Πριν από τριάντα χρόνια, αν ήσουν πιο έξυπνος και εργατικός στο σχολείο, μπορεί να γινόσουν γιατρός ή μηχανικός. Ισως έβγαζες κάτι παραπάνω, αλλά σε παρόμοια κλίμακα με τον εργάτη ή τον τεχνίτη. Θα μένατε στην ίδια γειτονιά, μπορεί να παντρευόσουν την κόρη του μανάβη και να στέλνατε τα παιδιά σας στο ίδιο σχολείο με τα παιδιά του ζαχαροπλάστη.
Δεν ήταν όλα ρόδινα, όμως η εργασία όλων ήταν απαραίτητη, ο πλούτος ήταν ανάλογος με την εργατικότητα και η κοινωνία είχε μεγαλύτερη συνοχή. Ανήκες σε μία μέση τάξη με μικρές διαφορές. Το κράτος διευκόλυνε την κίνηση κεφαλαίων για επενδύσεις που δημιουργούσαν δουλειές και είχε πολιτικές αναδιανομής για να προστατεύσει τους πιο άτυχους.
Τα πιο καπιταλιστικά κράτη έδιναν έμφαση στις επενδύσεις, τα πιο σοσιαλιστικά στην αναδιανομή. Και στις δύο περιπτώσεις, το πολιτικό διακύβευμα ήταν η διαθεσιμότητα εργασίας και η μοιρασιά του αποτελέσματος. Η σχέση εργασίας και ευημερίας, όμως, άλλαξε.
Κάποιες δουλειές σήμερα έχουν ασύλληπτη υπεραξία. Αν είσαι καλός στα μαθηματικά, θα γίνεις αναλυτής στο City του Λονδίνου και θα βγάζεις 10 φορές περισσότερα χρήματα από τον παλιό σου συμμαθητή που έγινε τεχνίτης ή εργάτης. Αυτός είδε την εργασία του να απαξιώνεται ή να υποκαθίσταται από την τεχνολογία ή από τον κινεζικό ανταγωνισμό.
Η απόστασή σας δεν είναι πια μόνο οικονομική – είναι και κοινωνική. Η γυναίκα σου μάλλον θα έχει παρόμοια μόρφωση και καριέρα, οι γείτονές σου θα κάνουν παρόμοια επαγγέλματα και τα παιδιά σας θα πάνε μαζί σχολείο. Θεωρητικά, ανήκετε και οι δύο στη μεσαία τάξη. Βιωματικά, είστε από άλλον πλανήτη.
Στη Σοσιαλδημοκρατία του 20ού αιώνα, το κράτος νοικοκύρευε λίγο την κατάσταση. Η παραγωγικότητα της οικονομίας πήγαινε χέρι χέρι με τις θέσεις εργασίας και η αναδιανομή μπάλωνε τις χοντρές αδικίες. Ελάχιστοι έμεναν τελείως πίσω και η κοινωνική ζωή ήταν λιγότερο ταξική.
Αυτή η κοινωνική οργάνωση αλλοιώθηκε με τον διεθνοποιημένο καπιταλισμό και την υπεραξία των τεχνοκρατικών επαγγελμάτων. Αργήσαμε να το καταλάβουμε. Χρόνια σπρώχνουμε το πρόβλημα κάτω από το χαλί. Στην Ευρώπη το κράτος χρηματοδότησε ασφαλιστικά που δεν βγαίνανε, δανείστηκε, έφτιαξε άχρηστες θέσεις εργασίας. Στην Αμερική τους άφησε στην τύχη τους, στην επαρχία, φτωχότερους, θρησκόληπτους και θυμωμένους. Δεν έχει σημασία ποιο προτιμάς. Κανένα δεν δουλεύει.
Ο συμμαθητής σου το έχει ήδη νιώσει. Χτύπησε πρώτα τη δική του δουλειά. Πώς να σου το εξηγήσει; Δεν γράφει για τους New York Times, ούτε μένει πια κοντά σου, ούτε θα κάνετε πολιτικοοικονομική συζήτηση στα τρία λεπτά που φτιάχνει τον καφέ σου στα Starbucks. Θα χρειαστεί να ψηφίσει Τραμπ ή Brexit για να καταλάβεις ότι κάτι τρέχει.
Να σου πω και τα κακά νέα. Η επόμενη δουλειά που θα απαξιωθεί είναι η δική σου – ίσως σκληρότερα. Η τεχνητή νοημοσύνη θα αντικαταστήσει τους χρηματιστές και τους δικηγόρους πολύ πριν φτάσει να πάρει τη δουλειά της νταντάς σου. Και τότε τι;
Το πολιτικό οικοδόμημα της Δύσης βασίστηκε στη ρύθμιση του κεφαλαίου και της εργασίας. Στη μεταβιομηχανική εποχή τα δεδομένα (data) θα έχουν μεγαλύτερη ισχύ από το κεφάλαιο και η αξία της εργασίας υποβαθμίζεται. Oταν βγούμε από την κρίση, η Δύση δεν θα μιλάει πια για σοσιαλισμό και καπιταλισμό. Θα χρειαστεί να εφευρεθούν νέα εργαλεία πολιτικής σκέψης. Ελπίζω οι πολιτικοί μας να παρακολουθούν αυτόν τον διάλογο που γίνεται ήδη στο εξωτερικό.
* Ο κ. Νίκος Μωραϊτάκης είναι CEO της Workable.