EIKONOΓPAΦHΣH: Τιτινα Χαλματζη
Της Αννας Γριμανη
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Οπως συμβαίνει με όλα τα έθνη: αίσθημα και συνείδηση μιας
ιδιαιτερότητας, που τη σκάλισε σαν πάνω σε βράχο η Ιστορία. Μπορεί
να σου γεννήσει ενθουσιασμό και περηφάνια, αλλά και τόνους πικρής
απογοήτευσης. Σήμερα πολλοί, και ιδίως νεότεροι, είναι σχεδόν
ανθέλληνες από αντίδραση στα στραβά μας, δικαίως από μια πλευρά.
Καταλήγουν όμως σε μια ξενολαγνία. Κι έτσι, την ελληνικότητα
αγκαλιάζουν κυρίως κάποιοι από τις μεσαίες και τις κατώτερες
τάξεις, που ανέκαθεν δεν είχαν πολλές επιλογές.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα;
Τα μικρά γράμματα του αλφαβήτου μας.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Από τον Καζαντζάκη ώς τον Καβάφη, που έλαμψαν στο εξωτερικό, και
από τον Παπαδιαμάντη ώς τον Καρυωτάκη, που εξακολουθούν να
εμψυχώνουν μόνο εμάς. Μιλάμε για τέτοιες υπέροχες εκδοχές μας, για
τέτοιους συμπατριώτες μας, που συνηθίζουμε να τους σταυρώνουμε σαν
τον Χριστό, πριν τους αναγνωρίσουμε.
Αυτό που με «χαλάει».
Η αυτοαπέχθεια, που έχει καταντήσει εθνικό μας σπορ. Προσπάθησε
να αλλάξεις κάποια από τα στραβά μας και συμφιλιώσου με άλλα,
ανακαλύπτοντας τη θετική τους όψη. Κάνε τουλάχιστον καλά τη δουλειά
σου, «σώζοντας τον κόσμο» από το δικό σου πόστο. Οταν απορρίπτεις
τον διπλανό σου, μήπως απλώς βαυκαλίζεσαι ότι είσαι αλλιώτικος;
Φρόντισε να καταλάβεις για ποιο λόγο γίνονται όσα σε χαλάνε. Μήπως
με τη στάση σου διαιωνίζεις τον φαύλο κύκλο και δεν πρόκειται έτσι
να διορθωθεί το παραμικρό;
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Και τα δύο, όπως με όλα σε αυτήν τη ζωή. Μειονέκτημα, εάν πας
για στέλεχος επιχειρήσεων και, γενικά, διψάς για καριέρα, κέρδη και
ανταγωνισμό. Για να ζήσεις όμως ειρηνικά με τον εαυτό σου, η
νεοελληνική παράδοση -με την οικογένεια στο επίκεντρό της και με τα
ανθρώπινα μεγέθη- είναι ιδανική. Δυστυχώς, οι αξίες της ασύδοτης
ελεύθερης αγοράς, που αποθεώνονται από τα μίντια και κυριαρχούν
γύρω μας, έχουν την αντίθετη ακριβώς νοοτροπία.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει
προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Πολιτισμό παράγει ο Ελληνας κάθε εποχής, αναγκαστικά. Σήμερα,
πιο πολύ από ποτέ, η ελληνικότητα φαίνεται παρωχημένη. Της μόδας
είναι να υιοθετείς τα μέτρα και τα σταθμά της παγκοσμιοποίησης.
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται τον σύγχρονο
κόσμο;
Ξεπεσμένοι απόγονοι ένδοξων αρχαίων προγόνων και φτωχοί
συγγενείς σύγχρονων Κεντροευρωπαίων. Αν και σήμερα σχεδόν
επιβάλλεται να περιέρχεσαι τον κόσμο με την ταυτότητα του
παγκοσμιοποιημένου πολίτη, που η εθνικότητά του περιορίζεται σ’
έναν μάλλον διακοσμητικό ρόλο.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Ο Ελληνας απορεί με ένα «γιατί», για όλα σαν μικρό παιδί και
ταυτόχρονα τα ανέχεται σχεδόν όλα, ακόμη και τα πιο εξωφρενικά. Οσο
για το τι «πρέπει» και τι δεν «πρέπει» α λα ελληνικά, ιδού μία από
τις μεγαλύτερες αρετές μας – και ταυτόχρονα, αχίλλειος πτέρνα μας:
ότι έχουμε, συγκριτικά με άλλες, τόσο λίγα «πρέπει» στη νεοελληνική
κοινωνία.
O Ελληνας ποιητής μου.
Ο Καβάφης. Οχι μόνο για το πώς έκανε την Ιστορία έργο του (και
το έργο του Ιστορία).
Ή για την προφητική, πραγματιστική και αντιλυρική πεζολογία του.
Αλλά και για το πώς, μιλώντας για τον ομοφυλόφιλο ερωτισμό του,
κατορθώνει να συγκινεί όλα τα φύλα.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Το μέτρο. Ως επικίνδυνη ισορροπία.
Η οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη – ορίστε την.
Μια οδός που χαρακτηρίζεται συνεχώς από ασυνέχεια. Και που
σίγουρα δεν θα τη βρεις παριστάνοντας τον παγκόσμιο, δηλαδή
επιλέγοντας ως σκηνικό του έργου σου τις σύγχρονες μητροπόλεις και
θέματα που κραυγάζουν πόσο οικουμενικά είναι. Ο Καζαντζάκης γνώρισε
τη διεθνή επιτυχία μ’ ένα από τα πιο τοπικιστικά βιβλία του, τον
«Ζορμπά». Ο δρόμος για το παγκόσμιο ξεκινάει αναπόφευκτα από το
τοπικό.
* Ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος είναι πεζογράφος. Τα δύο τελευταία του
βιβλία είναι: «Η Μεγάλη Αμμος» (Κέδρος, 2007) και το «Απέραντα
άδειο σπίτι» (Κέδρος, 2009).