Τον Μάιο του 1940 συμπληρώνονταν οκτώ μήνες από την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ίδιο ήταν και το διάστημα κατά το οποίο βρισκόταν υπό τα όπλα η Μεγάλη Βρετανία, η οποία είχε κηρύξει τον πόλεμο στη Γερμανία ήδη από τις 3 Σεπτεμβρίου του προηγούμενου χρόνου. Τη στιγμή εκείνη ανέλαβε την πρωθυπουργία της χώρας ένας έμπειρος πολιτικός –ο οποίος διέθετε και στρατιωτική εμπειρία–, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ. Η Καθημερινή, παρακολουθώντας τις ραγδαίες εξελίξεις στο μέτωπο της ∆υτικής Ευρώπης, όπου οι δυνάμεις της χιτλερικής Γερμανίας εισέβαλλαν στο Βέλγιο, στην Ολλανδία, στο Λουξεμβούργο και στη Γαλλία, επιλέγει να δημοσιεύσει μια σειρά κειμένων του διακεκριμένου Γάλλου κριτικού και βιογράφου Λεόν Λεμονιέ (Léo Lemonnier), με τίτλο «Φυσιογνωμίαι του πολέμου». Στις 5 Μαΐου 1940, αρχίζει να δημοσιεύεται η σχετική σειρά κειμένων για τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, στον οποίο δόθηκε η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης από τον βασιλιά Γεώργιο ΣΤ΄ πέντε ημέρες αργότερα. Σε αυτά τα κείμενα ο Λεμονιέ επιλέγει να φωτίσει τις ίσως λιγότερο γνωστές πτυχές της ζωής του πατέρα της νίκης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: την παιδική του ηλικία στο Χάροου και στο Σάντχερστ· τα πρώτα του βήματα στον βρετανικό στρατό και την περιπετειώδη του φύση, που τον οδηγούσε στο να συμμετέχει εθελοντικά σε διάφορες πολεμικές συγκρούσεις κατά τη διάρκεια του ταραγμένου για τη Βρετανική Αυτοκρατορία 19ου αιώνα· την εμπλοκή του στην πολιτική και την πρώτη του εκλογική νίκη· τις υπουργικές του θητείες στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη συντριβή στην Καλλίπολη, καθώς και την επάνοδό του λίγο πριν από την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, για το ξέσπασμα του οποίου προειδοποιούσε από το 1932. Από τη σημερινή σκοπιά, ο καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Θανάσης Χρήστου αποτιμά τη δράση ενός από τους σπουδαιότερους πολιτικούς του 20ού αιώνα.
Ενας χαλκέντερος και διορατικός ηγέτης
Στις 13 Μαΐου 1940, ο νέος πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Ουίνστον Τσώρτσιλ στην πρώτη του ομιλία στη Βουλή των Κοινοτήτων, απευθυνόμενος στους ομοεθνείς του, είπε με αμεσότητα και παρρησία: «∆εν έχω τίποτε να προσφέρω παρά αίμα, μόχθο, δάκρυα και ιδρώτα!». Μια παρακαταθήκη πραγματισμού και αλληλεγγύης, με την οποία ο εξηνταεξάχρονος πολιτικός κέρδισε από την πρώτη στιγμή την εμπιστοσύνη του βρετανικού λαού, όταν τρεις ημέρες νωρίτερα, στις 10 Μαΐου, είχε λάβει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης από τον βασιλιά της Αγγλίας Γεώργιο ΣΤ΄.
Ας σημειωθεί ότι η 10η Μαΐου 1940 είναι μια ξεχωριστή ημερομηνία μέσα στη δίνη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αφού την ημέρα αυτή είχε εκδηλωθεί η επίθεση της Wehrmacht εναντίον του Βελγίου, του Λουξεμβούργου και της Ολλανδίας, αλλά και της Γαλλίας. Ενώ ταυτόχρονα, την ίδια ημέρα, ο μέχρι πρότινος πρωθυπουργός Νέβιλ Τσάμπερλαιν είχε υποβάλει την παραίτησή του.
Είναι γεγονός πως βρισκόμαστε στον αστερισμό της δεύτερης παγκόσμιας αναμέτρησης, όταν την 1η Σεπτεμβρίου 1939 οι ναζιστικές μεραρχίες είχαν διαβεί απρόκλητα τη γερμανοπολωνική μεθόριο και δύο ημέρες αργότερα, στις 3 Σεπτεμβρίου 1939, η Γαλλία με την Αγγλία είχαν κηρύξει τον πόλεμο εναντίον του Χίτλερ.
Ταυτόχρονα, στις 3 Σεπτεμβρίου, ένα σημαδιακό τηλεγράφημα τριών λέξεων «Winston is back» («Ο Ουίνστον επέστρεψε») γνωστοποιούσε στο Βασιλικό Ναυτικό και κατ’ επέκταση σε όλη τη βρετανική επικράτεια ότι ο τότε πρωθυπουργός Νέβιλ Τσάμπερλαιν διόρισε τον Ουίνστον Τσώρτσιλ στον θώκο του υπουργού Ναυτικών. Αξίωμα που ο τελευταίος κατείχε ξανά τα κρίσιμα χρόνια 1911-1915, όταν μάλιστα το 1915 εκδηλώθηκε η περίφημη εκστρατεία στα ∆αρδανέλια.
Βέβαια, στη συνάφεια αυτή ας επισημανθεί ότι είχε προηγηθεί ένα σχετικό παρασκήνιο. Στις 9 Απριλίου 1940, είναι γνωστό πως η χιτλερική Γερμανία επιτέθηκε εναντίον της ∆ανίας και της Νορβηγίας. Στις 14 Απριλίου, ακριβώς πέντε ημέρες αργότερα, το Λονδίνο ύστερα από την επίμονη παρέμβαση του υπουργού Ναυτικών απέστειλε στρατιωτική δύναμη στη Νορβηγία, η οποία ωστόσο αναγκάστηκε να επιστρέψει άπρακτη στις 2 Μαΐου, εξαιτίας της παντελούς απουσίας αεροπορικής κάλυψης.
Όλοι τότε, Βουλή των Κοινοτήτων και κοινή γνώμη, θεώρησαν, παρά τη ριψοκίνδυνη εμπλοκή του Τσώρτσιλ, ως κύριο υπεύθυνο τον Τσάμπερλαιν. Στη νευραλγική αυτή καμπή ο τελευταίος σκέφθηκε να σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού, χωρίς όμως να λογαριάσει τον ξενοδόχο, με αποτέλεσμα το Εργατικό Κόμμα να αρνηθεί και ο Τσάμπερλαιν να οδηγηθεί στο αδιέξοδο της παραίτησης.
Με τις εξελίξεις αυτές σηκώθηκε δυναμικά η αυλαία του κεφαλαίου της εμπλοκής του Τσώρτσιλ στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μία από τις πρώτες ενέργειες του νεόκοπου πρωθυπουργού ήταν ο σχηματισμός κυβέρνησης συνεργασίας με τη συμμετοχή του Εργατικού Κόμματος, υπό την προϋπόθεση ότι ο ίδιος θα κρατούσε το Υπουργείο Άμυνας, έτσι ώστε να έχει υπό τον έλεγχό του το σύνολο των βρετανικών ενόπλων δυνάμεων.
Βέβαια, καθ’ όλη τη διάρκεια του Μαΐου και του Ιουνίου του 1940, 300.000 Άγγλοι στρατιώτες εκκένωναν τη ∆ουνκέρκη, ενώ η Γαλλία υπέκυπτε στην ισχύ των γερμανικών όπλων και ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, λόρδος Χάλιφαξ, διερευνούσε τις προθέσεις των ναζιστών για μια πιθανή λήξη της στρατιωτικής αναμέτρησης. Αυτό όμως προσέκρουσε στην κατηγορηματική άρνηση του Τσώρτσιλ, ο οποίος εκτιμούσε ότι με τον συμβιβασμό αυτόν ολόκληρη η Ευρώπη θα διολίσθαινε στα χέρια της ναζιστικής Γερμανίας. Και γι’ αυτό, τον ∆εκέμβριο του 1940 αντικατέστησε τον υπουργό Εξωτερικών του με τον Άντονι Ίντεν.
Με την πτώση της Γαλλίας, η Μεγάλη Βρετανία αντιστεκόταν μόνη της πλέον απέναντι στην αποθρασυμένη Wehrmacht, η οποία έκανε τολμηρά σχέδια για την κατάληψη της βρετανικής μητρόπολης. Από το χρονικό αυτό σημείο και μετά αρχίζει η περίφημη Μάχη της Αγγλίας, με τη Luftwaffe να βομβαρδίζει στο πλαίσιο του σχεδίου «Θαλάσσιος Λέων» με αμείλικτο και θανάσιμο τρόπο τα βρετανικά λιμάνια και τους ακάλυπτους στρατιωτικούς στόχους και από τον Σεπτέμβριο να βομβαρδίζει τις νυχτερινές ώρες και το Λονδίνο με τους αμάχους του.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της επώδυνης αυτής φάσης των επίμονων βομβαρδισμών (Αύγουστος 1940-Μάιος 1941) και ενώ οι σειρήνες της αεράμυνας προσκαλούσαν τα γυναικόπαιδα να κρυφτούν στα καταφύγια, ο Τσώρτσιλ, νηφάλιος και ψύχραιμος, εμφανιζόταν στις πληγείσες περιοχές ως ο ακάματος εμψυχωτής και τόνωνε το φρόνημα και την εγκαρτέρηση του σκληρά δοκιμαζόμενου βρετανικού λαού.
