Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Στις Πρέσπες τον πρώτο λόγο έχει το νερό.

«Μέσα στη βάρκα κοιμόμασταν», λέει o 64χρονος σήμερα κ. Τάσος Δημανόπουλος που ξεκίνησε να ψαρεύει στη Μικρή Πρέσπα μόλις τελείωσε το Δημοτικό. «Οι γέροι οι δικοί μας, μόλις τελειώναμε το σχολείο, μας έστελναν για δουλειά. Οταν ήμασταν 12-13 χρόνων, ήμασταν όπως 40 χρόνων άντρες».

Η δύσκολη ζωή στις Πρέσπες επιδεινωνόταν από το γεγονός ότι, μέχρι πριν από 30 χρόνια, τόσο οι αλιείς όσο και οι αγρότες βρίσκονταν στο έλεος του καιρού. Τις χρονιές με πολλές βροχές, τα χωράφια γύρω από τις λίμνες πλημμύριζαν και δεν προλάβαιναν να «στραγγίξουν» έγκαιρα για τη σπορά, ενώ τις χρονιές με λίγο νερό οι αγρότες δεν είχαν για να ποτίσουν.

Ακόμη, οι ψαριές λιγόστευαν χρόνο με τον χρόνο, ενώ οι κτηνοτρόφοι ανέβαζαν τα κοπάδια στα βουνά για βοσκή, αφού οι όχθες μετατρέπονταν σε πυκνούς καλαμιώνες. Η κοινωνία ήταν φτωχή.

«Οταν ήμουν 17-18 χρόνων κλέβαμε αυγά να πάμε στο καφενείο να πάρουμε κανένα τσιγάρο, να παίξουμε κανένα χαρτί, να πάρουμε μια σοκολάτα», λέει ο αγρότης κ. Λάζαρος Πετρίδης.

Ομως η κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα δεν έπληττε μόνο τους επαγγελματίες.

Το ευαίσθητο οικοσύστημα των δύο λιμνών -οι οποίες τρέφουν την περιοχή και όχι μόνο- βρισκόταν σε πλήρη εγκατάλειψη. Πολύτιμα κομμάτια του είχαν εκχερσωθεί, ενώ τα προστατευόμενα είδη εξαφανίζονταν. Το σπανιότερο είδος πελεκάνου στον κόσμο, ο αργυροπελεκάνος, μετρούσε τη δεκαετία του 1980 τα τελευταία 150 ζευγάρια του.

Η εικόνα σήμερα

Σήμερα τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά. Η υποβάθμιση των λιμνών έχει ανασχεθεί, τα σπάνια είδη της περιοχής επέστρεψαν και πολλαπλασιάστηκαν. Οι αργυροπελεκάνοι μαζεύονται γύρω από τις βάρκες των ψαράδων σαν τις γάτες στις ταβέρνες – σύμφωνα με την Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών, τα ζεύγη τους φτάνουν αυτές τις ημέρες τα 1.400.Η φύση έχει «ανακάμψει».

Και οι επαγγελματίες της περιοχής, ιδίως οι αγρότες, βλέπουν κάθε χρόνο την παραγωγή τους να αυξάνεται. Οι Πρέσπες ζουν πλέον από τη διάσημη καλλιέργεια φασολιών -του γνωστού σε όλη την Ελλάδα γίγαντα-ελέφαντα- και, δευτερευόντως, από τον τουρισμό. Πώς συνέβη αυτό;

«Αυτό που χρειάζεται είναι η αναζήτηση της συναίνεσης, ο διάλογος», λέει ο πρόεδρος του φορέα διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών, Νίκος Γιαννάκης.

Οπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, το πρώτο δεκαήμερο του Μαρτίου βρέθηκε μαζί με εκπροσώπους του Δήμου Πρεσπών, των αγροτών, των αλιέων και κτηνοτρόφων, της Περιφέρειας, της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, του Τοπικού Οργανισμού Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ) και φυσικά με εκπροσώπους των περιβαλλοντικών οργανώσεων, στο ίδιο τραπέζι.

Στο νοτισμένο από την υγρασία Κέντρο Ενημέρωσης της Πύλης Πρεσπών η συζήτηση ξεκίνησε με παρουσιάσεις από ειδικούς επιστήμονες, για τα αποτελέσματα της προηγούμενης χρονιάς.

Αντίθετα όμως με ό,τι συμβαίνει στην υπόλοιπη χώρα όταν τίθενται στο τραπέζι προτάσεις για τη διαχείριση μιας λίμνης ή ενός ποταμού, η συζήτηση εδώ κατέληξε για όγδοη συνεχή χρονιά σε κοινή απόφαση. Σε καμία άλλη λίμνη στη χώρα δεν υπάρχει συναπόφαση φορέων, περιβαλλοντολόγων και επαγγελματιών στη διαχείριση των υδάτων, γεγονός που κάνει το παράδειγμα της Πρέσπας μοναδικό.

