Η ερευνητική δουλειά που κάνω αυτή την εποχή, εντός και εκτός Ελλάδος, εστιάζει στις «νεοφυείς» επιχειρήσεις, που έχουν γίνει κάτι σαν το Αγιο Δισκοπότηρο στη χώρα. Η βασική ερευνητική υπόθεση, με βάση την ελληνική πραγματικότητα, είναι ότι τα γνωστά αντικίνητρα στην ελληνική επιχειρηματικότητα, η φορολογία και η έλλειψη πρόσβασης σε γρήγορη και αποτελεσματική χρηματοδότηση οδηγούν τις νεοφυείς που έχουν πιθανότητες επιτυχίας πολύ γρήγορα εκτός Ελλάδος (Λονδίνο, Ανατολική και Δυτική Ακτή των ΗΠΑ). Γίνεται ένα είδος φυσικής επιλογής: αυτοί που έχουν γνώσεις, δικτύωση, κάποιο αρχικό κεφάλαιο ή είναι πολύ πιο ριψοκίνδυνοι από τον μέσον όρο φεύγουν. Αυτά όμως είναι τα συστατικά επιτυχίας. Αυτοί που δεν μπορούν μένουν. Αυτά είναι τα συστατικά αποτυχίας. Παρόλο που δεν έχουμε ολοκληρωμένη στατιστική εικόνα (άλλη ατέλεια στη χώρα), έχουμε αρκετές ιστορίες που δείχνουν προς αυτή την κατεύθυνση.
Η κρατική παρέμβαση (δεν αμφισβητώ τις καλές προθέσεις της διοίκησης και της εκάστοτε κυβέρνησης αλλά την αποτελεσματικότητά της) έχει αποδειχθεί κατώτερη των περιστάσεων. Επειδή δεν υπάρχουν λεφτά, επειδή η ελληνική γραφειοκρατία χειροτερεύει αντί να βελτιώνεται, επειδή και η κοινοτική γραφειοκρατία χειροτερεύει την κατάσταση, αντί να τη βοηθάει, επειδή οι επιβαρύνσεις είναι δυσθεώρητες, και για τους υπόλοιπους γνωστούς λόγους δεν υπάρχει λύση στον φαύλο κύκλο: οι καλές επιχειρήσεις φεύγουν, άρα δεν δημιουργούν θέσεις εργασίας και φόρους άρα το κράτος δεν μπορεί να βελτιωθεί και έτσι φεύγουν και άλλοι.
Με αυτές τις σκέψεις και τα πρώτα αποτελέσματα της δουλειάς μου βρέθηκα στην οργάνωση του Reload Greece στο Λονδίνο, μια μη κυβερνητική οργάνωση που προσπαθεί με δικτύωση και εκπαίδευση να βοηθήσεις νεοφυείς που έχουν σχέση με την Ελλάδα. Να χτίσει ένα νέο οικοσύστημα. Αλλος κόσμος. Με τα καλά του και τα κακά του: σύγχρονος, μορφωμένος, δικτυωμένος, αλλά εκτός Ελλάδος. Ακούστηκε εκεί: αν θέλετε να βοηθήσετε κάντε το στη χώρα, όχι από μακριά. Ακουσα με προσοχή μια μεγάλη γκάμα ομιλητών: επιτυχημένες νεοφυείς εκτός, άλλες που είναι εκτός και εντός, καθηγητές, ενδιάμεσους… απ’ όλα είχε ο μπαχτσές. Με τις γνώσεις που απέκτησα εκεί συμπλήρωσα τις υποθέσεις μου και έκανα κάποιες σκέψεις που, εκτός από βοήθεια για τη δουλειά μου, ίσως αξίζει να διαβαστούν από τους ασκούντες αναπτυξιακή πολιτική και γι’ αυτό κάθισα να τις γράψω.
