Καθώς ολοκληρώνεται η γ΄ αξιολόγηση και αναμένεται να ανοίξει η συζήτηση για το χρέος, είναι χρήσιμο να σταθούμε σε όσα είπε ο εκπρόσωπος Τύπου του ΔΝΤ στις 30 Νοεμβρίου στην Ουάσιγκτον. Μια συμφωνία με τους Ευρωπαίους για την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους είναι εφικτή, δήλωσε ο κ. Rice, και μάλιστα ανεξαρτήτως της πολιτικής κατάστασης στη Γερμανία. Εχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος στο θέμα από το 2015, είπε.
Θυμίζουμε ότι τον Ιούλιο του 2015, το ΔΝΤ είχε διαπιστώσει ότι το χρέος μας έπαψε να είναι βιώσιμο. Δύο χρόνια μετά, αποφάσιζε να ξαναμπεί στο ελληνικό πρόγραμμα, με τη μόνη διαφορά ότι θα το χρηματοδοτούσε μόνον εφόσον το χρέος μας καθίστατο βιώσιμο. Κάτι τέτοιο προϋπέθετε, σύμφωνα με τις δικές του παραδοχές, ένα moratorium μέχρι το 2040, κατά τη διάρκεια του οποίου δεν θα πληρώνουμε ούτε τόκους ούτε κεφάλαιο, το οποίο θα εξοφλήσουμε από το 2040 μέχρι το 2070, οι δε τόκοι, που θα τρέχουν με σταθερό επιτόκιο μικρότερο του 1,5%, θα κεφαλαιοποιηθούν και θα καταβληθούν μετά το 2070.
Η πρόταση αυτή του Ταμείου διέρρευσε τον Απρίλιο του 2016, πριν δημοσιοποιηθεί τον Φεβρουάριο του 2017. Εκτοτε, κάθε ημέρα που περνάει οι Ευρωπαίοι συγκλίνουν σιγά σιγά προς την πρόταση αυτή, χωρίς να έχουν ακόμη ταυτιστεί μαζί της. Ετσι λένε, τουλάχιστον. Ποια φαίνεται να είναι σήμερα η λύση που προκρίνουν αυτοί για το χρέος μας; Οτι αυτό μπορεί να καταστεί βιώσιμο εφόσον πιάσουμε τα υψηλά πλεονάσματα που μας επιβάλλουν. Εάν δεν τα πιάσουμε, έχουν θεσπίσει τον περίφημο «κόφτη». Στο μεταξύ, μας ωθούν στην έξοδο και μας υποχρεώνουν να χτίσουμε ένα «μαξιλάρι», που θα λειτουργήσει ως υποκατάστατο της πιστοληπτικής γραμμής που αρνούνται να μας χορηγήσουν. Και αν στην πορεία φανεί ότι, παρ’ όλα αυτά, εμείς θα έχουμε κάποια στιγμή ανάγκη μιας επιπλέον ελάφρυνσης, αυτή θα επιβληθεί σταδιακά, στο μέτρο που ενδεχομένως να χρειαστεί κάθε φορά, και όχι συνολικά και εκ των προτέρων.
Δεν ξέρω πόσοι μεταξύ των Ευρωπαίων, που έχουν αποφασιστικό ρόλο στα του χρέους μας, πιστεύουν ότι αυτή είναι η οριστική λύση που ονειρεύονταν για μας, και στο εξής θα μπορούν να κοιμούνται ήσυχοι ότι δεν θα ξαναχτυπήσουμε την πόρτα τους για να ζητήσουμε νέα στήριξη. Αυτό που ξέρω είναι ότι μέρα με τη μέρα συγκλίνουν με την πρόταση του Ταμείου, την ίδια στιγμή που διαφωνούν δημόσια μαζί της. Μια πρόταση που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί «too good to be true», εάν δοθεί χωρίς να συνοδεύεται από μέτρα τόσο σκληρά, ώστε καμιά άλλη χώρα της Ευρωζώνης να μη διανοηθεί ποτέ να ζητήσει την ίδια… ευνοϊκή μεταχείριση.