Οι δύο λίμνες δημιουργούν ένα σύνθετο σύστημα: η στάθμη του νερού στη Μικρή Πρέσπα, που βρίσκεται σχεδόν ολόκληρη μέσα στα ελληνικά σύνορα, είναι σήμερα υψηλότερη κατά 10 μέτρα από τη Μεγάλη Πρέσπα, της οποίας μόλις ένα μικρό μέρος είναι ελληνικό. Ολες οι δραστηριότητες στην Πρέσπα, συμπεριλαμβανομένης και της καλλιέργειας των διάσημων φασολιών, είναι άμεσα συνδεδεμένες με το ύψος των δύο λιμνών.

Μας το εξηγεί ο κ. Πετρίδης, καθώς προχωράμε στους λασπωμένους αγρούς.

«Από εκεί και κάτω είναι λίμνη», λέει, δείχνοντας στην κατεύθυνση ενός πυκνού καλαμιώνα. «Εκείνο το χωράφι είναι υψομετρικά ψηλά, δεν το “πιάνει”. Αν όμως δεν γίνει καλή ρύθμιση και ανεβεί η στάθμη της λίμνης, κι αυτός... γίνεται λίμνη».

Τις δύο λίμνες χωρίζει ένα φράγμα, ένα «θυρόφραγμα» όπως αποκαλείται.

Η σωστή διαχείριση του φράγματος διασφαλίζει ότι η στάθμη (στη Μικρή Πρέσπα) θα παραμείνει αρκετά ψηλά ώστε να δημιουργηθούν έγκαιρα τα «υγρά λιβάδια» που είναι απαραίτητα για την αναπαραγωγή των ψαριών και των πουλιών. Αλλά και ότι θα τραβηχτεί αρκετό νερό έγκαιρα ώστε και να μην πλημμυρίσουν τα χωράφια για την καλλιέργεια του φασολιού και τη βόσκηση των ζώων και για να υπάρξει και αρκετό νερό για άρδευση.

«Αν έχουμε χιόνια πολλά και βροχές όπως φέτος, το νερό που μπαίνει στη λίμνη είναι πολύ και (η στάθμη) ανεβαίνει επικίνδυνα. Τότε ανοίγουμε την “πόρτα” να φεύγει λίγο λίγο. Αν το χωράφι πλημμυρίσει, ένα μέτρο να την κατεβάσεις τη λίμνη, δεν στραγγίζει το χωράφι. Εγώ πρέπει μέχρι τέλος Μαΐου να σπείρω», εξηγεί ο κ. Πετρίδης.

Δέκα οργανώσεις

Κάτι ασυνήθιστο στην υπόθεση των Πρεσπών είναι ότι το θυρόφραγμα, που αποτελεί τον ζωτικής σημασίας ρυθμιστή της περιβαλλοντικής και κοινωνικοοικονομικής ισορροπίας στην περιοχή, κατασκευάστηκε όχι από το κράτος, αλλά με ιδιωτική πρωτοβουλία: συγκεκριμένα, της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών. Πρόκειται για έναν «συνασπισμό» 10 μη κυβερνητικών οργανώσεων που δημιουργήθηκε το 1991 με σκοπό την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος της Πρέσπας και ήδη μετράει αρκετές σημαντικές βραβεύσεις για το έργο του. Πριν από λίγα χρόνια, η ΕΕΠ ανέλαβε μέσω ενός κοινοτικού προγράμματος (Life) να λάβει μέτρα για την προστασία δύο απειλούμενων πουλιών, του πελεκάνου και της λαγγόνας.

«Για να προστατεύσουμε αυτά τα πουλιά, ήταν απαραίτητο να ρυθμίσουμε με κάποιο τρόπο τη στάθμη της λίμνης, έτσι ώστε την άνοιξη να πλημμυρίζει τις παραλίμνιες περιοχές και το καλοκαίρι να είναι σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα, έτσι ώστε να μπορούμε να κόβουμε τους καλαμιώνες και να έχουμε υγρά λιβάδια», εξηγεί η διευθύντρια της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών, Μυρσίνη Μαλακού.

«Το θυρόφραγμα όμως είναι ένα εργαλείο, πρέπει να του πεις τι θέλεις να κάνεις. Ετσι δημιουργήσαμε την Επιτροπή Διαχείρισης Υγροτόπων, που είναι συμβουλευτική επιτροπή η οποία δουλεύει μέσα στο πλαίσιο του φορέα διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών. Συγκαλείται κάθε χρόνο και σκοπό έχει να αποφασίσει για το πώς θα πρέπει να διακυμαίνεται η στάθμη της λίμνης κάθε εποχή».

Είναι όλα ρόδινα στις Πρέσπες; Προφανώς όχι.

«Μη θεωρείς ότι επειδή συζητάμε είμαστε... και μια ευτυχισμένη οικογένεια», λέει η κ. Μαλακού. «Μπορεί να γίνει μεγάλη διαφωνία και καβγάς. Ομως είμαστε στο ίδιο τραπέζι και δεν φεύγουμε άμα δεν λύσουμε το θέμα».

