Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο στα ύψη

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο στα ύψη

41' 36" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η δημοσκοπική πτώση και η ανάκαμψη του ΠΑΣΟΚ

Λίγους μήνες μετά τη νίκη στις εκλογές του 1996 και με την κυβέρνηση να δίνει μεγάλη βαρύτητα στην επίτευξη των κριτηρίων του Μάαστριχτ, το ΠΑΣΟΚ βρέθηκε σε πτωτική δημοσκοπική πορεία και είδε τη Ν.Δ. να αποκτά προβάδισμα στην πρόθεση ψήφου αφότου εξελέγη πρόεδρός της ο –ανιψιός του ιδρυτή της– Κώστας Καραμανλής (21 Μαρτίου 1997).

Το αρνητικό κλίμα που είχε διαμορφωθεί εις βάρος της κυβέρνησης αποτυπώθηκε στα αποτελέσματα των δημοτικών και νομαρχιακών εκλογών, τον Οκτώβριο του 1998, με τη Ν.Δ. να προσδίδει πολιτικό χαρακτήρα και να κερδίζει τους τρεις μεγάλους δήμους και τις περισσότερες νομαρχίες.
Στις ευρωεκλογές του Ιουνίου του 1999, ο Κ. Καραμανλής προσέδωσε χαρακτήρα δημοψηφίσματος για την πολιτική της κυβέρνησης. Το κόμμα του κέρδισε και τον δεύτερο εκλογικό του στόχο, επικρατώντας με ποσοστό 36% έναντι του ΠΑΣΟΚ, που έλαβε 32,9%.

Ωστόσο, στις αρχές Σεπτεμβρίου, το Χρηματιστήριο συνέχιζε να σπάει το ένα θετικό ρεκόρ μετά το άλλο, ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης εξήγγειλε «εκλογικό», όπως χαρακτηρίστηκε, πακέτο παροχών 470 δισ. δρχ. για συνταξιούχους, μισθωτούς, αγρότες, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ελεύθερους επαγγελματίες και ανέργους και η κυβέρνηση επιδείκνυε άμεσα αντανακλαστικά για αρωγή στους σεισμοπαθείς της Αττικής.

Η πανελλαδική έρευνα της Metron Analysis (που διεξήχθη στο διάστημα 14-24 Σεπτεμβρίου) έδειξε ότι, μετά μεγάλο χρονικό διάστημα, το κυβερνών κόμμα βρισκόταν στην πρώτη θέση της πρόθεσης ψήφου: κινούνταν στο 33,2% και η Ν.Δ. στο 32,5%. Στην ερώτηση «ποιος είναι καταλληλότερος για πρωθυπουργός της χώρας μεταξύ των ηγετών των δύο μεγάλων κομμάτων», ο Κ. Σημίτης προηγούνταν του Κ. Καραμανλή με ποσοστό 46,3% έναντι 31,8%.

Η επόμενη μέρα της επίσκεψης του προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον στην Αθήνα (19 και 20 Νοεμβρίου) «βρήκε την κυβέρνηση ενισχυμένη, τουλάχιστον επικοινωνιακά στο εσωτερικό», όπως επισήμαινε το Έθνος, ενώ η Σύνοδος Κορυφής του Ελσίνκι (10 και 11 Δεκεμβρίου) χαρακτηρίστηκε «ελληνική επιτυχία».

Η πανελλαδική δημοσκόπηση της MRB (που διεξήχθη στο διάστημα 24 Νοεμβρίου – 9 Δεκεμβρίου) κατέγραψε πολλές «πρωτιές» για το ΠΑΣΟΚ: Το κυβερνών κόμμα είχε ποσοστό 31,6% στην πρόθεση ψήφου έναντι 30,6% της Ν.Δ. (όταν ακριβώς ένα χρόνο πριν υπολειπόταν της Ν.Δ. κατά 6,7 ποσοστιαίες μονάδες), προηγούνταν στην παράσταση νίκης κατά 16,2 μονάδες και θεωρούνταν ικανότερο στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων θεμάτων, όπως η ένταξη της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ), ο πληθωρισμός, τα ελληνοτουρκικά και η προώθηση των μεγάλων έργων υποδομής. Παράλληλα, ο Κ. Σημίτης προηγούνταν ως καταλληλότερος πρωθυπουργός με 41,9% έναντι 31,9% του Κ. Καραμανλή.