Αλήθεια, τι θα κάναμε τον προσεχή Ιούνιο, εάν οι Ευρωπαίοι, δεδομένων των στοιχείων πλέον από την εκτέλεση του προγράμματός μας και από τα stress tests των τραπεζών μας, που επισπεύστηκαν (!), αποφάσιζαν να υιοθετήσουν πλήρως την πρόταση του Ταμείου, πλην όμως την εξαρτούσαν από την αναστολή της συμμετοχής μας στη νέα Ευρωζώνη; Η συζήτηση για την αναμόρφωση της Ευρωζώνης δεν είναι θεωρητική, αλλά μας αφορά, γιατί διεξάγεται παράλληλα με τη συζήτηση για το χρέος και η μία τροφοδοτεί την άλλη. Η δε αναγκαιότητα να δοθεί μια οριστική λύση στο ελληνικό πρόβλημα επισπεύδει και τη συζήτηση για την αναμόρφωση της Ευρωζώνης. Τα δύο χρονοδιαγράμματα συντρέχουν με τρόπο προκλητικά εναρμονισμένο!
Η συζήτηση για την αναμόρφωση της Ευρωζώνης είναι μέρος της συζήτησης για την Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων. Πρόκειται για μια παλιά συζήτηση στην Ε.Ε. Αναζωπυρώθηκε την επομένη του δημοψηφίσματος για το Brexit, πρώτα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στις 28 Ιουνίου 2016, πριν επισημοποιηθεί με τον πιο πανηγυρικό τρόπο σε δύο Συνόδους Κορυφής, της 2ας Φεβρουαρίου 2017 στη Μάλτα και της 25ης Μαρτίου 2017 στη Ρώμη, για να ενταθεί μετά την εκλογή του Εμανουέλ Μακρόν στην προεδρία της Γαλλίας.
Επισκεπτόμενος την κυρία Μέρκελ στις 15 Μαΐου 2017, ο νέος Γάλλος πρόεδρος δήλωσε ότι καθήκον του γαλλογερμανικού άξονα ήταν «να μεθοδεύσει μια πράξη επανίδρυσης της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης». Πράγματι, τα μεγαλεπήβολα σχέδια που ανακοίνωσε από το βήμα της Σορβόννης, στις 26 Σεπτεμβρίου 2017, δεν φαίνεται ότι μπορούν να υλοποιηθούν χωρίς αλλαγή Συνθηκών. Κάτι που κάνει τους λοιπούς Ευρωπαίους σκεπτικούς ως προς την αποτελεσματικότητα της προώθησης των αλλαγών που χρειάζεται άμεσα η Ευρωζώνη.
Ετσι, στο Eurogroup της 9ης Οκτωβρίου 2017 αποκαλύφθηκε μια πιο σύντομη οδός, την οποία φαίνεται πως επιλέγουν οι Ευρωπαίοι για να επιβάλουν αμέσως τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που κρίνουν ότι χρειάζεται η Ευρωζώνη: την παράπλευρη οδό της τροποποίησης της ιδρυτικής συνθήκης του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ΕΜΣ). Κάτι που δεν φαίνεται να βρίσκει σύμφωνη την Επιτροπή, η οποία στις 6 Δεκεμβρίου δημοσιοποίησε ένα πακέτο μεταρρυθμίσεων, το οποίο ενσωματώνει τον νέο ΕΜΣ στο ενισχυμένο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Πλην όμως, η Ευρώπη αντιμετωπίζει από το 2010 την κρίση μας με διακρατικά μέτρα κι έτσι φαίνεται πως προτιμά να συνεχίσει να κάνει, απαξιώνοντας διαρκώς την Επιτροπή.
Η ολοκλήρωση της ΟΝΕ περνάει μέσα από μια τριπλή ενοποίηση: των κεφαλαιαγορών, των τραπεζών και των δημοσιονομικών των κρατών-μελών. Οι χώρες της Ευρωζώνης, ειδικότερα, βρίσκονται σε αναζήτηση του φορέα εκείνου που θα αναλάβει να φέρει εις πέρας, εάν χρειαστεί, το «κούρεμα» του χρέους μιας χώρας και το «κούρεμα» των καταθέσεων μιας τράπεζας. Οπως αποκαλύφθηκε στο Eurogroup της 9ης Οκτωβρίου 2017, ο φορέας αυτός δεν είναι άλλος από τον ΕΜΣ, ο οποίος αναδεικνύεται ως το κατ’ εξοχήν εργαλείο θωράκισης της Ευρωζώνης. Και όπως ανακοινώθηκε στο Eurogroup αυτό και επιβεβαιώθηκε στο αμέσως επόμενο της 6ης Νοεμβρίου 2017, στα μέσα Δεκεμβρίου αναμένεται να ληφθούν στο πλαίσιο του Eurosummit σημαντικές αποφάσεις για την μετεξέλιξη του ΕΜΣ σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο (ΕΝΤ). Στις 14 Νοεμβρίου 2017, ο κ. Ρέγκλιγκ αποκάλυψε από τη Βρύγη ότι οι χώρες του ευρώ αναμένεται να καταλήξουν σε συμφωνία τον Ιούνιο του 2018. Υπενθυμίζουμε ότι το Eurosummit συνέρχεται τακτικά δύο φορές τον χρόνο, κάθε Ιούνιο και Δεκέμβριο.
