Το 2013 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θεσμοθέτησε ποσόστωση (40%) στη συμμετοχή των γυναικών ως μη εκτελεστικά μέλη στα Διοικητικά Συμβούλια (Δ.Σ.) των εισηγμένων και κρατικών εταιρειών έως το 2020. Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια, οι επιχειρήσεις έχουν ανάγκη να ενσωματώνουν στο δυναμικό τους διαφορετικά ταλέντα, εμπειρίες και γνώσεις, προκειμένου να ανταποκριθούν στον ρόλο τους και στις σύγχρονες τάσεις της αγοράς. Η εισαγωγή της ποσόστωσης έχει επιφέρει μεγάλη πρόοδο στις ευρωπαϊκές χώρες που την έχουν υιοθετήσει, προς την ίση κατανομή των θέσεων ανάμεσα στα δύο φύλα στα Δ.Σ. των επιχειρήσεων.
Η μικρή ή ελάχιστη συμμετοχή των γυναικών στην εργασία τα προηγούμενα χρόνια ίσως ήταν συνηθισμένη λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν. Αυτό όμως έχει αλλάξει δεκαετίες τώρα. Στις μέρες μας οι γυναίκες λαμβάνουν αντίστοιχα ερεθίσματα, εκπαίδευση και ανατροφή με τους άντρες. Εντούτοις, παρατηρείται ένα κενό στη συμμετοχή τους σε ηγετικές θέσεις. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ενώ οι γυναίκες που απασχολούνται στον χώρο της εκπαίδευσης στην Ελλάδα κυριαρχούν στις κατώτερες θέσεις διδασκαλίας, όσο η ιεραρχία ανεβαίνει το αντρικό φύλο υπερισχύει, ιδιαίτερα σε διοικητικές θέσεις.
Είναι γεγονός ωστόσο ότι οι εμπειρικές μελέτες γύρω από αυτό το ζήτημα είναι διχασμένες. Στις περισσότερες από αυτές που έχουν πραγματοποιηθεί, υποστηρίζεται ότι οι γυναίκες ως μέλη των Δ.Σ. βελτιώνουν την εποπτεία και τον έλεγχο της στρατηγικής της επιχείρησης. Οι περισσότερες μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί σε ευρωπαϊκές επιχειρήσεις εμφανίζουν θετική συσχέτιση των γυναικών διευθυντικών στελεχών με την κερδοφορία των επιχειρήσεων. Ενα μέρος ερευνητών υποστηρίζει ότι η κοινωνική υπόσταση των επιχειρήσεων είναι που τις πιέζει να προωθούν την ετερογένεια ανάμεσα στα στελέχη τους. Αρκετοί μάλιστα μέσα από εμπειρικές μελέτες αποδεικνύουν ότι οι γυναίκες δεν έχουν κάποια επιρροή στην αποδοτικότητα της επιχείρησης, καταλήγοντας ότι οι επιχειρήσεις περιλαμβάνουν μειονότητες απλώς για τη δημόσια εικόνα τους. Παρατηρείται ότι οι γυναίκες τείνουν να απασχολούνται σε περισσότερο αποδοτικές επιχειρήσεις. Ενώ υπάρχουν και πιο ακραίες απόψεις, που υποστηρίζουν ότι οι απαιτήσεις της κοινωνίας για ισότητα στο περιβάλλον εργασίας αυξάνουν τη ζήτηση για γυναίκες-διευθυντές, καθιστώντας τις γυναίκες ικανές να επιλέγουν τις πιο αποδοτικές επιχειρήσεις.
Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσον πρέπει οι θεσμοί να επεμβαίνουν στις μεθόδους διακυβέρνησης των επιχειρήσεων. Οι γυναίκες που συμμετέχουν πλέον στα Δ.Σ. έχουν αναλάβει ουσιαστικούς ρόλους, ακούγεται η «φωνή» τους ή έχουν ρόλο διακοσμητικό προς χάριν των κρατικών οδηγιών. Τέλος, σε ποιο βαθμό η επέμβαση αυτή βελτιώνει σε οικονομικούς όρους την αποδοτικότητα των επιχειρήσεων.