Η Καθημερινή εξέφραζε την άποψη ότι «η χώρα εισέρχεται στη δίνη πρόωρων εκλογών», τις οποίες άλλωστε ζητούσε επιτακτικά η Ν.Δ.

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-1
Η επίσκεψη του Αμερικανού προέδρου Μπιλ Κλίντον στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του 1999 λειτούργησε ευνοϊκά για την κυβέρνηση του Κ. Σημίτη. © ΑΡ PHOTO 

Πρόωρες εκλογές με δίλημμα την ΟΝΕ

Κρίνοντας ότι το κλίμα είναι θετικό για το κυβερνών κόμμα, στις 4 Φεβρουαρίου του 2000 ο Κ. Σημίτης ανήγγειλε πρόωρες εκλογές για τις 9 Απριλίου. Το επιχείρημά του ήταν πως «ο τόπος χρειάζεται μια ισχυρή κυβέρνηση με νωπή λαϊκή εντολή για να χειριστεί το θέμα της ένταξης στην ΟΝΕ και τον προσδιορισμό του πλαισίου άσκησης πολιτικής για την ισότιμη και δημιουργική συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ενοποίηση».

Ο Κ. Καραμανλής δήλωσε πως «η χώρα μπαίνει σήμερα στον δρόμο για ένα νέο ξεκίνημα».

Η επίσημη έναρξη της προεκλογικής περιόδου έγινε μετά την υποβολή της αίτησης ένταξης στην ΟΝΕ και την ορκωμοσία του Προέδρου της Δημοκρατίας (ο Κωστής Στεφανόπουλος εξελέγη για δεύτερη πενταετία, με την ψήφο 269 βουλευτών του ΠΑΣΟΚ, της Ν.Δ. και όλων των ανεξάρτητων): Στις 14 Μαρτίου θυροκολλήθηκε το προεδρικό διάταγμα για τη διάλυση της Βουλής και ακολούθησε η εγκατάσταση υπηρεσιακών υπουργών στα υπουργεία Εσωτερικών, Δικαιοσύνης και Τύπου.

Η κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων

Η εκλογική επιχορήγηση στα κόμματα για τις βουλευτικές εκλογές του 2000 έφτασε τα 4.656.000.000 δρχ., ενώ η ετήσια χρηματοδότησή τους για την ίδια χρονιά ήταν 11.850.000.000 δρχ. (πίνακας).

Νέες ρυθμίσεις για τις κομματικές δαπάνες

Με τροπολογία για τη «χρηματοδότηση και τον έλεγχο των οικονομικών των κομμάτων και των υποψηφίων βουλευτών», που ψηφίστηκε στις αρχές Μαρτίου του 2000 (και ενσωματώθηκε στον νόμο 2817/2000), ορίστηκε, μεταξύ άλλων, ότι η συνολική δαπάνη για τη ραδιοτηλεοπτική προβολή ενός κόμματος ή συνασπισμού κομμάτων δεν επιτρεπόταν να υπερβαίνει το 50% του συνολικού ύψους των εκλογικών δαπανών του.

Παράλληλα, καθιερώθηκε εφεξής να μη συμπεριλαμβάνονται στο πλαφόν των εκλογικών δαπανών των κομμάτων ο ειδικός φόρος διαφήμισης και οι εισφορές υπέρ ασφαλιστικών οργανισμών και ταμείων που καταβλήθηκαν για τη μετάδοση των ραδιοτηλεοπτικών μηνυμάτων.

Όπως σημείωνε το Βήμα της Κυριακής, ο νόμος «αδυνατούσε πλήρως να ελέγξει το “μαύρο χρήμα” των προεκλογικών δαπανών και τη χρηματοδότηση των πολιτικών από επιχειρηματίες»*.
(*) Βασίλης Χιώτης – Γρηγόρης Τζιοβάρας, «Ένας νόμος για το καλάθι των αχρήστων», Το Βήμα της Κυριακής, 5 Μαρτίου 2000, σελ. 22.Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-2

