Περιορισμένη πρόσβαση σε κοινωνικές παροχές, όπως είναι τα επιδόματα ανεργίας και στέγασης, ενδέχεται να επιφέρει σε εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες, αλλά και σε εκατομμύρια πολίτες που αναζητούν ευκαιρίες απασχόλησης σε κάποια χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η προωθούμενη τροποποίηση της κοινοτικής οδηγίας για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης. Το τελευταίο διάστημα, υπό τη γενική αρχή της ελεύθερης μετακίνησης των εργαζομένων, συζητούνται δύο παράλληλες παρεμβάσεις στους κόλπους της Κομισιόν και του Ευρωκοινοβουλίου: ο συντονισμός των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και η προώθηση ενός πανευρωπαϊκού ατομικού συνταξιοδοτικού προγράμματος, που αναμένεται να διαμορφώσουν ένα σημαντικά διαφοροποιημένο περιβάλλον στον ήδη ευάλωτο ελληνικό πληθυσμό που μεταναστεύει.
Πρωτοβουλίες
Και οι δύο νομοθετικές πρωτοβουλίες προωθούνται με στόχο τη διασφάλιση της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων στο εσωτερικό της Ε.Ε. και προσλαμβάνουν ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα, μια χώρα που εντός της κρίσης, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, έχει δει περίπου 700.000 άτομα να μεταναστεύουν.
Από αυτούς, περισσότεροι από 250.000 εκτιμάται ότι έμειναν μόνιμα στις χώρες υποδοχής, με κυριότερες τις Γερμανία, Βρετανία, Ολλανδία και Γαλλία. Είναι δε, χαρακτηριστικό ότι ο ρυθμός των εξερχόμενων από τη χώρα μας πολιτών από 40.000 τον χρόνο, που ήταν το 2009, έχει εκτιναχθεί σε 109.000 τον χρόνο, με την τάση να είναι συνεχώς αυξητική.
Οι προωθούμενες αλλαγές στον κοινοτικό νόμο περί συντονισμού της κοινωνικής ασφάλισης αφορούν κατά κύριο λόγο τέσσερα πεδία: τις παροχές μακροχρόνιας φροντίδας, τα επιδόματα ανεργίας, τις οικογενειακές παροχές, αλλά και τη δυνατότητα πρόσβασης των οικονομικά μη ενεργών πολιτών σε οικονομικές παροχές.
Ο κίνδυνος που ελλοχεύει είναι το όλο εγχείρημα να στηριχθεί στην προσπάθεια μείωσης του κόστους των μεταναστευτικών ροών στο εσωτερικό της Ε.Ε., με τα κατεξοχήν κράτη υποδοχής να επιδιώκουν τον περιορισμό του κόστους των κοινωνικών ασφαλίσεων σε άτομα που δεν μπορούν να εξασφαλίσουν επαρκώς πόρους για τη νόμιμη διαμονή τους σε αυτά. Είναι χαρακτηριστική η αναφορά της Κομισιόν, στην αιτιολογική έκθεση της πρότασης, ότι αναζητείται λύση ώστε «να περιοριστεί η πρόσβαση των οικονομικά μη ενεργών μετακινούμενων πολιτών της Ε.Ε. σε κοινωνικές παροχές».
Στο σύνολο της Ε.Ε. εκτιμάται πως 3,5 εκατ. μη ενεργοί οικονομικά πολίτες μετακινούνται από χώρα σε χώρα, ενώ το 80% αυτών έλκει δικαιώματα για παροχές κατοικίας ή παροχές που προβλέπονται στο ευρωπαϊκό πιστοποιητικό υγείας.
Παροχές ανεργίας
Oσον αφορά τις παροχές ανεργίας, η πρόταση της Επιτροπής περιλαμβάνει ένα μίνιμουμ 3 έως και 6 μηνών κατά τους οποίους το άτομο που αναζητεί εργασία σε άλλη χώρα θα πρέπει να έχει λάβει το σχετικό επίδομα από τη χώρα προέλευσής του. Το κράτος της τελευταίας απασχόλησης θα πρέπει επίσης να καταβάλλει παροχές ανεργίας σε διασυνοριακούς εργαζομένους εφόσον έχουν εργαστεί τουλάχιστον 12 μήνες. Βάσει των διαθέσιμων στοιχείων, περίπου 27.300 άτομα στην Ε.Ε. εξάγουν το επίδομα ανεργίας τους σε άλλο κράτος. Με τις αλλαγές που περιλαμβάνονται στο σχέδιο, εκτιμάται ότι θα εξοικονομηθούν περίπου 41 εκατ. ευρώ.
Οι παροχές μακροχρόνιας φροντίδας μέχρι σήμερα καλύπτονται από τους κοινούς κανόνες για τις παροχές ασθένειας, όμως με τις προωθούμενες αλλαγές θα αποτελούν ξεχωριστό κεφάλαιο, με σημαντικά περιορισμένες καλύψεις. Να σημειωθεί ότι, αν και μόλις 80.000 Ευρωπαίοι πολίτες τυγχάνουν παροχών μακροχρόνιας φροντίδας, το κόστος εκτιμάται σε περίπου 800 εκατ. ευρώ, που αντιστοιχεί στο 0,4% του συνόλου των παροχών της Ε.Ε. για την υγεία.
Στο επίκεντρο μπαίνουν εργαζόμενοι στη λεγόμενη «gig economy», αυτοί δηλαδή που εργάζονται με ευέλικτες μορφές εργασίας, είναι αυτοαπασχολούμενοι, freelancers κ.ά.
Σύμφωνα με την Κομισιόν, περίπου 40% των Ευρωπαίων πολιτών εργάζονται σε αυτήν την «ευέλικτη» αγορά εργασίας, που περιλαμβάνει τους αυτοαπασχολουμένους και αυτούς με συμβάσεις μερικής απασχόλησης, και πρέπει πλέον το νέο μοντέλο κοινωνικής ασφάλισης να μεταρρυθμιστεί, διασφαλίζοντας πως κανένας δεν θα μείνει πίσω. Αυτούς επιδιώκει να καλύψει άλλωστε και ο νέος κανονισμός για το πανευρωπαϊκό ατομικό συνταξιοδοτικό πρόγραμμα (PEPP).
Τόνωση αποταμιεύσεων
Στόχος της Ε.Ε. είναι αφενός η τόνωση των αποταμιεύσεων και των επενδύσεων, αφετέρου η ενθάρρυνση των Ευρωπαίων πολιτών να προνοήσουν επαρκώς για τη συνταξιοδότησή τους, ιδιαίτερα στις περιόδους κρίσης των ασφαλιστικών συστημάτων. Πρόκειται για ένα ατομικό προϊόν, εντάσσεται στον τρίτο πυλώνα της ιδιωτικής ασφάλισης, αν και για πολλούς ενδέχεται να υποκαταστήσει παροχές συμπληρωματικής ασφάλισης, όπως είναι ακόμη και οι επικουρικές συντάξεις, και προβλέπει κοινές παραμέτρους για το σύνολο των κρατών-μελών.