Επιχειρώντας να δώσουμε απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα εξετάσαμε ένα δείγμα μεγάλων αμερικανικών επιχειρήσεων, οι οποίες δεν υπάγονται σε καμία νομοθεσία για τη σύνθεση των Δ.Σ. ως προς το φύλο. Στόχος ήταν να διερευνηθεί εάν υπάρχει σχέση ανάμεσα στην εκπροσώπηση των γυναικών στα Δ.Σ. των επιχειρήσεων με τη χρηματοοικονομική αποδοτικότητά τους. Χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα τόσο για τη χρηματοοικονομική κατάσταση των επιχειρήσεων όσο και για τη σύνθεση των Δ.Σ. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι γυναίκες ασκούν επιρροή στα αποτελέσματα των επιχειρήσεων και μάλιστα αυτή είναι αρνητική. Πράγμα που σημαίνει ότι η αύξηση της συμμετοχής των γυναικών δεν είναι θετική για τη χρηματοοικονομική αποδοτικότητα των επιχειρήσεων. Σε πρόσφατη μελέτη (Charles, A., Redor, E., & Zopounidis, C. (2015), The determinants of the existence of a critical mass of women on boards: A discriminant analysis, Economics Bulletin, 35, 2, p. 1809-1819) εξετάστηκε η σχέση σε επίπεδο περιοχών –Ευρώπη, ΗΠΑ, Αυστραλία– και βρέθηκε ότι μόνο στην Ευρώπη υπάρχει μια συσχέτιση (partial correlation coefficient of 0.18), η οποία αντιπροσωπεύει μια μέτρια επίδραση της γυναικείας συμμετοχής στις χρηματοοικονομικές επιδόσεις. Η θετική αυτή επίδραση στην περίπτωση της Ευρώπης εξηγείται από τις διαφορές που υπάρχουν σε νομικό και επίπεδο κουλτούρας σε σχέση με τις άλλες περιοχές του κόσμου.
Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε στη συγκεκριμένη μελέτη, έχει αναπτυχθεί σε αρκετές εμπειρικές έρευνες κατά το παρελθόν και τα συμπεράσματα των μελετητών διαφέρουν σημαντικά (μερικοί βρίσκουν θετική συσχέτιση, άλλοι υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει καμία συσχέτιση και αρκετοί συμφωνούν ότι η σχέση είναι αρνητική). Αξίζει να σημειωθεί ότι η σχέση ανάμεσα στην ετερογένεια ως προς το φύλο του Δ.Σ. και την αποδοτικότητα της επιχείρησης είναι αρκετά περίπλοκη για να εξεταστεί σε μονοδιάστατη βάση.
Σε μελλοντική έρευνα θα ήταν ενδιαφέρον να εξεταστούν μεμονωμένα οι διάφοροι κλάδοι για να δούμε την επίδραση που μπορεί να έχει η συμμετοχή των γυναικών, καθώς υποστηρίζεται ότι μεγαλύτερη ετερογένεια σε ένα Δ.Σ. αυξάνει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της επιχείρησης. Μεγαλύτερη ετερογένεια συνεπάγεται καλύτερη κατανόηση της αγοράς, ταιριάζοντας την ετερογένεια των διευθυντών με εκείνη των πιθανών πελατών όσο και των εργαζομένων, αποκτώντας έτσι η επιχείρηση την ικανότητα να διεισδύει στις αγορές. Ετσι, οι γυναίκες είναι δυνατόν να επηρεάζουν τα αποτελέσματα των επιχειρήσεων έμμεσα. Τέλος, η μελέτη του τρόπου με τον οποίο ανατίθενται καθήκοντα σε γυναίκες διευθύντριες μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην έρευνα, ώστε να εξηγηθούν τα αντιφατικά αποτελέσματα προηγούμενων μελετών. Υπάρχουν περιπτώσεις που οι γυναίκες αναλαμβάνουν θέσεις για προσχηματικούς λόγους ή κάτω από συνθήκες κρίσης.
* Ο κ. Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης είναι καθηγητής στο Πολυτεχνείο Κρήτης, μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών Επιστημών της Ισπανίας, Distinguish Research Professor και Audencia Business School.
** Ο κ. Μιχάλης Δούμπος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πολυτεχνείο Κρήτης και στο Εργαστήριο Financial Engineering.
*** Η κ. Αντωνία Μαραβελάκη είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου MSc στο Πολυτεχνείο Κρήτης.