1. Οι εταιρείες που φεύγουν επιτυγχάνουν όχι μόνο γιατί βρίσκουν χρηματοδότηση, αλλά γιατί εκτίθενται στη διεθνή αγορά και δικτυώνονται με ανθρώπους που ξέρουν και θέλουν να βοηθήσουν, με αμοιβή, με συμμετοχή (stock options) ή καμιά φορά και μόνο με την ηθική ικανοποίηση.
2. Η νεολαία είναι καλύτερη από εμάς, άκουσα πολύ και το διαπίστωσα και στην ουσία: θέλουμε να βγάλουμε λεφτά αλλά θέλουμε και να συνεισφέρουμε. Και ιδού το θαύμα: Κάποιοι (λίγοι), που είτε ξεκίνησαν εκτός είτε έφυγαν για τους γνωστούς λόγους, γυρίζουν «λίγο». Βρίσκουν τι μπορεί να προσφέρει η Ελλάδα (χαμηλού κόστους, καλής ποιότητας εργατικό δυναμικό, συγκεκριμένα προϊόντα) και φέρνουν ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο κομμάτι της στημένης πλέον εταιρείας πίσω.
Αν η αναπτυξιακή πολιτική της χώρας δεν πάρει αυτά τα μηνύματα και δεν αλλάξει, δεν θα αποδώσει ούτε αυτό το ΕΣΠΑ. Τα κίνητρα που δίνονται είναι ολίγα χρήματα, με μεγάλη καθυστέρηση και πολλούς μεσάζοντες. Αντίθετα αυτό που χρειάζεται είναι ένα οικοσύστημα που θα ξεφύγει προς τα εμπρός, θα ανταποκριθεί στα μηνύματα της αγοράς των νεοφυών και θα δώσει τα κίνητρα που χρειάζονται και όχι αυτά που απέτυχαν στο παρελθόν. Πώς; Μερικές ιδέες από μένα:
1. Ενα σχήμα επιλογής και δικτύωσης με τους καλύτερους του κόσμου: στην Ανατολική και Δυτική Ακτή των ΗΠΑ οι ελληνικές κοινότητες είναι έτοιμες, χωρίς αμοιβή (σε αντίθεση με τους τοπικούς συμβούλους, που ευλογούν τα γένια τους) να βοηθήσουν ελληνικές νεοφυείς. Αντί, λοιπόν, για τη μακροχρόνια και πολυδάπανη αξιολόγηση στο εσωτερικό 10.000 ευρώ ανά εταιρεία που κάνει αίτηση, άμεσα να πάει επιτόπου, να παρουσιάσει ιδέες και να γνωριστεί με τη διασπορά. Οσους δεχθούν οι αυστηρά πιστοποιημένες οργανώσεις. Και μετά να χρηματοδοτούνται με τη σφραγίδα του ΜΙΤ, του Imperial… όσων εμπλέκονται χωρίς δημόσια χρηματοδότηση και μπορούν να πουν ότι μετά το ταξίδι, βλέποντας αυτούς τους ανθρώπους και αυτές τις ιδέες, εκτιμούν ότι έχουν πιθανότητες επιτυχίας.
2. Οι μέντορες στην Ελλάδα να μην πληρώνονται αλλά να παίρνουν δικαιώματα προαίρεσης (stock options). Αν πληρώνονται, το κάνουν για τα χρήματα όχι για την εταιρεία. Αν δεν πληρώνονται, δεν το κάνουν σοβαρά (προφανώς πρόκειται για γενικούς κανόνες με εξαιρέσεις).
3. Τελικά, αφού το ανταγωνιστικό μας πλεονέκτημα είναι οι developers, ας πέσουν χρήματα να εκπαιδευθούν και άλλοι. Ακούω ότι ήδη αρχίζουν και σπανίζουν. Τα ΑΕΙ και η διαδικασία είναι άκαμπτα, ας γίνει κάτι με άλλον τρόπο.
Σίγουρα πολύ πιο ειδικοί από μένα θα έχουν πολύ περισσότερες και καλύτερες ιδέες. Ας ακουστούν κάπου.
* Η κ. Λένα Ι. Τσιπούρη είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.