Αναμφίβολα, ο οξύνους και απρόβλεπτος Βρετανός πολιτικός διέθετε μια σφαιρική εικόνα των στρατιωτικοπολιτικών ζητημάτων, παρά τις κατά καιρούς εμμονικές του προσεγγίσεις, και αυτό φάνηκε όταν ανέλαβε την πρωθυπουργία μεσούντος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και προσδιόρισε αμέσως τους κύριους στρατηγικούς του στόχους. Με πρώτο την προσπάθεια εξασφάλισης της εμπλοκής των ΗΠΑ στον πόλεμο. ∆εύτερο, τη διασφάλιση της πρόσβασης στα πετρέλαια και στους φυσικούς πόρους της Μέσης Ανατολής και κατ’ επέκταση της επικοινωνίας ανάμεσα στην Αίγυπτο και την Ινδία. Και τρίτο και τελευταίο, τη διευκόλυνση ανάπτυξης ενός αντιστασιακού κινήματος στην κατεχόμενη Ευρώπη εναντίον των Γερμανών.
Μείζονος σπουδαιότητας γεγονός, επίσης, αποτελεί το άνοιγμα ενός δεύτερου μετώπου εναντίον του Χίτλερ στην Ευρώπη. Είναι γνωστό ότι ο Στάλιν απαιτούσε ήδη από τον Αύγουστο του 1941 να ανοίξει μια δεύτερη γραμμή αντιπαράθεσης στην αχίλλειο πτέρνα των χιτλερικών μεραρχιών στη ∆ύση, και τούτο για να ανακουφισθεί στην Ανατολή ο ερυθρός στρατός, που πολεμούσε ήδη με μεγάλες θυσίες.
Ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ διακρινόταν από μια θετική διάθεση απέναντι στο συγκεκριμένο σχέδιο, σε αντίθεση με τον Βρετανό πρωθυπουργό, ο οποίος αντιδρούσε, με το επιχείρημα ότι οι Σύμμαχοι θα έπρεπε να προετοιμασθούν συστηματικά και σε βάθος χρόνου για ένα τέτοιας εμβέλειας εγχείρημα. Ο Στάλιν από την πλευρά του ήταν δύσκολο να αποστασιοποιηθεί από την ιδέα ότι ο ουσιαστικός λόγος της καθυστέρησης αυτής από τους πρόσφατα αποκτηθέντες φίλους του ήταν η ολοκληρωτική εξουθένωση των δύο μονομάχων του ανατολικού μετώπου.
Η λυδία λίθος, ωστόσο, που έκρινε την αντιπαράθεση και διέλυσε την εκατέρωθεν καχυποψία των Συμμάχων αποκαλύφθηκε, όταν απέτυχε παταγωδώς τον Αύγουστο του 1942 η επιδρομή των Συμμάχων στη ∆ιέππη, αφενός οδηγώντας τα δύο τρίτα του δυτικού εκστρατευτικού σώματος στην καταστροφή και αφετέρου δικαιώνοντας τις επιφυλάξεις του παλαίμαχου Βρετανού πολιτικού. Και η οριστική απόφαση για το επίμαχο ζήτημα λήφθηκε στη Διάσκεψη της Τεχεράνης (28 Νοεμβρίου-1 ∆εκεμβρίου 1943), όταν οι τρεις ηγέτες, Ρούσβελτ, Τσώρτσιλ και Στάλιν, κατέληξαν από κοινού στη δρομολόγηση της αγγλοαμερικανικής απόβασης στη Νορμανδία στις 6 Ιουνίου 1944.
Η επόμενη συνάντηση των τριών μεγάλων ηγετών, με την ίδια πάντα σύνθεση, πραγματοποιήθηκε στη Γιάλτα της Κριμαίας (4-11 Φεβρουαρίου 1945) με την κωδική ονομασία «Αργοναύτης», όπου οι τρεις κατέληξαν στην οριστικοποίηση των σχεδίων τους για την επικείμενη συνθηκολόγηση του υπό κατάρρευση Γ΄ Ράιχ.
Ταυτόχρονα, στην Άπω Ανατολή μαινόταν ο πόλεμος εναντίον της Ιαπωνίας και Αμερικανοί και Βρετανοί ένιωθαν έντονα την ανάγκη της συνδρομής της Μόσχας, με αποτέλεσμα Ρούσβελτ και Τσώρτσιλ να αναγνωρίσουν στον Σοβιετικό εταίρο τους την πολύτιμη συνδρομή της χώρας του στον πόλεμο και ως εκ τούτου και την αναβαθμισμένη επιρροή της στην Ανατολική Ευρώπη.
Λίγο αργότερα, στις 12 Απριλίου 1945, ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ άφηνε την τελευταία του πνοή στην πατρίδα του και τα ηνία της εξουσίας αναλάμβανε ο Χάρι Τρούμαν, ενώ στις 8 Μαΐου 1945 οι στρατηγοί του Χίτλερ παρέδιδαν άνευ όρων τη Γερμανία στη νέα τάξη πραγμάτων.
Αναμφίβολα, στη διαμόρφωση του στιβαρού χαρακτήρα και της ισχυρής πολιτικής προσωπικότητας με την ιδιοφυή ενσυναίσθηση του Ουίνστον Τσώρτσιλ επέδρασαν καταλυτικά, από όσο είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, τόσο οι σπουδές του με τις μέτριες επιδόσεις στη Στρατιωτική Ακαδημία του Σάντχερστ, όσο και το επάγγελμα του πολεμικού ανταποκριτή με τις σπάνιες κατακτήσεις του ανά τον κόσμο. Έγινε με το σπαθί του ισότιμος συνομιλητής του Ρούσβελτ, του Τρούμαν και του Στάλιν, αν και η συμβολή του στον πόλεμο, ακόμη και για τους θαυμαστές του, είχε και τα θετικά αλλά και τα αρνητικά της σημεία. Εκείνο, όμως, που δεν μπορεί κανείς να του αρνηθεί είναι ότι αποκλειστικά και μόνο χάρη στη δύναμη της θέλησής του η Μεγάλη Βρετανία συνέχισε να πολεμά τη Γερμανία από τον Ιούνιο του 1940, με την πτώση της Γαλλίας έως τον ∆εκέμβριο του 1941, με την είσοδο της Αμερικής στον πόλεμο.
Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, χαλκέντερος και διορατικός όσο λίγοι στη γενιά του, κατέκτησε επάξια τον τίτλο του «πατέρα της νίκης» του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αφήνοντας πίσω του ως παρακαταθήκη ιστορικής παιδείας το σημαντικότερο έργο του, την εξάτομη Ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, για την οποία η διεθνής κοινωνία το 1953 τον τίμησε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, αναγνωρίζοντας όχι τόσο τη συγγραφική του δεινότητα, όσο τη μοναδική συμβολή του στη δημοκρατική και ρηξικέλευθη αρχιτεκτονική του μεταπολεμικού κόσμου!
Θανάσης Χρήστου, Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Ο Τσώρτσιλ υπήρξεν ο Εικοστός Αιών από της αυγής του και, μετά τον θάνατόν του, προχθές, θα παραμείνη ο Εικοστός Αιών, μέχρι και πέραν του τέλους του, ο πλουσιώτερος και πολυπλοκώτερος πιθανόν των τελευταίων εκατονταετιών, μετά την εποχήν του φωτισμού και της Γαλλικής Επαναστάσεως. […] Ο Εικοστός Αιών αποτελεί το συμβατικόν χρονικόν πλαίσιον μιας κοσμογονικής εποχής, την οποίαν εξέφρασεν ως σκεπτόμενος άνθρωπος, ως γράφων άνθρωπος, ως πολεμιστής άνθρωπος και ως ηγέτης, εν ειρήνη και εν πολέμω, ο αποθανών Άγγλος πολιτικός.
Η Καθημερινή, 26 Ιανουαρίου 1965
Φυσιογνωμίαι του πολέμου – Ουίνστον Τσώρτσιλ
Μεταξύ των πολιτικών αρχηγών της συγχρόνου Αγγλίας, εκείνος ο οποίος κατήλθεν ενωρίτερον των άλλων εις την πολιτικήν, είναι αναντιρρήτως ο Ουίνστον Τσώρτσιλ. Η ζωή του είναι στενώς συνδεδεμένη με την ζωήν της Αγγλίας και της Αυτοκρατορίας επί μίαν τεσσαρακονταετίαν. Όσον διά το όνομά του, τούτο είναι γνωστόν εις την ιστορίαν της Αγγλίας προ δύο αιώνων. Πράγματι, το επίθετον Τσώρτσιλ είναι το οικογενειακόν όνομα του δουκός του Μαρλμπόρω διά τον οποίον οι Γάλλοι συνέθεσαν εύθυμα τραγουδάκια επειδή δεν ημπόρεσαν να τον νικήσουν. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, μολονότι δεν φέρει κανένα τίτλον ευγενείας, ανήκει, εν τούτοις, εις μίαν από τας ενδοξοτέρας οικογενείας της Αγγλίας.
Ο πατέρας του, λόρδος Ράντολφ Τσώρτσιλ, διωρίσθη διοικητής της Ιρλανδίας τω 1876, όταν ο Ουίνστον ήτο μόνον δύο ετών. Κατ’ αυτόν τον τρόπον ο μικρός Ουίνστον έζησε τα παιδικά του χρόνια εις την Ιρλανδίαν, αλλά, λόγω της μικράς του ηλικίας, δεν διετήρησε ζωηράν ανάμνησιν εκ της διαμονής του εκεί, παρ’ όλον ότι το ιρλανδικόν ζήτημα ήτο τότε ένα από τα σοβαρώτερα διά την Μεγάλην Βρεταννίαν.
Εις ηλικίαν δώδεκα ετών, ο Ουίνστον εστάλη εις το αριστοκρατικόν λύκειον του Χάρρω. Εκεί διεκρίθη διά την καταπληκτικήν του μνήμην, χάρις εις την οποίαν εκέρδισε το βραβείον της απαγγελίας, απαγγείλας 1.200 στίχους του Μακώλεϋ.