Στο μεταξύ, ο απερχόμενος πρόεδρος του Eurogroup Γ. Ντάισελμπλουμ δήλωσε στις 6 Νοεμβρίου 2017 πως η συζήτηση για την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους θα ξεκινήσει τον Ιανουάριο του 2018, με την προϋπόθεση ότι θα έχει κλείσει μέχρι τότε η γ΄ αξιολόγηση. Επέμεινε, όμως, πως η λύση για το χρέος θα δοθεί μετά τον Αύγουστο του 2018. Πάντως, τα αποτελέσματα της υλοποίησης του τρίτου μνημονίου θα τα γνωρίζουμε από τον Ιούνιο του 2018, όταν, όπως είπε ο κ. Ρέγκλινγκ, οι χώρες του ευρώ αναμένεται να συμφωνήσουν στην αναμόρφωση του ΕΜΣ. Στο μεταξύ, τα αποτελέσματα των stress tests που θα διενεργηθούν στις ελληνικές τράπεζες τον Φεβρουάριο θα τα γνωρίζουμε από τον Μάιο.
Εδώ και καιρό, η Ευρώπη και το ΔΝΤ αναζητούν ένα φόρουμ για να διεξάγουν τις διαπραγματεύσεις για την ελάφρυνση του χρέους μας. Τέτοιο δεν είναι το Paris club, όπως δήλωσε η Κριστίν Λαγκάρντ στη συνέντευξη Τύπου μετά το Eurogroup της 15ης Ιουνίου 2017. Φαίνεται ότι θα είναι ο νέος ΕΜΣ, που θα θεσμοθετηθεί τον Ιούνιο του 2018. Εκτός της αρμοδιότητος αναδιάρθρωσης του χρέους μιας χώρας, προτείνεται να έχει και την ευθύνη της διαχείρισης του ταμείου εξυγίανσης των τραπεζικών ιδρυμάτων.
Με άλλα λόγια, ο ΕΜΣ μετεξελίσσεται στον «κουρέα» της Ευρωζώνης, που ενδεχομένως θα κληθεί να δοκιμάσει τα ψαλίδια του πρώτα στο κεφάλι της Ελλάδας. Η χώρα μας βρίσκεται στο κέντρο της συζήτησης για την αναδιάρθρωση της Ευρωζώνης, διότι αντιπροσωπεύει το παράδειγμα των χωρών εκείνων που, αν και θέλουν, δεν μπορούν να παρακολουθήσουν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Η χώρα που εξέφραζε το παράδειγμα των χωρών εκείνων, που αν και μπορούσαν, δεν ήθελαν να συμμετάσχουν στην οικονομική ολοκλήρωση, ήδη βρίσκεται σε διαδικασία εξόδου από την Ε.Ε.
Η Ιστορία το έφερε ώστε και οι διαπραγματεύσεις για το Brexit να διεξάγονται την ίδια ακριβώς περίοδο. Απώτερο χρονικό όριο κατάληξης των διαπραγματεύσεων αυτών είναι ο Μάρτιος του 2019, όταν προβλέπεται να αποχωρήσει ούτως ή άλλως το Ηνωμένο Βασίλειο από την Ε.Ε. Στόχος είναι η Ευρώπη να οδηγηθεί τον Μάιο του 2019 στις επόμενες ευρωεκλογές με λυμένα όλα αυτά τα προβλήματα. Προς ποια κατεύθυνση αυτά θα λυθούν εξαρτάται και από εμάς. Πλην όμως, εμείς κοιμόμαστε τον ύπνο του δικαίου, ίσως γιατί κάποιοι φρόντισαν να μας κοιμίσουν, πείθοντάς μας ότι το κακό σενάριο έχει εγκαταλειφθεί και είναι πίσω μας. Ποτέ από την αρχή της κρίσης δεν εξαφανίστηκε σε τέτοιο βαθμό το Grexit από τη δημόσια συζήτηση. Ισως γιατί η συζήτηση αυτή «δεν βοηθάει», όπως δήλωσε πρόσφατα ο κ. Σόιμπλε. Εμάς ή εκείνον;
* Ο κ. Π. Γκλαβίνης είναι αν. καθηγητής Διεθνούς Οικονομικού Δικαίου της Νομικής Σχολής ΑΠΘ.