«Δεμένη» με μια σειρά από όρους θα είναι η έξοδος της Ελλάδας από το μνημόνιο τον Αύγουστο του 2019, όπως διαμηνύουν πλέον όλο και πιο φανερά ευρωπαϊκές πηγές. Η «καθαρή» έξοδος φαίνεται να έχει διαγραφεί από τον χάρτη των σεναρίων της Ευρώπης και τα έμμεσα μηνύματα των Ευρωπαίων εταίρων στην κυβέρνηση είναι να προσαρμόσει το αφήγημά της σε ρεαλιστικότερες βάσεις.
Γεγονός είναι ότι οι δανειστές δείχνουν επίσης να έχουν αποκλείσει το ενδεχόμενο νέου προγράμματος, ενός μνημονίου με νέο δανεισμό. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η Ελλάδα θα περάσει μετά τις 20 Αυγούστου 2018 σε καθεστώς ανάλογο με αυτό της Πορτογαλίας και της Κύπρου, με μόνο τους μεταπρογραμματικούς περιορισμούς που προβλέπονται για όλους. Στην Ευρώπη ράβεται ένα «κοστούμι» ειδικό για την Ελλάδα.
Υψηλόβαθμος Ευρωπαίος αξιωματούχος μίλησε την περασμένη εβδομάδα για μια υβριδική λύση: ούτε μνημόνιο ούτε καθαρή έξοδος. Από τις περιγραφές πηγών που συμμετέχουν σε συζητήσεις προβληματισμού για το θέμα, προκύπτει πως η επόμενη μέρα για την Ελλάδα δεν θα έχει νέο δάνειο, αλλά θα προβλέπει κάποιου είδους εγγύηση (έχει αναφερθεί ένα ποσόν 9 δισ. ευρώ από τον ESM), ώστε να μπορέσει η χώρα να βγει στις αγορές και κάποια μέτρα ελάφρυνσης χρέους. Τα τελευταία αλλά ίσως και η εγγύηση θα συνδέονται με όρους.
Οι όροι θα αφορούν την εφαρμογή όσων μέτρων έχουν απομείνει, αλλά και τη μη υπαναχώρηση έναντι όσων έχουν ήδη εφαρμοστεί. Ετσι, όχι μόνο η μείωση των συντάξεων και του αφορολογήτου θα εφαρμοστούν οπωσδήποτε το 2019-2020, αλλά η κυβέρνηση θα έχει τα χέρια της δεμένα για μέτρα που θέτουν σε κίνδυνο τη δημοσιονομική προσαρμογή, όπως π.χ. μια αύξηση μισθών ή προσλήψεις στο Δημόσιο ή ακόμη και μη δημοσιονομικά μέτρα όπως οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας.
Η επικρατέστερη εκδοχή των σεναρίων που κυκλοφορούν στους ευρωπαϊκούς διαδρόμους μέχρι στιγμής προβλέπει ότι από τα μέτρα της ελάφρυνσης του χρέους, η επιστροφή των κερδών των ευρωπαϊκών κεντρικών τραπεζών (SMPs και ANFAs) θα εφαρμόζεται σταδιακά και ανάλογα με την τήρηση των συμφωνηθέντων εκ μέρους της Ελλάδας.
Τα μέτρα ελάφρυνσης του χρέους αναμένεται να αποφασιστούν τον Ιούνιο, με το τέλος της τέταρτης και τελευταίας, όπως αναμένεται, αξιολόγησης. Οι ελπίδες είναι ότι –εκτός από την επιστροφή των SMPs και ANFAs, που υπολογίζεται σε 6-7 δισ. ευρώ– θα περιλαμβάνουν επιμήκυνση της διάρκειας των ομολόγων. Πηγές της Κομισιόν αναφέρουν με νόημα πως για πρώτη φορά η Ελλάδα θα καλύπτει τις προϋποθέσεις ελάφρυνσης του χρέους (ολοκλήρωση του προγράμματός της και επίτευξη του στόχου του πρωτογενούς πλεονάσματος), αλλά τον τελευταίο λόγο θα έχει φυσικά η νέα γερμανική κυβέρνηση.