«Βομβαρδισμός» από πολιτικά τηλεοπτικά σποτ

Με κοινή υπουργική απόφαση καθορίσθηκαν οι όροι, οι προϋποθέσεις και ο χρόνος προβολής κατά την προεκλογική περίοδο των κομμάτων που εκπροσωπούνταν στο ελληνικό Κοινοβούλιο από τα δημόσια και ιδιωτικά ραδιοτηλεοπτικά μέσα. Ίσχυσε ό,τι ακριβώς είχε προβλεφθεί και στις εκλογές του ’96. Επιπλέον, η ΕΤ3 είχε την υποχρέωση να καλύψει μια προεκλογική συγκέντρωση καθενός από τα κόμματα η οποία θα διοργανωνόταν στη Θεσσαλονίκη ή σε άλλη πόλη της Βόρειας Ελλάδας. Επίσης, επιτρεπόταν στα κόμματα να μεταδίδουν διαφημιστικά μηνύματα (τα οποία δεν μπορούσαν όμως να υπερβούν το ένα τρίτο τού συνολικά διατιθέμενου χρόνου) όχι μόνο κατά τη διάρκεια των δεκαλέπτων που τους διατίθεντο δωρεάν από την ΕΡΤ, αλλά και εκείνων που τους διετίθεντο από τους ιδιωτικούς ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς εθνικής, περιφερειακής και τοπικής εμβέλειας. Χρόνος δόθηκε και στα κόμματα που δεν εκπροσωπούνταν στη Βουλή.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε το ΕΣΡ για τον χρόνο προβολής των κομμάτων μέσα από τα δελτία ειδήσεων των ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου δεν τηρήθηκε η αρχή της αναλογικής ισότητας: Σε δημοσίευμά του, ο Ριζοσπάστης έκανε λόγο για «προκλητικά άνιση τηλεοπτική μεταχείριση στις εκλογές» και «πλήρη επικράτηση του δικομματισμού»*.

Και σε αυτή την εκλογική αναμέτρηση υπήρξε ένας (ακόμη) «βομβαρδισμός» του κοινού από πολιτικά τηλεοπτικά σποτ. Όπως αναφέρει ο Στέλιος Παπαθανασόπουλος, σύμφωνα με τα στοιχεία της Media Services (που αφορούσαν το Mega, τον ANT1, το Star, τον Alpha, το Alter, την ET1, τη NET, την ET3 και το New Channel), στην περίοδο από την 1η Μαρτίου έως τις 8 Απριλίου 2000, τα σποτ του ΠΑΣΟΚ προβλήθηκαν 1.777 φορές (με συνολικό airtime 22,4 ώρες), τα σποτ της Ν.Δ. μεταδόθηκαν 1.111 φορές (με συνολικό airtime 16 ώρες) και του Συνασπισμού 346 φορές (με συνολικό airtime 2,1 ώρες)**.
(*) «Άνιση τηλεοπτική μεταχείριση στις εκλογές», Ριζοσπάστης, 5 Μαΐου 2000, σελ. 14.
(**) Στ. Παπαθανασόπουλος, «Τηλεόραση και εκλογές στην Ελλάδα τη δεκαετία 1990-2000», ό.π., σελ. 71 και 72.

Η τηλεμαχία μεταξύ Κ. Σημίτη και Κ. Καραμανλή

Η τηλεμαχία μεταξύ των αρχηγών του ΠΑΣΟΚ και της Ν.Δ. διεξήχθη στις 30 Μαρτίου στο Ραδιομέγαρο της Αγίας Παρασκευής.

Οι φιλοκυβερνητικές εφημερίδες έγραψαν για «σαφή υπεροχή Σημίτη», στον οποίο απέδιδαν «σοβαρότητα», «υπευθυνότητα» και «ρεαλισμό». Οι εφημερίδες που στήριζαν τη Ν.Δ. έκαναν λόγο για «βραδινό περίπατο» και «καθαρή νίκη» του Κ. Καραμανλή, τον οποίο χαρακτήριζαν «άνετο», «πειστικό» και «με αέρα πρωθυπουργού». Κατά γενική ομολογία, πάντως, στο debate επικράτησαν «χαμηλοί τόνοι», διεξήχθη «πολιτισμένος και ευπρεπής διάλογος» και οι δύο μονομάχοι «προσπαθούσαν πρώτα να διαφυλάξουν τα νώτα τους και εν συνεχεία να κερδίσουν τις εντυπώσεις». Ο Λάκης Λαζόπουλος, δικαιολογώντας την απόφασή του να μην παρακολουθήσει το debate, δήλωσε: «Δεν μπορώ να καθίσω να δω δυο δεξιούς να μαλώνουν για το ποιος είναι πιο αριστερός».

