Στον απόηχο των πυρκαγιών του τελευταίου δεκαπενθημέρου, ο Τύπος, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και τα κόμματα, ασχολήθηκαν τόσο με την τεράστια και εν πολλοίς αποφεύξιμη (ή περιορίσιμη) περιβαλλοντική καταστροφή όσο και με την απουσία του πρωθυπουργού. «Πού είναι ο πρωθυπουργός;» κραύγαζε η αντιπολίτευση και μεγάλο κομμάτι του Τύπου. «Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης να γυρίσει στην ξαπλώστρα του», ανταπαντούσε κομψά επισήμως η κυβέρνηση, ενώ ο κ. Τσίπρας επίχαιρε για τη συγκριτικά μικρότερη καταστροφή σε σχέση με το 2009.
Ολα αυτά θα μπορούσαν να αγνοηθούν ως ένα κομμάτι του κράτους-οπερέτας που, με περιόδους εκλάμψεως και καταστροφών, μπουσουλάει εδώ και δύο αιώνες. Η Ελλάδα μπορεί να έχει φύγει από το χείλος του γκρεμού της απόλυτης κατάρρευσης, αλλά δυστυχώς η χώρα μας φαίνεται να υπνοβατεί προς τη βαθιά παρακμή. Η καταστροφή του περιβάλλοντος (είτε από τις πυρκαγιές είτε από αδυναμία ορθής διαχείρισης εμπορικών και οικοδομικών δραστηριοτήτων), η κατάρρευση των υπηρεσιών Υγείας, Παιδείας, πρόνοιας και ασφάλειας (με την αδρανοποίηση της αστυνομίας) είναι συμπτώματα της κατάρρευσης του κρατικού μηχανισμού. Κι όμως, επιβιώνει η στρεβλή πεποίθηση ότι τα πάντα θα πρέπει να τα περιμένουμε από τους πολιτικούς.
Ε, λοιπόν, όχι. Θα ήταν εγκληματικό να αφήναμε έναν πολιτικό ο οποίος δεν έχει (και ούτε πρέπει να έχει) γνώσεις πυρόσβεσης να διευθύνει τις επιχειρήσεις. Αυτό δεν σημαίνει ότι η συμβολική σημασία της παρουσίας του είναι μικρή. Αλλά το να αναλισκόμαστε στο «πού είναι ο πρωθυπουργός» όχι μόνο δεν λύνει το πρόβλημα, αλλά συνεχίζει την αδιέξοδη φενάκη ότι σε ένα κράτος πρέπει να περιμένουμε τα πάντα από την πολιτική ηγεσία.
Η πραγματική αιτία της πυρκαγιάς είναι, κατ’ αρχήν, ότι δεν κάναμε σχεδόν τίποτε για να την αποφύγουμε. Φταίει ότι οι καθαρισμοί δασών δεν γίνονται παρά σε λίγες περιοχές και ότι οι επιτηρήσεις –με όλη την αξιέπαινη προσπάθεια του σώματος εθελοντών πυροσβεστών– είναι ατελείς. Οπως αναφέρεται σε πρόσφατη ανάρτηση του ΙΝΕΡΠ, ισχύουν 29 ρυθμίσεις με εννέα καταγεγραμμένες αρμοδιότητες για την πρόληψη, οι οποίες κατανέμονται μεταξύ 45 εμπλεκόμενων φορέων, και 16 αρμοδιότητες για την καταστολή, που κατανέμονται σε 20 διαφορετικούς εμπλεκομένους. Κουλουβάχατα.
Υπάρχει λοιπόν ευθύνη της πολιτικής ηγεσίας; Σαφώς. Οι δομές του κράτους είναι τέτοιες, που δεν υπάρχει η δυνατότητα να ληφθούν σωστές αποφάσεις. Από την άλλη, δεν υπάρχει στοιχειώδης διαφάνεια για το ποιος είναι πραγματικά ο καθ’ ύλην αρμόδιος. Εδώ βρίσκεται και ο πραγματικός ρόλος του πρωθυπουργού, ο οποίος είναι να ξεβολέψει όσους βρίσκονται σε λήθαργο ή έχουν βολευτεί σε καρέκλες, χωρίς έλεγχο – για να μην αναφερθεί κανείς στη διαφθορά. Ο πρωθυπουργός είναι που πρέπει να αλλάξει συθέμελα τον τρόπο με τον οποίο το κράτος είναι οργανωμένο και να δημιουργήσει δομές απλές, με συγκεκριμένους υπευθύνους, κάνοντας πραγματικότητα το κουτσουρεμένο ψηφιακό οργανόγραμμα, το οποίο ευνουχίσαμε στην πορεία και ακυρώσαμε στην πράξη.
Εκτός αυτού, υπάρχει και ζήτημα κατανομής πόρων. Μια ορθολογική κοινωνία θα έπρεπε να δίνει παραπάνω πόρους για πρόληψη και άμεση καταστολή των πυρκαγιών, και όχι να πετσοκόβει τους λίγους υπάρχοντες, όπως φάνηκε ανάγλυφα από την περίπτωση των Κυθήρων. Αλλά για να γίνει αυτό, θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε το τελευταίο μεγάλο ταμπού, που είναι η σύγχυση μεταξύ δημοσίων υπαλλήλων και δημόσιων υπηρεσιών. Πρέπει να πάψει η παράνοια της με κάθε τρόπο προστασίας των δημοσίων υπαλλήλων, που μέχρι και η Ν.Δ. υποστηρίζει. Αιδώς.
Κοιτώντας τα βιογραφικά τους, εύλογα κανείς μπορεί να προσμένει ότι η εργασιακή ηθική και η οργανωτική ικανότητα του κ. Μητσοτάκη διαφέρουν παρασάγγας από αυτές του κ. Τσίπρα. Αλλά αν δεν ξεπεράσουμε την επικίνδυνη ιδέα ότι στις επόμενες φωτιές θα μας σώσει ο μπροστάρης πρωθυπουργός που θα καθοδηγεί ο ίδιος τις δυνάμεις πυρόσβεσης, αντί να αναδιαρθρώσουμε το κράτος, είμαστε καταδικασμένοι να μας κάψει όλους η φωτιά που σιγοκαίει εδώ και δεκαετίες.
* Ο κ. Μιχάλης Γ. Ιακωβίδης κατέχει την έδρα Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας Sir Donald Gordon στο London Business School και είναι Visiting Scholar στη New York Fed.