Ο Ουίνστον προωρίζετο διά το στρατιωτικόν στάδιον, αλλά πριν κατορθώση να εισαχθή οριστικώς εις την στρατιωτικήν σχολήν του Σάντχωρστ, απερρίφθη τρεις φοράς εις τας εξετάσεις. Εν πάση περιπτώσει, διέπρεψεν εις την σχολήν, διότι ήτο γεννημένος στρατιώτης. Εξ άλλου, δεν παρέλειπε καμμίαν ευκαιρίαν διά να δώση δείγματα της μαχητικότητός του. Την εποχήν εκείνην, οι ευέλπιδες του Σάντχωρστ συνήθιζαν να περνούν τα βράδυα του Σαββάτου εις την αίθουσαν ενός μεγάλου «μιούζικ χωλλ». Μία όμως σεμνότυφος Αγγλίς έκρινεν ότι το «μιούζικ χωλλ» ήτο τόπος απωλείας. Η Αγγλίς αυτή κατώρθωσε να τοποθετήση μεγάλα «πανώ» τα οποία έφραξαν την είσοδον του νυκτερινού κέντρου. Το πλήθος, με επί κεφαλής τους ευέλπιδας, κατέρριψε τα εύθραυστα οδοφράγματα διά να εισέλθη εις το «μιούζικ χωλλ».
Εις ηλικίαν 21 ετών, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ εξήλθεν από την σχολήν με τον βαθμόν του ανθυπολοχαγού με ετοποθετήθη εις το 4ον σύνταγμα των Ουσσάρων. Ο νεαρός αξιωματικός θα ημπορούσε, όπως τόσοι άλλοι, να περιμένη με ησυχίαν την προαγωγήν του και χάρις εις το όνομά του θα έφθανε μίαν ημέραν να διορισθή διοικητής ενός συντάγματος της βασιλικής φρουράς. Αλλά ο Ουίνστον Τσώρτσιλ αγαπούσε τον πόλεμον και η φιλοδοξία του ήτο να υπηρετήση εις μίαν εξωτικήν χώραν. Τω 1895 όμως η Αγγλία δεν εσκέπτετο να επιχειρήση καμμίαν αποικιακήν εκστρατείαν. Οι Μπόερς είχαν νικήσει τους Άγγλους εις την Μάγιουμπα και το κάθε τι επιστοποίει ότι ο αγών εις το μέρος αυτό είχε τερματισθή. Ο Γόρδων είχε φονευθή εις το Χαρτούμ και η Αγγλία εφαίνετο ότι είχεν εγκαταλείψει οριστικώς το Σουδάν. Ο κόσμος εκυβερνάτο από την περίφημον εκείνην ευρωπαϊκήν συναυλίαν και καμμία παραφωνία δεν ηκούετο. Πού λοιπόν θα επήγαινε κανείς να πολεμήση;
Υπήρχεν η απομεμακρυσμένη νήσος της Κούβας, όπου οι Ισπανοί δεν κατώρθωναν να υποτάξουν τους επαναστάτας. Αι αφορμαί της συρράξεως ήσαν πολύ σκοτειναί και δεν ενδιέφεραν καθόλου ένα νεαρόν υπολοχαγόν των Ουσσάρων. Αλλά ακριβώς την εποχήν εκείνην εστέλλετο εις την Κούβαν ισπανικός στρατός, αποτελούμενος εξ 80.000 ανδρών. Ο Τσώρτσιλ και ένας φίλος του κατώρθωσαν, χάρις εις συστατικάς επιστολάς, να φύγουν μαζύ με τους Ισπανούς.
Ο Τσώρτσιλ απεγοητεύθη πολύ γρήγορα από τον άδοξον αυτόν κλεφτοπόλεμον και δεν ήργησε να επιστρέψη εις την Αγγλίαν και να επανέλθη εις το σύνταγμά του. Αι στρατιωτικαί αρχαί δεν προέβαλαν καμμίαν δυσκολίαν, όπως δεν ηθέλησαν να τον εμποδίσουν να αναχωρήση. Ο τύπος του «κοντοτιέρου» του είδους του Γόρδωνος ήτο πάντοτε το ιδεώδες του αγγλικού στρατού. Εξ άλλου την εποχήν εκείνην ένας στρατιωτικός που είχε λάβει το βάπτισμα του πυρός απετέλει εξαίρεσιν και εθεωρείτο ως ήρως υπό των συναδέλφων του.
Επί αρκετόν καιρόν ο Τσώρτσιλ έζησε την ζωήν των νεαρών αριστοκρατών αξιωματικών. Αι ημέραι του επερνούσαν πότε εις στρατιωτικά γυμνάσια και πότε εις διασκεδάσεις ή κοσμικάς συγκεντρώσεις. Η Αγγλία, όπως και επί της βασιλείας του Γουλιέλμου Γ΄, εκυβερνάτο από εκατόν περίπου οικογενείας αι οποίαι ήσαν διηρημέναι εις δύο πολιτικάς μερίδας, αλλ’ αι οποίαι εξακολουθούσαν να διατηρούν μεταξύ των τας πλέον φιλικάς σχέσεις. Αι κοσμικαί συγκεντρώσεις και οι αθλητικοί αγώνες είχαν την ιδίαν σπουδαιότητα με τας συνεδριάσεις του Κοινοβουλίου και η Βουλή των Κοινοτήτων εν ουδεμιά περιπτώσει θα εδέχετο να συνεδριάση την ημέραν των ιπποδρομιών του Ντέρμπυ.
Τον Τσώρτσιλ ήρχισε να κουράζη η ζωή αυτή, όταν, κατά καλήν σύμπτωσιν, το 4ον σύνταγμα των Ουσσάρων διετάχθη να υπάγη εις τας Ινδίας. Η αλήθεια όμως είναι ότι είχαν παρέλθει οι ηρωικοί χρόνοι του πολέμου εναντίον του Αφγανιστάν. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ ηναγκάσθη να ζήση την ζωήν του στρατώνος, εις Μπαγγαλόρ, πρωτεύουσαν του κράτους της Μαϋσόρης, δηλαδή εις τας νοτίους Ινδίας, εις περιφέρειαν εις την οποίαν προ πολλού εβασίλευεν απόλυτος ησυχία. Εκεί, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ έγινεν ο τύπος του αξιωματικού που υπενθύμιζε τον υπολοχαγόν του Κίπλιγκ, αλλά εις διαφορετικόν περιβάλλον. Ετιμωρούσε τους στρατιώτας του επειδή έκλεβαν σκύλους, έπαιζε τακτικά «πόλο» και εν τω μεταξύ, επερίμενε την ημέραν που θα ενέσκηπτε λιμός ή κάποια επιδημία χολέρας. Εν τούτοις, εξεχώριζε από τους συναδέλφους του, διότι κατά την διάρκειαν των θερμών ωρών της ημέρας εκαθότανε και εδιάβαζε, ενώ οι άλλοι εκοιμώντουσαν ή έπαιζαν χαρτιά. Ο Τσώρτσιλ εδιάβαζε κυρίως ιστορικά και φιλοσοφικά συγγράμματα. Οι προσφιλέστεροί του συγγραφείς ήσαν ο Γκίμπων, ο Μακώλεϋ, ο Μάλθος και ο ∆αρβίνος. Από τότε χρονολογείται η εγκυκλοπαιδική του μόρφωσις.
Αλλά, όπως συμβαίνει και με τον υπολοχαγόν του Κίπλιγκ, η αδράνεια εκούραζε πολύ τον Τσώρτσιλ. Τέλος, οι ιθαγενείς των βορειοδυτικών συνόρων τού έκαμαν την χάριν να επαναστατήσουν. Ο Τσώρτσιλ όμως ευρίσκετο την εποχήν εκείνην με άδειαν εις το Λονδίνον. Ετηλεγράφησεν εις τον διοικητήν του εκστρατευτικού σώματος διά να του ζητήση μίαν θέσιν εις το επιτελείον και έφυγε δίχως να περιμένη την απάντησιν, τόσον εβιάζετο να πολεμήση. Όταν έφθασεν εις την Βομβάην, τον επερίμενε μία δυσάρεστος είδησις: ο στρατηγός πριν αναχωρήση μαζύ με το εκστρατευτικόν σώμα, εφρόντισε να πληροφορήση τηλεγραφικώς τον Τσώρτσιλ ότι αι θέσεις εις το επιτελείον του είχαν συμπληρωθή. Ο Τσώρτσιλ δεν απεθαρρύνθη.
Την εποχήν εκείνην, οι Άγγλοι αξιωματικοί που επιθυμούσαν να γνωρίσουν πολεμικάς περιπετείας, αλλά οι οποίοι δεν κατώρθωναν να συμπεριληφθούν εις τα τάγματα που εστέλλοντο εις το μέτωπον, εύρισκαν μίαν άλλην λύσιν: εγίνοντο πολεμικοί ανταποκριταί. Ο «Ημερήσιος Τηλέγραφος» ήτο ευτυχής που θα ημπορούσε να δημοσιεύη στρατιωτικά άρθρα, γραμμένα από αξιωματικόν ο οποίος έφερε το όνομα Τσώρτσιλ.
Οι Ινδοί επαναστάται ήσαν πολύ άγριοι. Εις ομαλάς περιστάσεις, οι ιθαγενείς αυτοί ευρίσκοντο εις διαρκή πόλεμον μεταξύ των και συνέπεια των τρομερών αυτών αντεκδικήσεων ήτο η εξόντωσις ολοκλήρων οικογενειών. Κατώρθωναν όμως να συνεννοούνται όταν επρόκειτο να επιτεθούν εναντίον των Άγγλων. Η τακτική των ήτο απλουστάτη: άφιναν ένα λόχον να εισέλθει εις κάποιαν ορεινήν διάβασιν κι έπειτα, όταν οι Άγγλοι στρατιώται ήρχιζαν να κουράζωνται, επέπιπτον αιφνιδιαστικώς. Τα τυφέκιά των ήσαν άθλια. ∆ιά τούτο επροτιμούσαν να μεταχειρίζωνται τα μαχαίρια των και κατέσφαζαν με ευχαρίστησιν τους εχθρούς των.