Η σημερινή συναίνεση για τη διαχείριση των λιμνών είναι το αποτέλεσμα επίπονης προσπάθειας δύο δεκαετιών. Το ενδιαφέρον είναι πως η σχέση των περιβαλλοντικών οργανώσεων με τους κατοίκους δεν είχε ξεκινήσει με τους καλύτερους οιωνούς. «Παλιά κι αυτοί είχανε ξεκινήσει λίγο... κόντρα», επιβεβαιώνει ο κ. Πετρίδης.

Αιτία της διαμάχης ήταν οι αυστηρές απαγορεύσεις που προηγήθηκαν του χαρακτηρισμού της περιοχής ως εθνικού δρυμού το 1974: απαγορεύεται η βόσκηση, απαγορεύεται η καλλιέργεια.

Δύσκολη αρχή

«Όταν ξεκινήσαμε πριν από 25 χρόνια, στην Πρέσπα υπήρχαν αντίπαλα στρατόπεδα», λέει η κ. Μαλακού.

Η σύγκλιση των δύο «στρατοπέδων» χρειάστηκε χρόνο.

«Ηρθαν νεαροί από τα πανεπιστήμια, οικολόγοι, δεν ξέρανε. Μετά έζησαν εδώ πολλά χρόνια και μετά αναθεωρήσαν πολλές απόψεις. Κι εμείς καταλάβαμε ότι καλό μας κάνουν», λέει ο κ. Λάζαρος Πετρίδης.

Με τα καλά αποτελέσματα της συναινετικής διαχείρισης του νερού να είναι πλέον ορατά για όλους, η νέα γενιά των επαγγελματιών στις Πρέσπες αντιμετωπίζει τις περιβαλλοντικές οργανώσεις ως παράγοντα προόδου.

«Τα παλιά μυαλά είναι παλιά μυαλά. Εμείς οι νέοι είπαμε να προχωρήσουμε ένα βήμα μπροστά», λέει ο κ. Νίκος Τραϊανόπουλος, ένας νέος στην ηλικία ψαράς που δείχνει να εκφράζει το γενικό αίσθημα των ψαράδων και αγροτών της ηλικίας του στην περιοχή. «Εχουμε να κάνουμε με επιστήμονες, που κάνουν τη δουλειά τους σωστά. Εμείς οι νέοι που μείναμε εδώ γιατί είναι επιλογή μας, θέλουμε αυτό που μας άφησαν οι παππούδες μας και οι πατεράδες μας να μπορούμε να το αξιοποιήσουμε και να το πάμε λίγο πιο μπροστά».

Η συνεννόηση όμως δεν είναι κάθε χρόνο δεδομένη, και έτσι, όπως εξηγεί και ο πρόεδρος του φορέα διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών, Ν. Γιαννάκης, απαιτεί κάθε φορά μια νέα προσπάθεια.

«Παρότι απογοητεύομαι από το γεγονός ότι υπάρχει δυσκολία και στην επικοινωνία και στη συμφωνία σε όλα τα θέματα και υπάρχουν προκαταλήψεις από όλους απέναντι σε όλους, δεν πρέπει ποτέ να σταματάμε να διαπραγματευόμαστε και να αναζητάμε τη συναίνεση στον μέγιστο δυνατό βαθμό. Μόνο αν βάλεις όλους που υφίστανται τη σχέση με το αντικείμενο σε ένα τραπέζι μπορείς να πετύχεις», λέει.

Η ανησυχία για τους γείτονες των Πρεσπών

Με τη βελτίωση στο ελληνικό κομμάτι, η ανησυχία μετακινείται στους γείτονες. «Αν πάτε δίπλα που έχει το μεγαλύτερο μέρος η FYROM, επικρατεί ένα μαύρο χάλι, σκουπίδια και ανεξέλεγκτα φυτοφάρμακα», λέει ο κ. Μ. Ναλμπαντίδης, πρόεδρος του ΤΟΕΒ Πρεσπών.

Το 2000 με κοινή διακήρυξη των πρωθυπουργών Ελλάδας, Αλβανίας, FYROM, έγινε στην Πρέσπα το πρώτο Διασυνοριακό Πάρκο των Βαλκανίων. Το 2010 υπεγράφη συμφωνία των τριών χωρών με την Ευρωπαϊκή Ενωση, η οποία δεν έχει κυρωθεί από την Ελλάδα.

«Αυτό δεν εμποδίζει να συνεργαζόμαστε, αφού μοιραζόμαστε τον ίδιο τόπο. Σε επίπεδο χαμηλότερο υπάρχει συνεργασία, μεταξύ των ΜΚΟ, δήμων, σε ανώτερο επίπεδο υπάρχει τεράστια καθυστέρηση», λέει η κ. Μαλακού.