Η τηλεοπτική αναμέτρηση μεταδόθηκε σε εθνικό δίκτυο και, σύμφωνα με τα στοιχεία της AGB, συγκέντρωσε υψηλότερη τηλεθέαση από εκείνη του 1996: την παρακολούθησαν 2.270.000 άτομα άνω των 15 ετών (μέση τηλεθέαση 41%).

Εκλογές και Διαδίκτυο

Ήταν η πρώτη εθνική εκλογική αναμέτρηση στην οποία η «ηλεκτρονική πολιτική επικοινωνία», όπως χαρακτηρίστηκε*, έκανε σοβαρά την εμφάνισή της στην Ελλάδα. Τα κόμματα απευθύνθηκαν στους 400.000 Έλληνες χρήστες του Διαδικτύου** και μάλιστα με έναν τρόπο όχι ιδιαίτερα δαπανηρό, χωρίς την παρέμβαση των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης και διαδραστικό***. Τα επίσημα sites των κομμάτων εμπλουτίζονταν με πληροφορίες για τις εκδηλώσεις και τις συγκεντρώσεις των ηγετών και των στελεχών τους, τις προγραμματικές θέσεις τους, τις λίστες των υποψηφίων τους, τις αφίσες και τα τηλεοπτικά τους σποτ. Κάποια από αυτά δέχονταν e-mails στα οποία δίνονταν απαντήσεις και οργάνωναν πολιτικούς διαλόγους των κομματικών στελεχών με τους ψηφοφόρους. Η ιστοσελίδα του ΠΑΣΟΚ, μάλιστα, λειτουργούσε με ήχο και εικόνα, και μέσω αυτής προβάλλονταν και τα τηλεοπτικά σποτ του κόμματος****.

Όπως επισημαίνει η Βασιλική Κωτσικοπούλου: «Σε αυτή την προεκλογική εκστρατεία εγκαινιάστηκαν και οι διαδικτυακές συνεντεύξεις: Ιδιαίτερη προβολή δόθηκε στη συνέντευξη του Κ. Σημίτη στο site του κυβερνώντος κόμματος. Διαδικτυακές συνεντεύξεις και συζητήσεις φιλοξενήθηκαν κυρίως από το ekloges.gr, αλλά και άλλους πολιτικούς ιστοδείκτες και ενημερωτικές και μη ιστοσελίδες»*****.
(*) Διονύσης Πάνος, «Εκλογές 2000 και Διαδίκτυο», στο eklogesonline.com, 21 Μαρτίου 2000.
(**) Γιώργος Επιτήδειος, «Εκλογές 2000 και Internet: το τέλος της αρχής», στο eklogesonline.com, 20 Μαρτίου 2000.
(***) Νίκος Δεμερτζής, «ΜΜΕ και πολιτικοί(ή)», στο eklogesonline.com, 27 Μαρτίου 2000.
(****) Δημήτρης Τζάθας, «Τα κόμματα έφυγαν από τα μπαλκόνια και βγήκαν στα… “παράθυρα”», Τα Νέα, 19 Φεβρουαρίου 2000, σελ. 16 και 17.
(*****) Βασιλική Κωτσικοπούλου, «Εκλογές και Διαδίκτυο: Η περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ελλάδας», στο: Δεμερτζής Νίκος (επιμ.), Η πολιτική επικοινωνία στην Ελλάδα, εκδόσεις Παπαζήση, 2002, σελ. 204 και 205.

«Το κόμμα του Χρηματιστηρίου»

Η «πορεία της Σοφοκλέους» ήταν το θέμα που έδινε το «παρών» σχεδόν καθημερινά στα πρωτοσέλιδα κατά το δίμηνο της προεκλογικής περιόδου και ο Τύπος τη χαρακτήρισε «σημαντικότατο παράγοντα που θα κρίνει το αποτέλεσμα των εκλογών». Πριν από τις ευρωεκλογές του ’99, ο Γενικός Δείκτης Τιμών του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών είχε σπάσει, για πρώτη φορά, το φράγμα των 4.000 μονάδων και, κατά την προεκλογική περίοδο, το κυβερνών κόμμα έκανε τη δική του «επένδυση» σε αυτή την άνοδο, κυκλοφορώντας σχετικό σποτ και αφίσα.