Μίαν ημέραν ο Ουίνστον Τσώρτσιλ συνώδευεν ένα απόσπασμα Ινδών στρατιωτών οι οποίοι, έχοντες επί κεφαλής πέντε Άγγλους αξιωματικούς, επροχωρούσαν διά να καταλάβουν ένα χωρίον που εφαίνετο εντελώς έρημον. Έξαφνα, το απόσπασμα υπέστη επίθεσιν. Ευτυχώς, επρόλαβε να υποχωρήση εγκαταλείψαν επί του πεδίου της μάχης δύο νεκρούς.
Παρά τα ατυχή αυτά επεισόδια, τα αγγλικά στρατεύματα κατελάμβανον συστηματικώς το έδαφος και η επανάστασις κατεπνίγη. Ολίγον αργότερον ο πολεμικός ανταποκριτής ευρέθη δίχως ασχολίαν και φυσικά το μόνον που θα είχε να κάμη ήτο να επιστρέψη εις τον στρατώνα του Μπαγγαλόρ.
Ευτυχώς, η πολιτική της Αγγλίας υφίστατο νέαν μεταβολήν. Ο Γλάδστων είχεν αποθάνει προ πέντε ετών. Ο υπουργός των Εξωτερικών ωνομάζετο Ιωσήφ Τσάμπερλαιν και μαζί με αυτόν επανήρχοντο αι καλαί ημέραι της Βρεταννικής Αυτοκρατορίας. Ο Τσάμπερλαιν δεν ήτο από τους ανθρώπους που θα άφιναν τον Γόρδωνα να χαθή εις το Χαρτούμ. Πράγματι, ωργάνωσε την κατάκτησιν του Σουδάν και ο αγγλοαιγυπτιακός στρατός εβάδιζεν ήδη εναντίον του Μάγδι, υπό τας διαταγάς του σιρδάρου Κίτσενερ. Ο Τσώρτσιλ εζήτησε να λάβη μέρος εις την εκστρατείαν. Ο Σιρδάρης όμως, ο οποίος ουδέποτε είχεν υπηρετήσει εις τας Ινδίας, δεν έτρεφε μεγάλην εκτίμησιν διά τους αξιωματικούς που προήρχοντο από τας Ινδίας. Επί πλέον ήτο αυταρχικός. Και όταν του συνέστησαν τον νεαρόν Ουίνστον Τσώρτσιλ, ηρνήθη αμέσως να τον δεχθή εις τον στρατόν του. Αλλά όταν κανείς ανήκη εις μίαν επιφανή οικογένειαν, κατορθώνει το παν. Και παρά την γνώμην του Κίτσενερ, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ διωρίσθη εις το εκστρατευτικόν σώμα του Σουδάν, εις το 21ον σύνταγμα των λογχοφόρων.
Ο αντικειμενικός σκοπός του Κίτσενερ ήτο η κατάληψις της πόλεως του Όμδουρμαν, το οποίον ευρίσκετο έναντι του Χαρτούμ και όπου είχον οχυρωθή οι δερβίσαι. Η μάχη εδόθη την 2αν Σεπτεμβρίου 1898. Τα εξημερώματα της ημέρας αυτής 50.000 Μουσουλμάνων ώρμησαν εναντίον των στρατευμάτων του Κίτσενερ, τα οποία απετελούντο εξ 8.000 Άγγλων και 17.600 Αιγυπτίων και Σουδανών. Τα αγγλικά πολυβόλα απεδεκάτιζαν τους εχθρούς, εκείνοι όμως που έπιπτον αντικαθιστώντο αμέσως από άλλους.
Οι Σουδανοί του Κίτσενερ ήρχισαν να αποθαρρύνωνται σχεδόν, φανταζόμενοι ότι η πίεσις των δερβισών θα εγίνετο σοβαρωτέρα και θα ηναγκάζοντο να χρησιμοποιήσουν τας ξιφολόγχας των. Έξαφνα το κύμα των επιτιθεμένων υπεχώρησε. ∆εν έμεναν πλέον, σκορπισμέναι οπίσω από μικρούς θάμνους, παρά απομεμονωμέναι εχθρικαί ομάδες.
Εν τω μεταξύ το ιππικόν ήτο παρατεταγμένον εις την πεδιάδα. Ο διοικητής του 21ου συντάγματος των λογχοφόρων διέκρινε χιλίους περίπου δερβίσας οι οποίοι θα ηδύναντο να απειλήσουν τα πλευρά του Κίτσενερ. Ο συνταγματάρχης διέταξεν επίθεσιν. Εντός δύο λεπτών, 72 άνδρες και 120 ίπποι έπεσαν επί του πεδίου της μάχης. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ περιέγραψεν ο ίδιος την τύχην την οποίαν υπέστησαν οι συμπολεμισταί του: «Οι άνδρες μας ευρεθέντες εν μέσω των εχθρών, εδέχοντο από παντού τα πλήγματα των εξηγριωμένων δερβισών οι οποίοι τους κατεβίβαζαν βιαίως από τους ίππους και τους απετελείωναν με τας σπάθας των».
Μετά την επίθεσιν, το σύνταγμα ανασυνετάχθη: «Τότε, είδομεν να έρχεται από το μέρος του εχθρού μία συνοδεία η οποία παρουσίαζε το πλέον μακάβριον θέαμα: ίπποι από το σώμα των οποίων έρρεε το αίμα και οι οποίοι εσύροντο μετά κόπου, στρατιώται οι οποίοι έφερον τρομεράς πληγάς, με τας λόγχας ακόμη επάνω εις το σώμα των, με πρόσωπα παραμορφωμένα, άνδρες οι οποίοι εκραύγαζαν από τον πόνον, εσωριάζοντο επάνω εις το χώμα και εξέπνεον».
Εις τα χρονικά του αγγλικού ιππικού, η επίθεσις του Όμδουρμαν θεωρείται εφάμιλλος του κατορθώματος της ελαφράς ταξιαρχίας κατά τον Κριμαϊκόν πόλεμον. Όσοι έλαβον μέρος εις την επίθεσιν αυτήν δικαιούνται να υπερηφανεύωνται διά τον ηρωισμόν των. Όσοι εσώθησαν ημπορούν να είπουν ότι είχαν εξαιρετικήν τύχην. Από τον Ουίνστον Τσώρτσιλ δεν έλειψε ποτέ ούτε ηρωισμός ούτε τύχη. Πάντως κανείς δεν ημπορεί να ισχυρισθή ότι ο Τσώρτσιλ δεν εγνώρισε τας φρικαλεότητας του πολέμου.
Με την νίκην του Όμδουρμαν συνεπληρώθη η κατάκτησις του Σουδάν. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ ήρχισε να σκέπτεται ότι το στρατιωτικόν στάδιον δεν του εξησφάλιζε το μέλλον το οποίον είχε φιλοδοξήσει. Η ζωή του υπολοχαγού δεν ημπορούσε να τον ικανοποιήση. Με τον γλίσχρον μισθόν του ήτο υποχρεωμένος να αγοράζη δαπανηράς στολάς και να συντηρή δύο ίππους. Αντελαμβάνετο ότι ημπορούσε να κερδίση περισσότερα χρήματα εις την δημοσιογραφίαν, αφού τα άρθρα τα οποία είχε δημοσιεύσει έως τότε ως πολεμικός ανταποκριτής τού είχαν αποφέρει σημαντικά ποσά. ∆ιά τον λόγον αυτόν, αφού υπηρέτησε και πάλιν επί μικρόν χρονικόν διάστημα εις στρατόν των Ινδιών, απεφάσισε να παραιτηθή.
Και εν πρώτοις, εξέδωσεν εις βιβλίον τας εντυπώσεις του εκ της εκστρατείας του Σουδάν. Το βιβλίον ετιτλοφορείτο «Ο πόλεμος εις τας όχθας ενός ποταμού», και εσημείωσε μεγάλην επιτυχίαν. Κατόπιν, εσκέφθη να αναμιχθή εις την πολιτικήν, όπως ο πατήρ του, και προσέφερε τας υπηρεσίας του εις το Συντηρητικόν κόμμα. Του εζήτησαν να ομιλήση εις μίαν προεκλογικήν συγκέντρωσιν. Ο Τσώρτσιλ εδέχθη και εξεφώνησε τον πρώτον πολιτικόν λόγον του εις το Μπαθ. Εσημείωσε τόσον μεγάλην επιτυχίαν ώστε αμέσως τον υπέδειξαν ως υποψήφιον διά την επαναληπτικήν εκλογήν, εις την μεγάλην βιομηχανικήν πόλιν του Όλνταμ, πλησίον του Μάντζεστερ. Ο Τσώρτσιλ δεν εξελέγη και εδοκίμασε προς στιγμήν βαθείαν απογοήτευσιν. Αλλά δεν απεθαρρύνθη.
Έπρεπε να περιμένη νέαν ευκαιρίαν. Εν τω μεταξύ επανέλαβε το έργον του δημοσιογράφου και του πολεμικού ανταποκριτού. Η πολιτική του Ιωσήφ Τσάμπερλαιν παρείχε ευρύ στάδιον δράσεως εις όλους τους τολμηρούς Άγγλους. Πέντε εβδομάδας μετά την νίκην του Όμδουρμαν, εκηρύσσετο ο πόλεμος μεταξύ της Μεγάλης Βρεταννίας και της δημοκρατίας των Μπόερς.
Ο Τσώρτσιλ δεν εδίστασε ούτε στιγμήν. Εδέχθη την πρότασιν της εφημερίδος «Εωθινός Ταχυδρόμος» και ανεχώρησε, ως πολεμικός ανταποκριτής, εις την Νότιον Αφρικήν. Θα εδοκίμαζε και πάλιν τας περιπετείας του πολέμου, αλλά αυτήν την φοράν θα είχε πλήρη ελευθερίαν κινήσεως και άφθονα μέσα εις την διάθεσίν του.
