Ο βραχυπρόθεσμος δανεισμός χρησιμοποιείται από τις κυβερνήσεις κυρίως για να ενισχύεται η ρευστότητα. Η ελληνική κυβέρνηση έχει τρεις πηγές ενίσχυσης της ρευστότητάς της: τα έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου, τον δανεισμό με repos από φορείς του Δημοσίου και την αθέτηση υποχρεώσεων, τα ληξιπρόθεσμα του Δημοσίου. Τα έντοκα επηρεάζουν την τραπεζική ρευστότητα, έχουν «ανταγωνιστικό» επιτόκιο και προσμετρούνται στο χρέος. Εχει μπει εδώ και χρόνια ταβάνι από την τρόικα τα 15 δισ. ευρώ – η διαχείριση Τσακαλώτου τα κρατάει συνεπώς μερικά εκατομμύρια κάτω από το όριο. Τα repos είναι θεωρητικά «ιδιωτικές συναλλαγές», οπότε το επιτόκιο δεν καθορίζεται από την αγορά, είναι χρέος της κεντρικής κυβέρνησης, αλλά όχι της γενικής. Οι ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις του Δημοσίου είναι αυθαίρετες αθετήσεις πληρωμών, δεν επιβαρύνονται με τόκους, δεν επιβαρύνουν το χρέος – είναι «χρέος εν αναμονή», στραγγαλίζουν όμως την οικονομία. Ενδιαφέρον έχει η διαχείριση των repos και των ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων – το συνολικό τους ύψος είναι κατ’ ελάχιστον 18 δισ., πιθανότατα αρκετά υψηλότερο.
Μεταξύ Μαΐου και Σεπτεμβρίου 2017, υπό την ασφυκτική πίεση των «θεσμών», εξοφλήθηκαν ληξιπρόθεσμα ύψους 6,3 δισ. ευρώ. Στην έκθεση συμμόρφωσης (Eurogroup 22/1/2018) αναφέρεται πως το στοκ των ληξιπροθέσμων κατέβηκε από 10,4 στα 6,4 δισ. ευρώ. Ομως τον Απρίλιο το υπουργείο Οικονομικών (ΥΠΟΙΚ) ανέφερε σύνολο ληξιπροθέσμων 5 δισ. ευρώ και τον Σεπτέμβριο 4,5 δισ. ευρώ. Στον προϋπολογισμό 2018 προβλέπεται δανεισμός από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM) ύψους 2,2 δισ. για να μηδενισθούν τα ληξιπρόθεσμα – άλλα τόσα θα συνεισφέρει ο προϋπολογισμός. Αλλα στοιχεία δημοσιοποιεί το ΥΠΟΙΚ, άλλα χρησιμοποιούνται από τους θεσμούς, όταν υπάρχει πίεση διακανονισμού βγαίνουν νέες υποχρεώσεις σαν τα κεφάλια της Λερναίας Υδρας. Οι διαφορές σημαίνουν πως υπάρχει ένα «περιφερόμενο χρέος» κατ’ ελάχιστον 2 δισ. ευρώ, το οποίο δεν καταγράφεται – δεν στιγματίζεται ως Greek statistics γιατί είναι εν γνώσει της επιτροπείας των δανειστών.
Αντιστοίχως θολή είναι η εικόνα με τα repos του Δημοσίου. Το μέσο ύψος του σχετικού δανεισμού κατά το 2017 καταγράφεται στα δελτία του ΥΠΟΙΚ στα 14,4 δισ. ευρώ. Οι τόκοι που πληρώθηκαν όμως αντιστοιχούν σε αστρονομικό επιτόκιο, 4,63%. Τα repos είναι δανειακές συμβάσεις ολίγων ημερών έως μερικών εβδομάδων και μπορεί να ανακυκλώνονται. Ο προγραμματισμός λήξεων συμβάσεων ώστε να πέφτουν την τελευταία μέρα του μήνα επιτρέπει τον καλλωπισμό της εικόνας της διαχείρισης. Στον προϋπολογισμό 2018 προβλέπεται δανεισμός 7 δισ. για «αντικατάσταση βραχυπρόθεσμου χρέους», χωρίς αυτό να αντικαθίσταται πουθενά.