Στις 17 Σεπτεμβρίου του 1999 σημειωνόταν ιστορικό ρεκόρ, με τον Δείκτη να σκαρφαλώνει στις 6.335,04 μονάδες βάσης. Έπειτα ο Δείκτης άρχισε να διαγράφει σταθερά καθοδική πορεία, ενώ ο Τύπος αναφερόταν σε κυβερνητικές παρεμβάσεις στήριξης με ανάμειξη των κρατικών τραπεζών και των Ταμείων.

Στα τέλη Φεβρουαρίου του 2000, ο Δείκτης είχε φτάσει να κινείται στα επίπεδα των 5.100 μονάδων. Οι φιλοκυβερνητικές εφημερίδες έγραφαν ότι «το πολυσυζητημένο “κόμμα των επενδυτών” έχει πλέον μετατραπεί σε “κόμμα εγκλωβισμένων”» το οποίο απαριθμεί «τουλάχιστον 500.000 άτομα» και ότι «το βασικό προεκλογικό “χαρτί” του ΠΑΣΟΚ έχει μετατραπεί σε μπούμερανγκ».

Στις 9 Μαρτίου, σημειώθηκε μια αιφνίδια κατακρήμνιση των μετοχών. Κυβερνητικοί κύκλοι «φωτογράφιζαν» ως υπεύθυνη τη Ν.Δ., ο Κ. Σημίτης τόνισε ότι δεν επιτρέπεται «οποιαδήποτε επιχείρηση εκμετάλλευσης της πορείας του Χρηματιστηρίου για να αντληθούν εκλογικά οφέλη από οποιονδήποτε» και ο Κ. Καραμανλής απάντησε ότι «η κυβέρνηση επιχείρησε να μεταθέσει τις δικές της ευθύνες σε άλλους».

Μετά την επίσημη έναρξη της προεκλογικής περιόδου και με τον Τύπο να αναφέρεται σε στήριξη του Χρηματιστηρίου με διαθέσιμα των Ταμείων, ο Δείκτης άρχισε να σημειώνει ανοδική πορεία και έφτασε στις 4.935 μονάδες. Λίγες ημέρες μετά τις εκλογές θα ξεκινούσε η πτωτική πορεία του Χρηματιστηρίου, που θα ήταν χωρίς σταματημό.

Σε τηλεοπτική του συνέντευξη, ο Κ. Καραμανλής θα σημείωνε ότι «προεκλογικά, η Νέα Δημοκρατία δεν σήκωσε όσο έπρεπε το θέμα του Χρηματιστηρίου».

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-3
Η μέση τηλεθέαση της τηλεμαχίας κ. Σημίτη και κ. Καραμανλή έφτασε στο 41%. © Y. Kontos/ Getty Images/ Ideal Image

Οι δημοσκοπήσεις και το «τοπίο στην ομίχλη»

Όπως επισημαίνει ο Πάνος Σταθόπουλος, στις εκλογές του 2000 καθιερώθηκαν οι τηλεφωνικές έρευνες, γεγονός που επέτρεπε τη διενέργεια περισσότερων δημοσκοπήσεων και μάλιστα σε πανελλαδική κλίμακα, ενώ έως τότε οι έρευνες διεξάγονταν με τη «μέθοδο της κάλπης» (ή, «πρόσωπο με πρόσωπο», όπως αλλιώς αποκαλούνται), που ήταν μεν πιο αξιόπιστη αλλά και πολύ πιο δαπανηρή σε σχέση με τις τηλεφωνικές, γι’ αυτό και κάλυπταν συνήθως μόνο την περιοχή της πρωτεύουσας*.

Όλες σχεδόν οι δημοσκοπήσεις που διενεργήθηκαν μετά την αναγγελία των εκλογών έδιναν πρώτο στην πρόθεση ψήφου το ΠΑΣΟΚ, αλλά με μικρή διαφορά από τη Ν.Δ. (που κυμαινόταν από 0,3% έως 2,6%). Επίσης, σε όλες τις έρευνες ακολουθούσε το ΚΚΕ (με ποσοστά που κυμαίνονταν από 4,2% έως 5,3%) και έδειχναν να εξασφαλίζουν την είσοδό τους στη Βουλή τόσο ο Συνασπισμός (με ποσοστά από 3,1% έως 4,4%) όσο και το ΔΗΚΚΙ (με ποσοστά από 3,4% έως 5%).