Η πρώτη περίοδος της εκστρατείας υπήρξεν ολεθρία διά τους Άγγλους. Οι Μπόερς είχον περικυκλώσει και αυτόν ακόμη τον Σέσιλ Ροντς εις το Κίμπερλυ. Τρεις αγγλικαί στρατιαί εβάδιζον προς την Οράγγην και το Τράνσβααλ, αλλά οι Μπόερς παρέμεναν ασύλληπτοι. Μολονότι ήσαν αριθμητικώς ολιγώτεροι, κατώρθωναν να προξενούν σοβαράς απωλείας εις τους αντιπάλους των. Ενεφανίζοντο απροόπτως κατά μικράς ομάδας και επέπιπτον πότε εναντίον μιας εφοδιοπομπής, πότε εναντίον μιας αγγλικής φάλαγγος και πότε εναντίον των αμαξοστοιχιών. Εξαίρετοι σκοπευταί, οι Μπόερς επετύγχανον να ενσπείρουν ταχέως τον πανικόν. Εκυρίευαν όπλα και πολεμεφόδια, συνελάμβανον αιχμαλώτους και κατόπιν εξηφανίζοντο.
∆ιά πρώτην φοράν η τύχη δεν εφάνη ευνοϊκή εις τον Ουίνστον Τσώρτσιλ. Ολίγον μετά την άφιξίν του, ο Τσώρτσιλ συνελήφθη αιχμάλωτος υπό των Μπόερς. Έπεσε μάλιστα εις χείρας αυτού τούτου του στρατηγού Μπόθα.
Μαζί με 60 αιχμαλώτους αξιωματικούς, ο πολεμικός ανταποκριτής ενεκλείσθη εις ένα σχολείον της Πραιτωρίας. Ο Τσώρτσιλ όμως δεν ήτο από εκείνους που υποτάσσονται αδιαμαρτυρήτως εις την μοίραν. Από την πρώτην ημέραν η μόνη του σκέψις ήτο να εύρη τρόπον αποδράσεως. Φίλος των επικινδύνων περιπετειών, ηθέλησε να οργανώση ευρείαν συνωμοσίαν με σκοπόν να καταλάβη την Πραιτωρίαν μαζί με τους άλλους Άγγλους αιχμαλώτους. Ουσιαστικώς η επιθυμία του ήτο να επαναλάβη την περίφημον επιδρομήν του Τζαίημσον. Οι σύντροφοί του όμως δεν είχαν λησμονήσει ότι το πραξικόπημα του Τζαίημσον είχεν αποτύχει, και απεθάρρυναν τον πρώην ουσάρον.
∆εν του έμενε παρά να δραπετεύση μόνος. Χάρις εις την βοήθειαν μερικών φίλων του, κατώρθωσε να φύγη από το σχολείον και να εύρη άσυλον εις το σπίτι ενός Άγγλου, ο οποίος είχεν αποκτήσει την υπηκοότητα του Τρανσβααλινού. Ο Άγγλος τον έκρυψε μερικάς ημέρας μέσα εις ένα μεταλλείον, έπειτα τον επεβίβασεν εις μίαν εμπορικήν αμαξοστοιχίαν, η οποία κατηυθύνετο εις την Μολαμβικήν και του ηυχήθη καλήν τύχην.
Ο Τσώρτσιλ επέρασε μέσα εις ένα βαγόνι ώρες που του εφάνησαν αιώνες. Επερίμενε από στιγμής εις στιγμήν να ανακαλυφθή, αλλ’ όταν τέλος επέρασε τα πορτογαλλικά σύνορα, έσυρε το περίστροφόν του και επυροβόλησεν εις τον αέρα διά να εκδηλώση την χαράν του.
Όταν έφθασεν εις το Λορέντσο Μάρκες, κατηυθύνθη εις την οικίαν του Άγγλου προξένου, ο οποίος εθεώρησεν εξαιρετικήν τιμήν που του εδίδετο η ευκαιρία να υποδεχθή ένα νέον γύρω από το όνομα του οποίου εγίνετο τόσος λόγος.
Κατόπιν, ο Τσώρτσιλ επήγε ατμοπλοϊκώς εις το Ντάρμπαν, όπου ο πληθυσμός τού επεφύλαξε θριαμβευτικήν υποδοχήν, διότι το κατόρθωμά του είχεν ήδη γνωσθή εις ολόκληρον την Νότιον Αφρικήν. Επί τέλους, ευρίσκετο ένας Άγγλος ικανός να φύγη μέσα από τα χέρια των Μπόερς και μάλιστα του στρατηγού Μπόθα. Όταν απεβιβάσθη εις την προκυμαίαν, η πόλις ήτο σημαιοστόλιστος, η στρατιωτική μουσική ήρχισε να παίζη εμβατήρια, ο ναύαρχος, ο στρατηγός, ο δήμαρχος έτρεξαν να τον προϋπαντήσουν και να τον συγχαρούν. Τα πλήθη τον συνώδευσαν εν θριάμβω μέχρι των προπυλαίων του δημαρχείου και ο Τσώρτσιλ ηναγκάσθη να εκφωνήση λόγον, διακοπτόμενος συνεχώς από τας ενθουσιώδεις επευφημίας του λαού.
Η ατυχία, εν τούτοις, εξηκολούθει να παρακολουθή τα αγγλικά στρατεύματα. Τον ∆εκέμβριον, κατά την διάρκειαν της «μαύρης εβδομάδος», αι τρεις αγγλικαί στρατιαί αι οποίαι εστάλησαν προς βοήθειαν των αποκεκλεισμένων πόλεων, ηττήθησαν υπό των Μπόερς. Οι Μπόερς απεδεικνύοντο επικίνδυνοι όχι μόνον εις τον κλεφτοπόλεμον, αλλά και εις μάχας εκ παρατάξεως. Η Αγγλία δεν ήτο δυνατόν να δεχθή παρόμοιον πλήγμα. Ήρχισε να συγκροτή νέον στρατόν του οποίου η αρχηγία ανετέθη εις τον Ρόμπερτς και τον Κίτσενερ. Οι εθελονταί συνέρρεον από όλα τα τμήματα της Αυτοκρατορίας.
Ένας άνθρωπος όπως ο Τσώρτσιλ δεν ήτο δυνατόν να μη εκτελέση το καθήκον του εις μίαν τοιαύτην περίστασιν. Είχεν όμως συνηθίσει την ελευθερίαν και δεν του ήτο εύκολον να υποταχθή εις τους περιορισμούς του τακτικού στρατού. Επειδή ευρίσκετο εις την Νατάλην, απεφάσισε να παραμείνη εκεί και κατετάχθη ως αξιωματικός εις το ανεξάρτητον σώμα του ελαφρού ιππικού της Νοτίου Αφρικής. Κατ’ αυτόν τον τρόπον παρηκολούθησε τας δυνάμεις αι οποίαι εστάλησαν προς απελευθέρωσιν του Λαίντυσμιθ. Η πόλις ανθίστατο χάρις εις τα μεγάλα πυροβόλα τα οποία είχον μεταφερθή εγκαίρως εκεί, αλλά γύρω από την πόλιν διεξήγοντο λυσσώδεις μάχαι. Ο Τσώρτσιλ έλαβε μέρος εις την περίφημον μάχην του Σπάιον Κοπ, όπου οι Άγγλοι υπέστησαν μεγάλας απωλείας. Τέλος, το Λαίντυσμιθ απηλευθερώθη την 28ην Φεβρουαρίου 1900. Ο εχθρός δεν ημπορούσε πλέον να απειλήση την Νατάλην.
Ο πόλεμος όμως δεν είχε τερματισθή. Είναι αληθές ότι το κύριον σώμα των Μπόερς υπό τον στρατηγόν Κρόνιε, είχε παραδοθή. Εν τούτοις εις διαφόρους τομείς άλλοι στρατηγοί εξηκολούθουν να ανθίστανται. Ο Τσώρτσιλ ήθελε να παρακολουθήση τον αγγλικόν στρατόν εις την προέλασιν εναντίον του Μπλεμφοντέιν. Εζήτησε λοιπόν να συνοδεύση ως πολεμικός ανταποκριτής το επιτελείον του στρατηγού Ρόμπερτς. Ο γηραιός όμως στρατάρχης δεν είχε καμμίαν διάθεσιν να έχη πλησίον του έναν άνθρωπον ο οποίος με ένα άρθρον του εις τον «Εωθινόν Ταχυδρόμον» θα ημπορούσε να αναστατώση την δημοσίαν γνώμην εις την Αγγλίαν. Αλλά δεν είναι εύκολον να απομακρύνη κανείς ένα συγγενή του δουκός του Μαρλμπόρω και, εκών άκων, ο Ρόμπερτς ηναγκάσθη να ανεχθή τον Ουίνστον Τσώρτσιλ.
Μετά την κατάληψιν του Μπλεμφοντέιν, την 13ην Μαρτίου 1900, ο πολεμικός ανταποκριτής εξηκολούθησε να προχωρή μαζύ με τον νικηφόρον στρατόν. Ο Τσώρτσιλ διετήρει αμείωτον την αξιοθαύμαστον τόλμην του και συχνά ανελάμβανεν επικινδύνους επιχειρήσεις. Το ωραιότερον κατόρθωμα της δημοσιογραφικής του ζωής υπήρξεν αναντιρρήτως ότι μιαν ημέραν διέσχισε με ποδήλατον το Γιοχάννεσμπουργκ, παρ’ όλον ότι οι Μπόερς κατείχον ακόμη την πόλιν.