Σε κάθε περίπτωση, η μετάβαση από το ασφαλές –έστω και ασφυκτικό– περιβάλλον του μνημονίου στην ελεύθερη αγορά προκαλεί προβληματισμό σε πηγές στην Ελλάδα, που επισημαίνουν, μάλιστα, ότι θα μείνουν αδιάθετα εγκεκριμένα κεφάλαια του μνημονίου (εφόσον απορροφηθούν τα 58,7 από τα 86 δισ. ευρώ, όπως προβλέπει η Κομισιόν). «Αφού θα είμαστε σε επιτήρηση, γιατί να χάσουμε τα χαμηλά επιτόκια;» διερωτώνται πηγές με εμπειρία στο πρόγραμμα. Επίσης, προβληματίζει η προοπτική να κοπεί η φθηνή χρηματοδότηση των τραπεζών από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, για τον ίδιο λόγο, της χαμηλής πιστοληπτικής αξιολόγησης, με αποτέλεσμα να ασκηθεί πίεση στη ρευστότητα στην πραγματική οικονομία. Αυτό έχει συμβεί ήδη στην Κύπρο, όχι όμως και στην Πορτογαλία, που βρίσκεται σε υψηλή βαθμίδα πιστοληπτικής αξιολόγησης. Ακόμη, πηγές επισημαίνουν ότι το περιβάλλον στις αγορές μετά ένα χρόνο δεν θα είναι τόσο ευνοϊκό όσο ήταν όταν βγήκε, π.χ., η Πορτογαλία, με το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ σε πλήρη εξέλιξη.
Ο διάλογος πάντως δεν αναμένεται να ξεκινήσει ουσιαστικά πριν σχηματιστεί η νέα γερμανική κυβέρνηση, συμφωνούν οι πηγές. Αυτό τοποθετεί το επίκεντρο του ενδιαφέροντος στο πρώτο εξάμηνο του επόμενου χρόνου. Στο πλαίσιο αυτό, οι πηγές επισημαίνουν την κρισιμότητα της έγκαιρης ολοκλήρωσης της τρίτης αξιολόγησης, ώστε να μην «επιμολυνθεί η συζήτηση για την επόμενη μέρα από μια τέτοια εκκρεμότητα».
Εξοδος στις αγορές για «μαξιλάρι» 6 δισ.
Μετά την έξοδο του Νοεμβρίου για το swap των 20 ομολόγων του PSI που λήγουν το 2023-2042, αξίας 30 δισ. ευρώ, με έως 5 νέα ομόλογα, ο προγραμματισμός του υπουργείου Οικονομικών προβλέπει άλλες 2-3 εξόδους στις αγορές έως το τέλος του μνημονίου.
Ο στόχος είναι να αντληθούν περίπου 6 δισ. ευρώ, καθώς πρέπει να συγκεντρωθούν συνολικά 15 δισ. ευρώ, μαζί με τα 9 δισ. ευρώ του ESM για την κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών της χώρας έως το τέλος του 2019. Ετσι, όπως αναφέρουν αρμόδιες πηγές, είναι πιθανό να βγει το Δημόσιο στις αγορές δύο φορές, για να αντλήσει από 3 δισ. ευρώ την κάθε μια, ή τρεις φορές για να αντλήσει από 2 δισ. ευρώ την κάθε μία. Το «μαξιλάρι» των 15 δισ. ευρώ, στο οποίο αναφέρθηκε στη Βουλή και ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών Γιώργος Χουλιαράκης την Τρίτη, ελπίζεται ότι θα αποτελέσει επαρκή εγγύηση για τις αγορές, ώστε να μην εκτινάξουν στα ύψη το κόστος δανεισμού του ελληνικού Δημοσίου. Στόχος είναι να μη χρειαστεί να χρησιμοποιηθεί καθόλου. Ο κ. Χουλιαράκης είπε ότι αν όλα κυλήσουν ομαλά τα πρώτα 2 χρόνια μετά το τέλος του μνημονίου, αυτό το «μαξιλάρι» θα μπορούσε να μετατραπεί σε ένα Ταμείο Σταθεροποίησης για να αντιμετωπιστεί η επόμενη κρίση από τη χώρα, χωρίς να χρειαστεί νέο πρόγραμμα.