EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτινα Χαλματζη
Της Αννας Γριμανη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Ελληνικότητα είναι η αγάπη για τον τόπο και τους ανθρώπους, η
γνώση της ιστορίας, η επίγνωση της παράδοσης και της πολιτιστικής
κληρονομιάς. Πρόκειται για ευθύνη και όχι ιδιότητα που εκχωρεί
κάποιου είδους δικαιώματα. Είναι λοιπόν μια εσωτερική κατάσταση,
ένα προσωπικό βίωμα, που όμως καλλιεργείται, διδάσκεται,
αναπτύσσεται και μεταλλάσσεται. Δεν είναι απλώς ένα αίσθημα ή
συνείδηση, είναι κάτι περισσότερο, είναι συναίσθηση.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Τα ντοματάκια της Σαντορίνης, προσφορά της ηφαιστειακής γης
στους λιγοστούς κατοίκους του νησιού που απαρνήθηκαν την εύκολη
λύση των «rooms to let» και επέλεξαν να ποτίσουν την καμένη γη με
τον ιδρώτα τους. Και αυτή τους αντάμειψε με κάτι τόσο μικρό, τόσο
σεμνό, τόσο νόστιμο, αλλά και τόσο αληθινό.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Ο Ελληνας της δημιουργίας, της πρωτοπορίας, του αυτοσχεδιασμού,
που δεν αναγνωρίζει όρια και περιορισμούς, που ανοίγει καινούργιους
δρόμους.
Αυτό που με «χαλάει».
Η εσωστρέφεια, η ναρκισσιστική αντίληψη ότι είμαστε το κέντρο
του σύμπαντος, ότι οι ξένοι ασχολούνται μαζί μας και συνήθως
«βουλεύοντες κακά».
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Ευθύνη. Ηθική δέσμευση για να αφήσεις παρακαταθήκη, να
προσθέσεις τον δικό σου κρίκο στην αλυσίδα των 2.500 χρόνων. Και ο
κρίκος αυτός πρέπει να είναι στέρεος ώστε σε αυτόν να στηριχθούν οι
επερχόμενες γενιές. Η ιδιότητα της καταγωγής αποκτά νόημα μόνο όταν
την αξιοποιήσεις ώστε να δημιουργήσεις τη δική σου ταυτότητα.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει
προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Κάθε εποχή παράγει το δικό της πολιτιστικό προϊόν, το οποίο
αξιολογείται διαχρονικά. Η ιστορία κάνει τη δική της «φυσική
επιλογή», αποβάλλει ό,τι είναι περιττό ή χυδαίο και αναδεικνύει
ό,τι είναι αληθινό. Παράγουμε λοιπόν πολιτισμό, αλλά την ποιότητά
του θα την εκτιμήσουν οι επερχόμενες γενεές. Η ρητορική της
ελληνικότητας και της «σπουδαίας κληρονομιάς» μόνο ως βαρίδι μπορεί
να λειτουργήσει, εγκλωβίζοντας τους δημιουργούς σε μια ανούσια,
μουσειακή επανάληψη του παρελθόντος. Ο ελληνικός πολιτισμός ήταν
ανέκαθεν εξωστρεφής και μεγαλούργησε μόνο όταν βρέθηκε σε συνθήκες
σύμμειξης με άλλους. Η περιβόητη παγκοσμιοποίηση μπορεί να
αποτελέσει το ιδανικό περιβάλλον για τους Ελληνες καλλιτέχνες και
επιστήμονες, ώστε να αναπτύξουν μια νεωτεριστική ελληνικότητα που
θα απευθύνεται στον πολίτη του κόσμου. Αντί λοιπόν να την
ξορκίζουμε υιοθετώντας ξενοφοβικές κορώνες, καλύτερα να μάθουμε να
την αξιοποιούμε.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται τον σύγχρονο
κόσμο;
Κάθε άτομο (τι ωραία ελληνική λέξη αλήθεια!) έχει τη δική του
ταυτότητα, διαμορφωμένη από τα προσωπικά του βιώματα, το χαρακτήρα
του, τα πιστεύω του, τις επιδόσεις του, τους ανθρώπους που γνώρισε,
τα βιβλία που διάβασε, τους τόπους που επισκέφτηκε. Η
διαφορετικότητα κάθε Ελληνα είναι η δύναμή του.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Γιατί τόση περιφρόνηση (από το κράτος πρωτίστως και ακολούθως
και από τους πολίτες) για το φυσικό περιβάλλον; Γιατί δεν μπορούμε
να προστατεύσουμε τα δάση μας, τις ακτές μας, τα νερά μας;
Πέταξα πολλά από τα «πρέπει» που μου πρότεινε ο πατέρας μου. Τα
υιοθετώ πάλι τώρα, που έγινα εγώ πατέρας. Ελπίζω μόνο να διατηρήσω
και την ίδια φιλελεύθερη προσέγγιση που είχε εκείνος.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Καβάφης, ο πιο Ελληνας και ταυτόχρονα ο πιο παγκόσμιος
ποιητής. Τα άπαντα του δημιουργού των «Κεριών» (μαζί με τα
αποκηρυγμένα) βρίσκονται πάντα κοντά μου. Ο Αλεξανδρινός πήρε
μικρές, ξεθωριασμένες στιγμές του παρελθόντος, τις έντυσε με τα
χρώματα του σήμερα και τους έδωσε διαχρονικό νόημα. Και τι
περισσότερο μπορεί να επιδιώκει κάποιος για την ολοκλήρωση μιας
διαδρομής, από το να είναι «… σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκε μια τέτοια πόλι…»;
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Το φιλότιμο. Λέξη που δεν μεταφράζεται σε άλλη γλώσσα, που
διορθώνει τα στραβά του χαρακτήρα μας, που επουλώνει τις κοινωνικές
πληγές μας, που αναδεικνύει τις αρετές μας.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Στην εποχή των GPS υπάρχουν πάντα οι Ελληνες που αποφεύγουν τους
χαρτογραφημένους δρόμους και επιλέγουν να ανοίγουν δικούς τους.
* Ο Κωνσταντίνος Συρίγος, MD, PhD, είναι αν. καθηγητής
Παθολογίας – Ογκολογίας στην Ιατρική Σχολή Αθηνών και Visiting
Professor of Thoracic Oncology, Yale School of Medicine.