Όταν, την 5ην Ιουνίου, κατελήφθη η Πραιτωρία, η Αγγλία ησθάνθη μεγάλην ανακούφισιν. Βεβαίως, οι Μπόερς εξηκολούθουν να παρενοχλούν τους Άγγλους, αλλ’ η περίοδος των αβεβαίων μαχών είχε λήξει και ο Ρόμπερτς ανεχώρησεν από την Νότιον Αφρικήν μετά του επιτελείου του, αφήσας τον κλεφτοπόλεμον. Ο Τσώρτσιλ, πεισθείς ότι η εκστρατεία έπαυσε να έχη ενδιαφέρον, επέστρεψε και αυτός εις την Αγγλίαν.
Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ αγαπούσε τον πόλεμον και η φιλοδοξία του ήτο να υπηρετήση εις μίαν εξωτικήν χώραν.
*
Εις την Αγγλίαν η πολιτική κατάστασις είχεν εισέλθει εις οξυτάτην φάσιν. Η αντιπολίτευσις επετίθετο δριμύτατα εναντίον της κυβερνήσεως διά τον τρόπον με τον οποίον η τελευταί διεξήγε τον πόλεμον. Ήτο γνωστόν ότι οι Μπόερς θα παρέτεινον την αντίστασίν των με την ελπίδα ότι ο Κρούγερ, ο οποίος ευρίσκετο εις την Ευρώπην, θα κατώρθωνε να εξασφαλίση συμμάχους διά να ματαιώση τα σχέδια της αγγλικής πολιτικής. Η κατά της κυβερνήσεως πολεμική έλαβε μεγάλας διαστάσεις και ο Τσάμπερλαιν εζήτησε την διάλυσιν της Βουλής. Πράγματι, η Βουλή διελύθη την 25ην Σεπτεμβρίου 1900 και προεκηρύχθησαν αμέσως νέαι εκλογαί αι οποίαι απεκλήθησαν «εκλογαί χαχί».
Αι εκλογαί αυταί απετέλουν εξαιρετικήν ευκαιρίαν διά τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, αφού ήτο ένας εκ των ηρώων του πολέμου. ∆εν εδίστασε λοιπόν να θέση υποψηφιότητα εις την ιδίαν εκείνην εκλογικήν περιφέρειαν εις την οποίαν είχεν εκτεθή και άλλοτε. Ο Τσώρτσιλ επεσκέφθη το Όλνταμ, όπου του είχε προετοιμασθή θριαμβευτική υποδοχή. Οι εργάται εξήλθον από τα εργοστάσια με τις μπλούζες των διά να τον επευφημήσουν. Τα πλήθη τον συνώδευσαν εν πομπή εις το θέατρον της πόλεως, όπου επρόκειτο να εκφωνήση τον πολιτικόν λόγον του. Κανείς δεν ενδιεφέρετο να μάθη το πολιτικόν του πρόγραμμα, το οποίον ήτο γνωστόν από την δράσιν του. Όλοι όμως ηξίωσαν να τους αφηγηθή τα κατορθώματά του και προ πάντων πώς ημπόρεσε να δραπετεύση από τα χέρια του Μπόθα. Ο λόγος του προεκάλεσεν ασυγκράτητον ενθουσιασμόν.
Από την ημέραν εκείνην ο Ουίνστον Τσώρτσιλ έγινεν ένας από τους ισχυροτέρους παράγοντας του συντηρητικού κόμματος. Υιοθέτησε το σύνθημα του Τσάμπερλαιν: «Κάθε έδρα που θα χάση η κυβέρνησις θα είναι έδρα που θα κερδίζεται από τους Μπόερς». Περιήλθεν ολόκληρον σχεδόν την Αγγλίαν και επεσκέφθη κυρίως τας επαρχίας εις τας οποίας η νίκη της κυβερνήσεως εφαίνετο αμφίβολος. Και όχι μόνον εξησφάλισε την προσωπικήν του επιτυχίαν, αλλά συνετέλεσε σπουδαιότατα εις τον θρίαμβον της κυβερνήσεως. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ ήτο τότε 26 ετών.
∆ιά να καλλιτερεύση την οικονομικήν του κατάστασιν, ο Τσώρτσιλ εδέχθη να δώση εις την Αμερικήν σειράν διαλέξεων διά τας οποίας του είχαν προσφέρει σημαντικόν ποσόν. Επί πέντε μήνας εξεφώνει λόγους καθημερινώς, πλην της Κυριακής. Επέστρεψεν εις την Αγγλίαν εξηντλημένος αλλά και με μιαν μικράν περιουσίαν η οποία του επέτρεπε να αφοσιωθή εις την πολιτικήν.
Από την πρώτην εμφάνισίν του εις την Βουλήν επεβλήθη ως ρήτωρ και το κόμμα του δεν ήτο δυνατόν παρά πολύ γρήγορα να του προσφέρη μιαν θέσιν εις την κυβέρνησιν. Ο Τσώρτσιλ εγνώριζε καλύτερα από κάθε άλλον τα προβλήματα της Αυτοκρατορίας και δι’ αυτόν τον λόγον διωρίσθη υφυπουργός των Αποικιών. Υπό την ιδιότητα αυτήν, υπεστήριξεν ενώπιον της Βουλής των Κοινοτήτων, την 30ήν Ιουλίου 1906, το νομοσχέδιον διά του οποίου ερρυθμίζοντο τα ζητήματα της Νοτίου Αφρικής και εξησφαλίζετο εις τους Μπόερς πλήρης ελευθερία εν τω πλαισίω της Αυτοκρατορίας.
Αλλά ο Ουίνστον Τσώρτσιλ αντελαμβάνετο ότι δεν ήτο εύκολον να σταθεροποιήση την θέσιν του εις το συντηρητικόν κόμμα. Η αφοσίωσίς του εις το κόμμα εθεωρείτο ύποπτος και τούτο λόγω του ανεξαρτήτου χαρακτήρος του. Και επειδή δεν ήτο από τους ανθρώπους που θα ηνείχοντο επί πολύ μιαν τοιαύτην κατάστασιν προσεχώρησεν εις το κόμμα των φιλελευθέρων. Το 1906 εξελέγη φιλελεύθερος βουλευτής του Μάντζεστερ. Υπουργός του Εμπορίου τω 1908, εξηκολούθησε να κατέχη σημαντικάς θέσεις εις την κυβέρνησιν των φιλελευθέρων, η οποία είχεν ως πρόγραμμα την παγίωσιν της ειρήνης και την ελευθερίαν του εμπορίου. Η ειρήνη όμως εφαίνετο απειλουμένη υπό των γερμανικών φιλοδοξιών. Η Γερμανία, όταν εξεδήλωσε τας ιμπεριαλιστικάς της βλέψεις, έλαβε ταυτοχρόνως και εχθρικήν στάσιν έναντι της Αγγλίας. Μόλις εγνώσθη εν Λονδίνω το επεισόδιον του Αγκαντίρ, η αγγλική κοινή γνώμη κατεταράχθη. Η κυβέρνησις Άσκουιθ ανεσχηματίσθη και επειδή εχρειάζετο ένας δραστήριος άνθρωπος εις το υπουργείον των ναυτικών, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ διωρίσθη Πρώτος Λόρδος του Ναυαρχείου. Ολόκληρος η Αγγλία επεδοκίμασε μετ’ ενθουσιασμού την εκλογήν του.
Μέχρι της εποχής εκείνης, η αποστολή του βρεταννικού στόλου ήτο αρκετά δυσχερής, αφού έπρεπε να αγρυπνά διά την ασφάλειαν μιας απεράντου αυτοκρατορίας, η οποία είχεν αποικίας και κτήσεις εις τας επτά θαλάσσας του κόσμου.
Τώρα όμως ο αγγλικός στόλος αντιμετώπιζε μιαν άμεσον απειλήν και ήτο υποχρεωμένος να αμυνθή εναντίον εχθρού ο οποίος πιθανόν να προσβάλη αυτάς ταύτας τας βάσεις του. Το μέγα πρόβλημα συνίστατο εις το εάν η Αγγλία θα έπρεπε να συγκεντρώση όλας τας δυνάμεις της εις την Βόρειον θάλασσαν, έναντι του γερμανικού στόλου, ή εάν ημπορούσε να διατηρήση την θέσιν της εις την Μεσόγειον. Τον Μάιον του 1912, συνεκροτήθη εις την Μάλταν ειδική σύσκεψις εις την οποίαν παρέστησαν, μεταξύ άλλων, ο Τσώρτσιλ και ο λόρδος Κίτσενερ, τότε Ύπατος Αρμοστής εν Αιγύπτω. Κατά την σύσκεψιν απεφασίσθη όπως ο αγγλικός στόλος, εκτός εις περίπτωσιν πολέμου, εξακολουθήση να παραμένη εις την Μεσόγειον.
Ο Τσώρτσιλ είχε και άλλα μεγάλα προβλήματα να λύση, διότι η τεχνική του κατά θάλασσαν πολέμου είχε μεταβληθή όχι μόνον διά της χρησιμοποιήσεως των τορπιλλών, αλλά, ιδίως, λόγω της τελειοποιήσεως των υποβρυχίων. Τον Ιούλιον του 1914, ο Τσώρτσιλ ωργάνωσε ναυτικά γυμνάσια τα οποία, μόλις εξερράγη ο πόλεμος, επέτρεψαν εις τα αγγλικά πολεμικά να σπεύσουν αμέσως εις τας εκ των προτέρων ορισθείσας θέσεις των. Ο Τσώρτσιλ εξεπλήρωσε την αποστολήν του τόσον επιτυχώς ώστε όλοι του εζήτησαν να την συνεχίση. Χάρις εις τα μέτρα τα οποία διέταξεν, εξησφαλίσθη κατά τον τελειότερον τρόπον η μεταφορά στρατευμάτων.
Επί πλέον, ο Τσώρτσιλ έπρεπε να προστατεύση το αγγλικόν εμπόριον, διότι τα γερμανικά πλοία είχαν αρχίσει τον πειρατικόν πόλεμον. Επειδή η δράσις του ναυάρχου φον Σπέε εις τον Ειρηνικόν ωκεανόν είχε καταστή εξαιρετικώς επικίνδυνος, ο Τσώρτσιλ απέστειλε πολεμικά εναντίον του. Ο Γερμανός ναύαρχος όμως ενήργησεν επίθεσιν εις το Κόρουελ, έξωθεν των ακτών της Χιλής, και κατά την ναυμαχίαν αυτήν η Αγγλία έχασε δύο σκάφη. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ δεν απεθαρρύνθη. Έστειλε άλλα πολεμικά τα οποία, αυτήν την φοράν, κατέστρεψαν τον στόλον του φον Σπέε, παρά τας νήσους Φάλκλανδ.
∆ιά την γενικήν διεξαγωγήν του πολέμου, ο Τσώρτσιλ εις τας αρχάς αφήκε την πρωτοβουλίαν εις το υπουργείον των Στρατιωτικών το οποίον διηύθυνεν ο λόρδος Κίτσενερ. Αλλά μετά την νίκην του Μάρνη, ο Τσώρτσιλ ήρχισε να ανησυχή. Οι Γερμανοί ηπείλουν τα βελγικά παράλια και εάν κατώρθωναν να εγκατασταθούν εις την Αμβέρσαν και την Οστάνδην, η υπεροχή της Αγγλίας θα εκλονίζετο. ∆ιά τον λόγον αυτόν ο Ουίνστον Τσώρτσιλ επρότεινεν όπως ο αγγλικός στρατός χρησιμοποιηθή αποκλειστικώς διά την προστασίαν των βελγικών λιμένων. Ο ίδιος εξήγησε ταυτοχρόνως ότι μια επίθεσις εναντίον της δεξιάς πτέρυγος των Γερμανών θα ανεκούφιζε σημαντικώτατα τους Γάλλους.
Την ιδίαν γνώμην είχε και ο Άγγλος αρχιστράτηγος Φρεντς, ο οποίος αφ’ ενός ήτο ολίγον δυσηρεστημένος επειδή ουσιαστικώς ευρίσκετο υπό τας διαταγάς του Ζοφφρ και αφ’ ετέρου θερμός πατριώτης, επίστευεν ότι η Αγγλία είχε καθήκον να εξασφαλίση πρώτον την ιδικήν της σωτηρίαν και κατόπιν να ενδιαφερθή διά τας γαλλικάς επαρχίας. Ο λόρδος Κίτσενερ, ο οποίος υπεστήριζε την στενωτάτην συνεργασίαν με τον Ζοφφρ, και ο οποίος εφρόνει ότι παρ’ όλα τα εξωτερικά φαινόμενα η τύχη της Αγγλίας θα εκρίνετο επί της ηπειρωτικής Ευρώπης, κατεπολέμησε δι’ όλων των δυνάμεών του το σχέδιον του Ουίνστον Τσώρτσιλ.
Ο Τσώρτσιλ υπεχώρησεν, οι φόβοι του όμως ηύξησαν όταν, τον Οκτώβριον του 1914, οι Γερμανοί ήρχισαν την πολιορκίαν της Αμβέρσης. Η Αγγλία δεν ήτο δυνατόν να αφήση τους Γερμανούς να εγκατασταθούν εις τον μεγάλον αυτόν βελγικόν λιμένα. ∆ιά τον λόγον αυτόν, η αγγλική κυβέρνησις, ωθουμένη υπό του Τσώρτσιλ, απεφάσισε ν’ αποστείλη ανεξάρτητον εκστρατευτικόν σώμα το οποίον αποβιβαζόμενον εις την Οστάνδην και το Ζεεμπρούγκε, θα εβάδιζεν εναντίον της Αμβέρσης. Η πόλις όμως κατελήφθη την 9 Οκτωβρίου υπό των Γερμανών και το σχέδιον εγκατελείφθη.
Ολίγον κατόπιν, νέος κίνδυνος ενεφανίσθη διά την Βρεταννικήν Αυτοκρατορίαν: Η Τουρκία εισήλθεν εις τον πόλεμον παρά το πλευρόν της Γερμανίας και ηπείλει την Αίγυπτον και την ∆ιώρυγα του Σουέζ. Το καθήκον του υπουργού των Ναυτικών ήτο σαφές: Έπρεπε όχι μόνον να προστατεύση το Σουέζ, αλλά και να προσβάλη την Τουρκίαν εις αυτό τούτο το κέντρον της ισχύος της. Το σχέδιον ήτο να παραβιασθούν τα Στενά των ∆αρδανελλίων και να καταληφθή η Κωνσταντινούπολις. Κατ’ αυτόν τον τρόπον οι Σύμμαχοι θα είχαν έναν εχθρόν ωλιγώτερον, και εν ανάγκη θα ημπορούσαν να βοηθήσουν τους Ρώσσους διά της Μαύρης Θαλάσσης.
Ο Τσώρτσιλ κατώρθωσε να πείση την κυβέρνησιν. Αλλ’ όταν εζήτησεν από τον Κίτσενερ στρατεύματα διά να υποστηρίξουν την δράσιν του στόλου, ο Κίτσενερ, πιστός εις το δυτικόν μέτωπον, εξήγησεν ότι του ήτο αδύνατον να διαθέση έστω και ένα άνδρα. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, ο οποίος είχεν απεριόριστον εμπιστοσύνην εις τα μεγάλα πυροβόλα των πολεμικών πλοίων, απεφάσισε να εφαρμόση το σχέδιόν του δίχως την βοήθειαν του στρατού. Όλαι όμως αι προσπάθειαι απέβησαν μάταια. Την 18ην Μαρτίου 1915, έπειτα από μιαν υστάτην απόπειραν κατά την οποίαν εβυθίσθησαν εν γαλλικόν και δύο αγγλικά θωρηκτά, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ ηναγκάσθη να ομολογήση ότι μόνος ο στόλος δεν ημπορούσε να παραβιάση τα Στενά και να εισέλθη εις την Κωνσταντινούπολιν.
Ο λόρδος Κίτσενερ, βλέπων ότι ο πόλεμος των χαρακωμάτων θα ήτο μακράς διαρκείας, παρεδέχθη εν τέλει την ιδέαν ότι εχρειάζετο μια αποφασιστική νίκη εις άλλο μέτωπον. Τότε ωργανώθη η απόβασις βρεταννικών στρατευμάτων εις την Καλλίπολιν.
Αλλά και η επίθεσις αύτη απέτυχεν· όταν, την 6 Αυγούστου 1915, οι Σύμμαχοι δεν κατώρθωσαν να κερδίσουν την μάχην της Σούβλας, και τα στρατεύματα ηναγκάσθησαν να εγκαταλείψουν την χερσόνησον. Εις την αγγλικήν Βουλήν, η αντιπολίτευσις εζήτησεν όπως διενεργηθούν ανακρίσεις. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ ανεγνώρισεν ότι ηπατήθη εις τους υπολογισμούς του και έσπευσε να υποβάλη την παραίτησίν του. Κατόπιν όμως της επιμονής των Άγγλων υπουργών, παρέμεινεν εις την κυβέρνησιν ως υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου.
Εν τω μεταξύ ο πόλεμος ελάμβανε μεγαλυτέραν έκτασιν εις την Ανατολήν. Η Βουλγαρία ετάχθη παρά το πλευρόν των Κεντρικών Αυτοκρατοριών και οι Αυστρογερμανοί εισέβαλον εις την Ρουμανίαν. Ο Άσκουιθ ηναγκάσθη να παραιτηθή και αντικατεστάθη υπό του Λόϋδ Τζώρτζ.
***
Ο Ουαλλός πολιτικός ηθέλησε να εξασφαλίση με κάθε τρόπον την συνεργασίαν του Ουίνστον Τσώρτσιλ, τον οποίον περιέβαλλε με μεγάλην εκτίμησιν. Και εσκέφθη να τον χρησιμοποιήση εις μιαν από τας πλέον σπουδαίας θέσεις. Την εποχήν εκείνην από παντού ηκούετο μία μόνον κραυγή: «Χρειάζονται πολεμεφόδια». Από τον πόλεμον αυτόν νικητής θα εξήρχετο εκείνος εκ των αντιπάλων ο οποίος θα ήτο εις θέσιν να διαθέση περισσοτέρας ποσότητας πολεμεφοδίων. Και ανετέθη εις τον Ουίνστον Τσώρτσιλ η διεύθυνσις του υπουργείου Πολεμεφοδίων.
Ο Τσώρτσιλ αφωσιώθη με όλας του τας δυνάμεις εις το δύσκολον αυτό έργον. Τα προβλήματα, τα οποία αντιμετώπισεν, ήσαν πολύπλοκα. Έπρεπε όχι μόνο να εξασφαλίση την παραγωγήν των απαιτουμένων πολεμεφοδίων, αλλά και να προσαρμόζεται εις ένα πόλεμον του οποίου η τεχνική μετεβάλλετο αδιακόπως και κατά τον οποίον εδοκιμάζοντο διαρκώς νέα όπλα. Εχρειάζοντο ισχυρόταται εκρηκτικαί ύλαι διά την ανατίναξιν των αμυντικών γραμμών αι οποίαι ολονέν ετελειοποιούντο περισσότερον. Εχρειάζοντο ασφυξιογόνα αέρια και άρματα μάχης τα οποία απεδεικνύοντο τόσον αποτελεσματικά. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ εξεπλήρωσε την αποστολήν του τόσον επιτυχώς ώστε διετήρησε την θέσιν του, υπό συνθήκας ενίοτε πολύ δυσμενείς, μέχρι της τελικής νίκης.