Η κυβέρνηση αναλαμβάνει νέο μακροπρόθεσμο χρέος, σε αντικατάσταση βραχυπρόθεσμου το οποίο δεν καταγράφεται! Το ενδιαφέρον είναι πως αυτά τα 7 δισ., εάν προστεθούν στο μέσο ύψος των καταγραφέντων repos, κατεβάζουν το μέσο επιτόκιο στο 3,1%, συμβατό με την αναφερόμενη από τους φορείς του Δημοσίου απόδοση «περί το 3%». Κάθε τρεις μήνες το υπόλοιπο του σχετικού δανεισμού καταγράφεται αισθητά μειωμένο, για να αυξηθεί το επόμενο δίμηνο. Χαριτωμένο γιατί έτσι καλύπτεται η μνημειώδης γκάφα του ΥΠΟΙΚ να συμφωνήσει με τους δανειστές τον Μάιο 2017 σε ταβάνι στο ύψος του χρέους της κεντρικής κυβέρνησης αντί της γενικής. Οι ανάγκες καλλωπισμού του χρέους οδήγησαν στη μείωση των ρευστών διαθεσίμων του Δημοσίου. Το 2017 έκλεισε με διαθέσιμα 930 εκατ. ευρώ – μόνο τον Ιούνιο 2015 είχαν βρεθεί χαμηλότερα (77 εκατ. ευρώ), ο Σαμαράς είχε αφήσει 2,6 δισ. ευρώ. Το «σκούπισμα» των διαθεσίμων είναι χαρακτηριστικό: ως και από τον λογαριασμό ΔΝΤ που τηρείται στην ΤτΕ αντλήθηκε ποσόν 600 χιλιάδων ευρώ! Η αναφορά του Eurogroup σε μαγιά 900 εκατ. για το μαξιλάρι της καθαρής εξόδου δεν στηρίζεται πουθενά – απλώς δεν παρουσιάζεται καμιά σχετική καταγραφή.
Το Δημόσιο άρχισε να δανείζεται σε repos από τους φορείς του Δημοσίου το πρώτο τρίμηνο 2014 – στενότητα ρευστότητας λόγω της μη καταβολής δόσεων του τότε μνημονίου. Ο Σαμαράς τα παρέδωσε στα 8,6 δισ. ευρώ για να φθάσουν τρία χρόνια μετά στα 15 δισ., συν τα άδηλα ποσά του καλλωπισμού. Ο Βαρουφάκης με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ) υποχρέωσε τους οργανισμούς να καταθέτουν τα διαθέσιμα (πλην μισθοδοσίας 15νθημέρου) στην ΤτΕ, ώστε να χρηματοδοτηθεί η αγωνιστική διαπραγμάτευση. Μόλις την περασμένη εβδομάδα ο Τσακαλώτος ζήτησε από τους θεσμούς την άδεια να νομοθετήσει την υποχρεωτική κατάθεση, με πέναλτι σε περίπτωση μη συμμόρφωσης, όλων των διαθεσίμων των φορέων του Δημοσίου. Σε πρώτη προσέγγιση, ένα ακατανόητο αίτημα.
Η ΤτΕ ως θεματοφύλακας τηρεί τις καταθέσεις ατόκως. Σε δεύτερο χρόνο, αποδίδει μόνο το μέρος της κατάθεσης το οποίο επενδύεται. Για να γλιτώσουν οι διοικήσεις την απιστία, το επιτόκιο των repos είναι υψηλό ώστε να καλύπτεται και η απώλεια απόδοσης των κεφαλαίων που «κάθονται». Με την υποχρεωτική μεταφορά διαθεσίμων, με τιμωρητική ρήτρα μάλιστα, ο ΥΠΟΙΚ επιδιώκει να αποσείσει την απειλή της απιστίας προς τις διοικήσεις και να ελευθερώσει –προς τα κάτω– τα επιτόκια βραχυπρόθεσμου δανεισμού. Μέχρι τώρα, οι διοικήσεις των νοσοκομείων μπορεί να είχαν ελλείψεις σε φάρμακα ή σεντόνια, είχαν όμως αποδοτική διαχείριση των διαθεσίμων τους! Τώρα και αυτό ο ΥΠΟΙΚ επιδιώκει να το τελειώσει.
Η διαχειριστική παντομίμα περνά σε υψηλότερα επίπεδα. Οι επιδοτήσεις προς τους οργανισμούς και φορείς του Δημοσίου μπορεί να αυξηθούν όσο θέλει η κυβέρνηση –άρα και να διατυμπανίζει το κοινωνικό κράτος της ευαισθησίας– και οι οργανισμοί να υποχρεούνται να καταθέσουν ατόκως και το τελευταίο ευρώ από τα ταμεία τους, ώστε να υπάρχει πρόσθετο μαξιλάρι στα προβλεπόμενα 19 δισ. ευρώ ή να το συμπληρώσει φθηνά μιας και το εγχείρημα της πρόσβασης στις αγορές έχει πλέον αποδειχθεί υψηλού κόστους.
Δεν πειράζει, στα πανεπιστήμια τα μαθήματα θα γίνονται με παλτό τον χειμώνα, οι καθηγητές θα φέρνουν χαρτί τουαλέτας απ’ το σπίτι τους, τα νοσοκομεία δεν θα έχουν φάρμακα, οι δομές ψυχικής υγείας δεν θα λειτουργούν. Η κοινωνικοποιημένη ανάπτυξη θα επιχορηγεί, οι Πολάκης-Γαβρόγλου θα πανηγυρίζουν, οι πόροι όμως θα πηγαίνουν στον Τσακαλώτο. Δεν είναι να μάθουν οι κατά φαντασίαν αριστεροί τα κόλπα της καπιταλιστικής διαχείρισης – με αυτά θεραπεύουν κάθε νόσο που έχουν φέρει οι ίδιοι.
* Ο κ. Γιώργος Προκοπάκης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων, πρώην καθηγητής Columbia University.