Παράλληλα, το ΠΑΣΟΚ διέθετε την υπεροχή στην παράσταση νίκης και κρινόταν ικανότερο για τη διακυβέρνηση της χώρας. Τέλος, υπήρχε η εκτίμηση ότι το ΠΑΣΟΚ έχει κατά τεκμήριο προβάδισμα στον χώρο των αναποφάσιστων λόγω της χαμηλότερης, σε σχέση με τη Ν.Δ., συσπείρωσης της εκλογικής του βάσης.

Όλα έδειχναν ότι η εκλογική μάχη της 9ης Απριλίου θα ήταν αμφίρροπη και θα κρινόταν στις λεπτομέρειες, με τον Γιάννη Λούλη να δηλώνει: «Οι φετινές εκλογές θυμίζουν τοπίο στην ομίχλη».

Παρά την απαγόρευση δημοσιοποίησης δημοσκοπήσεων 15 μέρες πριν από τη διενέργεια των εκλογών, μέχρι την παραμονή της αναμέτρησης και με σκοπό τη δημιουργία εντυπώσεων νίκης υπήρχαν διαρροές δήθεν «μυστικών γκάλοπ». Ο Σύνδεσμος Εταιρειών Δημοσκοπήσεων και Έρευνας Αγοράς κάλεσε την κοινή γνώμη να μην τα εμπιστεύεται, τονίζοντας ότι «μόνο σύγχυση προκαλούν».
(*) Από προσωπική συνέντευξη του συγγραφέα με τον Πάνο Σταθόπουλο.

«Η μεγαλύτερη μετακίνηση ψηφοφόρων»

Οι ετεροδημότες που ψήφιζαν σε διαφορετικό τόπο από εκείνον που κατοικούσαν υπολογίζονταν σε 1.255.000. Η οργανωμένη μεταφορά του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού τους έγινε βασικός στόχος των δύο μεγάλων κομμάτων. Σύμφωνα με δηλώσεις του Κώστα Λαλιώτη στις 7 Απριλίου, το ΠΑΣΟΚ επρόκειτο να κάνει τη μεγαλύτερη μετακίνηση ψηφοφόρων που έχει κάνει ποτέ κόμμα σε οποιαδήποτε εκλογική αναμέτρηση, υπολογίζοντας ότι «περίπου 250.000 ετεροδημότες θα μετακινηθούν από νομό σε νομό και ότι πάνω από 50.000 απόδημοι θα έρθουν στην Ελλάδα από 20 χώρες και τέσσερις ηπείρους». Από την πλευρά της, η Ν.Δ. μετακίνησε 180.000 ετεροδημότες και αποδήμους. Η επιτροπή αποτίμησης του εκλογικού αποτελέσματος θα απέδιδε, μεταξύ άλλων, την ήττα στην αδυναμία οργάνωσης και κινητοποίησης των ετεροδημοτών.

«Οι πιο δαπανηρές εκλογές»

Σύμφωνα με δημοσίευμα της Καθημερινής, οι εκλογές του 2000 υπήρξαν «οι πιο δαπανηρές στη νεοελληνική ιστορία, με κόστος το οποίο υπολογίζεται στα 40 δισεκατομμύρια δραχμές». Επιπλέον, η εφημερίδα τόνιζε: «Είναι γνωστό ότι εκείνες οι εκλογές “γονάτισαν” οικονομικά τη Νέα Δημοκρατία, η οποία γλίτωσε τη χρεοκοπία χάρη στον υψηλότατο τραπεζικό δανεισμό»*.

Στις εκλογές του 2000, μία από τις αφίσες του κυβερνώντος κόμματος «διατυμπάνιζε»: «Το ΠΑΣΟΚ έχει μόνο φανερούς οικονομικούς πόρους. Εσάς». Ωστόσο, 8 χρόνια μετά, ο «στρατηγός» Θόδωρος Τσουκάτος ομολόγησε ότι σε εκείνη την αναμέτρηση, ο ίδιος είχε μεταφέρει στα «κρυφά» ταμεία του ΠΑΣΟΚ (είτε απευθείας είτε με τη μέθοδο των «κουπονιών») 12 δισ. δρχ., προερχόμενα από επιχειρηματίες και εταιρείες που με αυτό τον τρόπο τροφοδότησαν την προεκλογική καμπάνια του κόμματος. Επίσης, ο Θ. Τσουκάτος περιέγραψε ότι δαπανήθηκαν «τεράστια» ποσά για μεταφορά ψηφοφόρων «με οποιοδήποτε μεταφορικό μέσο μπορούσε να χρησιμοποιηθεί».
(*) Ανυπόγραφο δημοσίευμα στην Καθημερινή, «Η περίπτωση Τσουκάτου και η καμπάνια του 2000», 23 Αυγούστου 2009.

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

Η νέα «εικόνα» του Κ. Σημίτη

Στις ευρωεκλογές του 1999, μεγάλη αίσθηση είχε προκαλέσει ένα σποτ της Ν.Δ. που παρουσίαζε ένα γυάλινο κεφάλι του Κ. Σημίτη να στροβιλίζεται σε έναν εικονικό κόσμο, με σκοπό να παρουσιαστεί ο πρωθυπουργός ως ένας «ψυχρός και απόμακρος διαχειριστής» που εφαρμόζει μια «κοινωνικά ανάλγητη πολιτική», όπως διατεινόταν η αξιωματική αντιπολίτευση.

Στην αναμέτρηση του 2000, με τη βοήθεια του επικοινωνιακού επιτελείου του, ο Κ. Σημίτης επιχείρησε να αντικρούσει την αρνητική δημόσια εικόνα που προωθούσε για εκείνον η Ν.Δ. και πρόβαλλε εκείνη του απλού και φιλικού πρωθυπουργού, που είναι αγαπητός και γίνεται αντικείμενο θερμών εκδηλώσεων του κόσμου. Επίσης, δόθηκε έμφαση στην προβολή του ως «σοβαρού», «εργατικού», «αποτελεσματικού» και, κυρίως, «δοκιμασμένου» ηγέτη, που εμπνέει «σιγουριά και ελπίδα για το μέλλον».

Παράλληλα, έλαβε χώρα και η επικοινωνιακή «επιστράτευση» της Δάφνης Σημίτη. Η σύζυγος του πρωθυπουργού έδειξε το ενδιαφέρον της για τα παιδιά, τους ηλικιωμένους και τα άτομα με ειδικές ανάγκες, υπό το φως των προβολέων της δημοσιότητας. Επίσης, ήταν στο πλευρό του συζύγου της σε αρκετές από τις επαφές που είχε εκείνος με «απλούς» ανθρώπους κατά τη διάρκεια των περιοδειών του.

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-4
Ο Κ. Σημίτης, νικητής σε δεύτερη κατά σειράν εκλογική αναμέτρηση, χαιρετίζει τους οπαδούς του κόμματός του. © Y. Kontos/ Getty Images/ Ideal Image

«Κοινωνία με ανθρώπινο πρόσωπο»

Το ΠΑΣΟΚ έδωσε έμφαση στην «επαναπροσέγγιση» κάποιων παραδοσιακών ψηφοφόρων του από τους οποίους είχε αποκοπεί και συγκεκριμένα των κοινωνικών στρωμάτων που επλήγησαν από την κυβερνητική πολιτική του και τα οποία επιχειρούσαν να προσεγγίσουν η Ν.Δ. αλλά και τα κόμματα που τοποθετούνταν στα «αριστερά» του.

Έτσι, το κυβερνών κόμμα, εκτός από την αύξηση των ρυθμών ανάπτυξης, υποσχέθηκε μια «κοινωνία με ανθρώπινο πρόσωπο» και επικεντρώθηκε στη «μάχη κατά της ανεργίας» (κάνοντας λόγο για δημιουργία 300.000 νέων ευκαιριών απασχόλησης και άλλων 300.000 θέσεων αμειβόμενης κατάρτισης για ανέργους) και στα μέτρα στήριξης των αγροτών και των χαμηλοσυνταξιούχων. Παράλληλα, το ΠΑΣΟΚ έστρεψε το ενδιαφέρον του και στη νεολαία, στους πολυτέκνους, στα άτομα με ειδικές ανάγκες και στις γυναίκες, ενώ δεσμεύτηκε για τη βελτίωση του ΕΣΥ και την ενίσχυση της δημόσιας ασφάλειας.