Από του 1918 μέχρι του 1921, διετέλεσεν υπουργός των Στρατιωτικών και της Αεροπορίας, κατόπιν υπουργός των Αποικιών μέχρι του 1922. Αλλά, εν τω συνόλω, τα πρώτα μεταπολεμικά έτη δεν υπήρξαν δι’ αυτόν ευνοϊκά και δεν επανεξελέγη εις τας εκλογάς του 1922.
Εξ άλλου, αι πολιτικαί του ιδέαι είχον υποστή εξέλιξιν. Τα μεγάλα προβλήματα, τα οποία εχώριζον άλλοτε τα κόμματα, το προστατευτικόν σύστημα δηλαδή και το ελεύθερον εμπόριον, δεν ενδιέφερον πλέον τον Τσώρτσιλ. Επίσης είχε παύσει να είναι ιμπεριαλιστής και επεθύμει όπως παραχωρηθούν εις τας Αποικίας όσον το δυνατόν μεγαλύτεραι πολιτικαί ελευθερίαι.
Πράγματι, μετά τον πόλεμον, η θέσις του Τσώρτσιλ δεν ήτο μεταξύ των φιλελευθέρων. Οι τελευταίοι εφαίνοντο ως να εφοβούντο τας συνεπείας της ειρήνης. Εν μέρει από δυσπιστίαν προς τους παλαιούς συμμάχους της Αγγλίας, αλλά κυρίως από μεγαλοψυχίαν, οι φιλελεύθεροι ηύχοντο την ανόρθωσιν της Γερμανίας.
Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ όμως δεν είχε καμμίαν εμπιστοσύνην εις την Γερμανίαν και το διεκήρυττεν ανεπιφυλάκτως. Εις μιαν χώραν, η οποία, την επαύριον του πολέμου, ανελογίζετο σχεδόν με τρόμον ότι είχε παρασυρθή εις ένα πόλεμον τόσον σοβαρόν και τόσον μεγάλης διαρκείας, η νέα στάσις του Τσώρτσιλ δεν ήτο δυνατόν να τύχη επιδοκιμασίας.
Εις τα όμματα των φιλελευθέρων, ο Τσώρτσιλ εφαίνετο μιλιταριστής. Παρέμενεν ο άνθρωπος των «εκλογών χακί», και το χακί είχε παύσει να είναι της μόδας μεταξύ των φιλελευθέρων. Εξ άλλου, οι φιλελεύθεροι ήρχισαν να χάνουν έδαφος, ενώ, αντιθέτως, η επιρροή των εργατικών ηύξανεν ολονέν και ηπείλει να παρασύρη την χώραν εις περιπετείας. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ ανησύχησε και εις τας εκλογάς του 1924 εξετέθη υπό την σημαίαν του συντηρητικού κόμματος. Αυτήν την φοράν επέτυχε και όταν ο Μπάλντουιν εσχημάτισε την κυβέρνησιν του ανέθεσε το υπουργείον των Οικονομικών.
Όταν τω 1926 εξερράγη η γενική απεργία, ο Τσώρτσιλ δεν εδίστασε να επικρίνη δριμύτατα την απόφασιν των εργατικών συνδικάτων. Ίδρυσε μάλιστα και την «Βρεταννικήν Εφημερίδα» διά να υποστηρίξη ότι οι απεργοί έπρεπε να παταχθούν κατά τον πλέον αμείλικτον τρόπον. Ήτο πεπεισμένος ότι το κόμμα του διέπραξε μέγα σφάλμα που δεν ηθέλησε να ακούση τας υποδείξεις του όταν τω 1929 οι εργατικοί κατέλαβον την εξουσίαν.
Εις τας επιθέσεις του κατά των εργατικών ήτο δηκτικώτατος και μιαν ημέραν μάλιστα απεκάλεσε τον Μακδόναλδ «άνθρωπον-καουτσούκ».
Η προσοχή του εντούτοις εστρέφετο κυρίως εις το εξής γεγονός: η Γερμανία ήρχισε να εξοπλίζεται και να καθίσταται επικίνδυνος διά την ευρωπαϊκήν ειρήνην. Το γενικόν αίσθημα εν Αγγλία ήτο την εποχήν εκείνην φιλειρηνικόν. Ο Τσώρτσιλ διετάραττε την ησυχίαν όλων των συμπατριωτών του, διακηρύττων ότι δεν έπρεπε να έχουν καμμίαν εμπιστοσύνην εις την Γερμανίαν και ότι ταχέως η Ευρώπη θα παρεσύρετο εις νέας πολεμικάς περιπετείας. Οι περισσότεροι Άγγλοι ύψωναν τους ώμους και τον ειρωνεύοντο διά τας προφητείας του. Την εποχήν εκείνην ο Τσώρτσιλ είχε καταστή ο πλέον αντιδημοτικός άνθρωπος της Αυτοκρατορίας.
Τω 1932, όταν ο Χίτλερ, κατά τας προεδρικάς εκλογάς, συνεκέντρωσε εξ εκατομμύρια ψήφους ολιγωτέρας από τον Χίντεμπουργκ, ο Τσώρτσιλ έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου: «Λυπούμαι πολύ, είπε, βλέπων αποκαθισταμένην ισότητα δυνάμεων μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας. Εκείνοι οι οποίοι φρονούν ότι πρόκειται περί δικαιοσύνης ή περί απλού ζητήματος ισότητος δεν αντιλαμβάνονται καθόλου την σοβαρότητα της ευρωπαϊκής καταστάσεως. Θα επεθύμουν να είπω εις εκείνους που επιδοκιμάζουν την αποκατάστασιν ισότητος μεταξύ των γαλλικών και γερμανικών εξοπλισμών: Θέλετε τον πόλεμον;». Περί τα τέλη του ιδίου έτους εξεδήλωσε τας ανησυχίας του κατά τρόπον περισσότερον κατηγορηματικόν: «Οι νεαροί αυτοί και ρωμαλέοι Τεύτονες οι οποίοι παρελαύνουν διά των οδών της Γερμανίας, αποφασισμένοι να υποστούν τα πάντα χάριν της πατρίδος των, δεν ζητούν ισότητα με τους άλλους λαούς. Ζητούν όπλα. Και όταν θα αποκτήσουν όπλα, πιστεύσατέ με, θα ζητήσουν την απόδοσιν των απολεσθέντων εδαφών των και των αποικιών των». Αλλά κανείς εις την Αγγλίαν δεν ήθελε να τον ακούση.
Όταν η Μεγάλη Βρεταννία εζήτησεν εν Γενεύη, τω 1932, να καθορισθούν διά γενικής συμφωνίας αι αεροπορικαί δυνάμεις των μεγάλων κρατών· ο Τσώρτσιλ υπεστήριξε και πάλιν τας απόψεις της Γαλλίας. Τον Μάρτιον του 1933, κατεπολέμησε τα σχέδια του Μακδόναλδ περί αφοπλισμού: «Κατά την γνώμην μου δεν είναι φρόνιμον να ωθήσωμεν την Γαλλίαν να δεχθή σήμερον παρόμοιον σχέδιον. Εξ άλλου δεν πιστεύω ότι οι Γάλλοι θα δώσουν την συγκατάθεσίν των. Οι Γάλλοι δεν είνε δυνατόν παρά να ανησυχούν δι’ όσα συμβαίνουν εν Γερμανία και διά την στάσιν ωρισμένων άλλων γειτόνων των». Και προσέθετε την εξής φράσιν: «Πρέπει να είμεθα πολύ προσεκτικοί! Η Γερμανία είναι χώρα γόνιμος εις στρατιωτικάς εκπλήξεις!».
Τον Ιούνιον του 1935, ο Τσώρτσιλ είδε με μεγάλην ανησυχίαν υπογραφομένην την αγγλογερμανικήν ναυτικήν συμφωνίαν η οποία επέτρεπεν εις την Γερμανίαν να ναυπηγήση στόλον ίσον προς τα 35 τοις εκατόν του βρεταννικού στόλου. Αι ανησυχίαι του ηύξησαν ακόμη περισσότερον όταν η αγγλική Κυβέρνησις ανεγνώρισεν εις την Γερμανίαν το δικαίωμα να κατασκευάζη μεγαλύτερον αριθμόν υποβρυχίων. Έπαιξε και πάλιν τον αχάριστον ρόλον της Κασσάνδρας, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. ∆ιά ποίον λόγον, ερωτούσε, να επιτρέψωμεν εις την Γερμανίαν να κατασκευάση τόσον πολλά υποβρύχια; ∆ιά να την ενθαρρύνωμεν να απειλήση το εμπόριόν μας, εις περίπτωσιν πολέμου μεταξύ των δύο κρατών;
∆ιά τούτο, όταν την 3 Σεπτεμβρίου 1939, εξερράγη ο πόλεμος, όλων τα βλέμματα εστράφησαν προς τον άνθρωπον αυτόν. Όλος ο κόσμος εις την Αγγλίαν απήτει όπως η εξαιρετική αυτή προσωπικότης εισέλθη εις την Κυβέρνησιν. Όλοι εζήτησαν όπως επανέλθη εις την θέσιν την οποίαν είχε και εις τον προηγούμενον πόλεμον: εις το υπουργείον των Ναυτικών.
Είναι γνωστόν το τεράστιον έργον το οποίον επετέλεσε μέχρι σήμερον. Είναι επίσης γνωστή η ειλικρίνεια με την οποίαν πάντοτε ωμίλησε διά την ναυτικήν κατάστασιν της Αγγλίας. Εις την σημερινήν Αγγλίαν, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ δεν είναι μόνον ο υπουργός ο οποίος λαμβάνει μέρος εις δύο πολέμους. Είναι ο άνθρωπος ο οποίος ενώνει το 1919 με το 1939, είναι ο πολιτικός ο οποίος προέβλεψε την παρούσαν κρίσιν, ο άνθρωπος ο οποίος κατενόησε περισσότερον από κάθε άλλον την δυσχερή θέσιν της Γαλλίας.
Η Καθημερινή, 5-9 Μαΐου 1940
