Η πολιτική ιδεολογία του αναρχισμού που πρεσβεύει την αυτοοργάνωση, την αυτοδιαχείριση, με αποτέλεσμα την απουσία της κρατικής παρέμβασης και τη δημιουργία ρυθμιστικών κανόνων από τον ίδιο τον λαό, ίσως είναι η λύση στο πρόβλημα της χώρας να παραγάγει πλούτο, να αλλάξει νοοτροπίες και παραδείγματα, να τονώσει την τόσο αναγκαία για την επιβίωση της δημιουργία. Οπως συμβαίνει σχεδόν σε όλες τις πρωτόλειες, οργανωτικά ανώριμες κοινωνίες, οι δημιουργικές μονάδες τους κάνουν την διαφορά. Εμπνευσμένα, ανήσυχα, φιλόδοξα, εργατικά, δημιουργικά μέλη τους ανοίγουν δρόμους, πάνε μπροστά το σύνολο. Η μίμηση, η καλώς νοούμενη «ζήλια» της επιτυχίας οδηγεί κι άλλους να δοκιμάσουν. Ετσι βαθμηδόν και υποδόρια, από τα κάτω δημιουργείται ένας νέος «εθιμικός» τρόπος δράσης, που αργότερα διαμορφώνεται σε ένα νέο «κανονιστικό» σύστημα λειτουργίας του συνόλου.
Μου ήρθαν αυτές οι σκέψεις παρατηρώντας την απίστευτη οργανωτική διάλυση που επικρατεί στη χώρα, που είναι σε πλήρη αντίθεση με τις προσπάθειες που ξεφυτρώνουν καθημερινά στον χώρο της καινοτόμου επιχειρηματικότητας από νέους και λιγότερο νέους ανθρώπους, και μάλιστα σε ένα πλατύ φάσμα δραστηριοτήτων (πρωτογενής παραγωγή, διατροφή, προγράμματα και υποδομές ηλεκτρονικών υπολογιστών και δικτύων, Διαδίκτυο και τηλεφωνία, τουρισμός, βιοτεχνολογία και φυσικά προϊόντα, κ.ά.). Συνήθως οι νέοι αυτοί επιχειρηματίες δεν έχουν οικονομική βοήθεια από τις τράπεζες και τα επενδυτικά κεφαλαία (όπως συμβαίνει διεθνώς), ιδιαίτερα στα σημερινά πέτρινα χρόνια των «προοδευτικών» capital controls. Εχουν όμως την εσωτερική παρόρμηση, ίσως την ανάγκη να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν θετικές προοπτικές για τη ζωή τους. Δεν αφήνονται στα δύσκολα, δεν αγαπούν τα εύκολα, ρισκάρουν.
Τα παραδείγματα γύρω μου πληθαίνουν. Μια νέα επιστημών, καλή φοιτήτρια, με πολλές οικογενειακές υποχρεώσεις, δημιουργεί μια μικρή εταιρεία υψηλής τεχνολογίας στη βιοϊατρική διάγνωση. Μικρό αλλά καλά εξοπλισμένο εργαστήριο, άριστη γνώση του επιστημονικού της αντικειμένου, με προσωπική χρηματοδότηση και αναζήτηση συνεργατών σε όλη την Ελλάδα. Μεγαλώνει αργά αλλά σταθερά την εταιρεία της, αναπτύσσοντας σύγχρονες τεχνικές στην εξατομικευμένη βιοϊατρική. Μια χαμηλών τόνων νέα γυναίκα που τίποτα δεν προμήνυε τη δημιουργική επιχειρηματική δυναμική της. Από την ακαδημαϊκή έρευνα μεταπηδά στην καινοτόμο επιχειρηματικότητα. Γνωρίζω μια ακαδημαϊκή εταιρεία-τεχνοβλαστό (spinoff) βιοτεχνολογίας που όλα ήταν αντίθετα στη δημιουργία της. Ομως, δημιουργικοί άναρχες έκαναν τη διαφορά: ένας φίλος καθηγητής επέμενε να την ξεκινήσει, ένας πρύτανης και ένας αντιπρύτανης αποφάσισαν θα τη στηρίξουν διοικητικά ό,τι και να πει η Σύγκλητος και ένας επαρχιώτης διευθυντής τράπεζας πήρε το ρίσκο να της δώσει τα πρώτα χρήματα, με μεγάλη πιθανότητα να τα χάσει. Συνέβαλαν στην εταιρεία όλοι μαζί, κόντρα σε όλες τις προκαταλήψεις, στις ιδεοληψίες, στις φοβίες του ελληνικού ακαδημαϊκού και επιχειρηματικού οικοσυστήματος. Μια αυθόρμητη «συνωμοσία» δημιουργίας. Δέκα χρόνια τώρα η εταιρεία, παρά τις δυσκολίες της, επεκτείνει τις φιλόδοξες και γεμάτες επιχειρηματικό ρίσκο διεθνώς ανταγωνιστικές δραστηριότητες της εντός και εκτός της χώρας.
Αφού λοιπόν το συντεχνιακό, το πελατειακό μας κράτος δεν θέλει τη δημιουργική οργάνωση, οι ανήσυχοι πολίτες οφείλουν να επιβάλουν ενεργά, με πράξεις, τη δημιουργική αναρχία τους. Από τα κάτω, με αυτοοργάνωση. Το κράτος των κρατικοδίαιτων προνομιούχων δύσκολα θα αλλάξει, διότι έχει ισχυρές και βαθιές αναφορές και μάλιστα οριζόντια σε όλο το πολιτικό σύστημα. Ας επιχειρήσουν λοιπόν αυτοί οι δημιουργικοί Ελληνες. Ας επιχειρήσουν δίχως να προσμένουν πολλά από το κράτος. Αντίθετα, ας επιχειρήσουν λαμβάνοντας υπ’ όψιν στα σχέδιά τους ότι θα το έχουν απέναντι.
Σημαντικό ρόλο σε αυτήν την επανάσταση της δημιουργίας από τα κάτω οφείλουν να έχουν οι ακαδημαϊκοί πολίτες. Ας «καταληφθούν» λοιπόν τα πανεπιστήμιά μας από τους δημιουργικούς φοιτητές και καθηγητές τους. Ο όρος «επανάσταση» έχει χρησιμοποιηθεί στρεβλά στο ελληνικό πανεπιστήμιο από τις δυνάμεις της ιδεοληπτικής και αναχρονιστικής αντίδρασης που το κρατούν αλυσοδεμένο στην μετριότητά τους. Το ελληνικό πανεπιστήμιο χρειάζεται απελπισμένα μια αληθινή επανάσταση, αυτή της αριστείας, της εργατικότητας, της εξωστρέφειας. Ασυλο στο πανεπιστήμιο πρέπει να έχουν μόνον οι εργατικοί, οι συνεπείς φοιτητές και επιστήμονες, αυτοί που πραγματικά ενδιαφέρονται για την επιστήμη τους. Ο αγώνας αυτός της δημιουργίας πρέπει να είναι ο δικός τους αγώνας. Απ’ αυτούς τους δημιουργικούς πολίτες θα ξεπηδήσουν και οι πραγματικοί εκσυγχρονιστές πολιτικοί. Σε ένα τέτοιο σύστημα οι κατ’ οικονομία σημερινοί πολιτικοί θα βρουν τη θέση που τους αρμόζει στο χιλιοτραγουδισμένο χρονοντούλαπο της Ιστορίας. Η χώρα έχει ανάγκη να προσπαθήσει την ουτοπία της από τα κάτω!
* Ο κ. Αχιλλέας Γραβάνης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης.