες, λάθη, εμμονές, αυτοκαταστροφικές ενέργειες.
Συνοπτικά, δύο τραγικά παραδείγματα. Το 1893, η Ελλάδα επί Τρικούπη πτώχευσε. Το 1898 είχαμε την εγκατάσταση στη χώρα του ΔΟΕ, με σκοπό την εποπτεία αποπληρωμής των δανείων που είχαμε πάρει από το 1833. Η τελευταία δόση εκείνων των χρεών εξοφλήθηκε το 1999! Ενας αιώνας για να ξεχρεώσουμε λάθη των προγόνων! Η συνέχεια; Χρειασθήκαμε μόνο 10 χρόνια για να πτωχεύσουμε και πάλι με το αποκαλούμενο «επονείδιστο και επαχθές χρέος»! Γι’ αυτά τα 10 χρόνια ίσως η χώρα να μείνει υπό διεθνή έλεγχο για άλλον έναν αιώνα. Βρείτε λοιπόν ποιος είναι ο επονείδιστος σε αυτή τη διαδικασία; Οι δανειστές, το σαθρό πολιτικό μας σύστημα ή η παγιωμένη άποψη να ζούμε πάνω από τις δυνάμεις μας;
Δεύτερο παράδειγμα, το ασφαλιστικό. Πριν από 15 χρόνια, ένας ορθολογιστής υπουργός, ο Τάσος Γιαννίτσης, προσπάθησε να προτάξει την κοινή λογική και να διασφαλίσει για εργαζομένους, συνταξιούχους και ανέργους τον κοινωνικό χαρακτήρα ενός δίκαιου ασφαλιστικού με προτάσεις που θα μας έκαναν επιτέλους κράτος. Τι έγινε; Σύσσωμες οι «δημοκρατικές δυνάμεις» του κρατικοδίαιτου συνδικαλιστικού ΠΑΣΟΚ, της Ν.Δ. και, φυσικά, της πάντα «ευαίσθητης» Αριστεράς διέλυσαν τα πάντα. Σήμερα, πολιτικοί, συνδικάτα και κοινωνία μηρυκάζουν την τότε αντίδραση και συνειδητοποιούν ότι ήταν χάδι μπροστά σε αυτά που επιφυλάσσονται προσεχώς…
Ερώτημα: Γιατί άλλες χώρες που βρέθηκαν σε κρίση έχουν ήδη περάσει σε κάποια, δειλή έστω, αναπτυξιακή πορεία; Η απάντηση που επικρατεί είναι ότι η Ελλάδα μπήκε στην κρίση με πολύ χειρότερες συνθήκες. Δεν είναι όμως τόσο απλό. Το μεταπολιτευτικό σύστημα με την αμέριστη συνδρομή επαγγελματικών συντεχνιών απέρριψε πεισματικά κάθε αλλαγή στην παραοικονομία, στη φοροδιαφυγή, στη διαφθορά και στη δυσλειτουργία των θεσμών. Κανένας δεν είπε ότι αυτό το πανηγύρι θα τελειώσει τραγικά και ότι οι πολλοί θα πλήρωναν το τίμημα σε δραματικές συνθήκες.
Οι πολλοί όντως σήμερα πληρώνουν, γιατί η κρίση δεν πλήττει μόνο αστέγους, ανέργους ή ανθρώπους χωρίς φαγητό. Πλήττει νέους που δουλεύουν για 200 ευρώ, υποαπασχολούμενους μέσης ηλικίας, μονογονεϊκές ή οικογένειες δύο γονέων με ανήλικα ή παιδιά που σπουδάζουν. Η φτωχοποίηση σημαντικών τμημάτων της μεσαίας τάξης τείνει να δημιουργήσει μια γενιά που θα μεγαλώσει με σύμπλεγμα κοινωνικού αποκλεισμού, με ό,τι αυτό σημαίνει στην κοινωνική της συμπεριφορά αργότερα.
Εννέα χρόνια κατάρρευσης κραυγάζουν ότι ο στόχος της ανάπτυξης –και όχι η καλλιεργούμενη εντέχνως μυθοπλασία του χρέους– είναι η απόλυτη πολιτική προτεραιότητα. Τότε μόνον οι άνεργοι θα βρουν δουλειά.
Εισοδήματα, μισθοί, κέρδη θα αυξηθούν όταν περάσουμε σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Ανάπτυξη δεν θα έλθει αν δεν εξασφαλισθούν οι απαραίτητες προϋποθέσεις. Δημόσια διοίκηση (μικρό επιτελικό-ηλεκτρονικό κράτος), Παιδεία (μείωση ύλης στο δημοτικό μέχρι την πλήρη επαναφορά του νόμου Διαμαντοπούλου), φορολογικό σύστημα (flat rate και επαναπατρισμός επιχειρήσεων από γειτονικές χώρες), παραγωγικές επενδύσεις (κίνητρα, κατάργηση εγκυκλίων-διατάξεων, ενίσχυση καινοτομίας/επιχειρηματικότητας), κοινωνικό κράτος (κονδύλια για πρωτοβάθμιες δομές βοήθειας/περίθαλψης στο σπίτι, για υγειονομικό υλικό, για υποστήριξη νοσηλευτικού προσωπικού), ανεξάρτητη Δικαιοσύνη (κόψιμο «ομφάλιου λώρου» με κυβερνήσεις, τιμωρία σύμφωνα με τον νόμο και όχι σύμφωνα με τα συμφέροντα των εχόντων «προσβάσεις»).
Σήμερα χρειάζονται πολιτικές δυνάμεις που θα τολμήσουν την υπέρβαση. Θα αφήσουν πίσω στερεότυπα και θα σηματοδοτήσουν την αλλαγή προσανατολισμού της χώρας. Είναι επιτακτική ανάγκη να οικοδομηθεί κάτι νέο που να εκπέμπει θετικά μηνύματα για την απασχόληση, τα εισοδήματα και την παραγωγή.
Βέβαια, η ιστορία διδάσκει ότι η «πρωτοπορία» πληρώνεται ακριβά και ότι οι πρωτοπόροι συνήθως δεν παίρνουν τα «εύσημα» την ώρα της εφαρμογής. Κόντρα όμως σε αυτήν τη θέση, οι δυνάμεις που θα δεχθούν να πάρουν το ρίσκο, να δημιουργήσουν βάσιμες ελπίδες και να μετουσιώσουν σε έργο την έξοδο από το τέλμα θα δρέψουν και την επιτυχία της κοινωνικής αποδοχής.
* Ο Ηλίας Πεντάζος είναι οικονομολόγος, τ. γ.γ. στο υπουργείο Οικονομικών, μέλος της Δημοκρατικής Ευθύνης.