Ο Κ. Σημίτης κατέκρινε σε κάθε ευκαιρία τη Ν.Δ. για τα μέτρα που εξήγγειλε και ιδιαίτερα για εκείνο περί καθιέρωσης κατώτερου ορίου σύνταξης τις 150.000 δρχ., το οποίο ο ίδιος κοστολογούσε στα 580 δισ. δρχ., αναρωτώμενος: «Πού θα βρεθούν τα χρήματα αυτά;». Ωστόσο, στην τελική ευθεία για τις εκλογές, ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε σε «εξασφάλιση 45 τρισ. δρχ. Κοινωνικού Προϋπολογισμού» και εγγυήθηκε ότι οι κατώτερες συντάξεις του ΙΚΑ «θα πάνε σημαντικά πιο πάνω από τις 150.000 δρχ.». Παράλληλα, δεσμεύτηκε για την «ουσιαστική ενίσχυση όλων των άλλων κατώτερων συντάξεων, ώστε να συγκλίνουν σταθερά προς τις 150.000 δρχ.» και για δημιουργία επιπλέον 300.000 θέσεων αμειβόμενης κατάρτισης για ανέργους.

«Σημίτης ή Καραμανλής για πρωθυπουργός;»

Κατά την προεκλογική περίοδο, το κυβερνών κόμμα επιχείρησε να αποκόψει τη διαφαινόμενη διαρροή ψηφοφόρων του (κυρίως) προς το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, υψώνοντας τους τόνους και δημιουργώντας συνθήκες «ελεγχόμενης», όπως χαρακτηρίστηκε, πόλωσης.

Στις ομιλίες του, ο 64χρονος Κ. Σημίτης διακήρυσσε ότι η Ν.Δ. «δεν έχει πρόγραμμα, ευθύνη και θέσεις», αναφερόταν σε «πειραματισμούς και αυτοσχεδιασμούς μαθητευόμενων μάγων», έκανε λόγο για «φιλελεύθερη λαίλαπα που θα μας γυρίσει στο ’90-’93» και ζητούσε από τον λαό να πει «όχι στην επάνοδο της Δεξιάς», ενώ υπογράμμιζε «την ασφάλεια και τη σταθερότητα που εγγυάται το ΠΑΣΟΚ».

Το δίλημμα που, επί της ουσίας, τέθηκε για τις εκλογές από το ΠΑΣΟΚ ήταν το «Σημίτης ή Καραμανλής για πρωθυπουργός;», καθώς ο ηγέτης του προηγούνταν του αντιπάλου του τόσο σε δημοτικότητα όσο και στις απαντήσεις στο ερώτημα «ποιον θεωρείτε καταλληλότερο για πρωθυπουργό». Επιδιώκοντας τη σύγκριση, ο Κ. Σημίτης πραγματοποίησε σκληρή προσωπική επίθεση εναντίον του Κ. Καραμανλή, κατηγορώντας τον κυρίως ότι δεν έχει τις γνώσεις και την πείρα να κυβερνήσει.

Λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές και με αφορμή δήλωση του υποψήφιου βουλευτή της Ν.Δ. Γιώργου Καρατζαφέρη («Τώρα θα βάλουμε κι εμείς 500.000 δικά μας παιδιά στο Δημόσιο»), ο Κ. Σημίτης καταλόγισε στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης ρεβανσιστικές τάσεις και πρόθεση εγκαθίδρυσης κομματικού κράτους. Και υπογράμμιζε: «Εγώ θέλω ένα μέλλον για όλα τα παιδιά της Ελλάδας, για όλους τους Ελληνες».

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-5
Το σύνθημα «Εμπιστοσύνη στους Έλληνες. Όλοι μαζί πετύχαμε πολλά. Όλοι μαζί μπορούμε περισσότερα» ερχόταν ως συνέχεια εκείνου που είχε χρησιμοποιηθεί στις Ευρωεκλογές του 1999 («Οι Έλληνες πετύχαμε πολλά. Όλοι μαζί μπορούμε περισσότερα»). © ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ / ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

«Έχω ένα όραμα για την Ελλάδα»

Στη «συγκέντρωση νίκης» που έγινε στο Πεδίον του Άρεως, υπό το άπλετο φως 800 προβολέων, ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ, παραφράζοντας τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ανέφερε: «Έχω ένα όραμα για την Ελλάδα». Και συνέχισε: «Έχω το όραμα της ισχυρής Ελλάδας. Έχω το όραμα του υπερήφανου Έλληνα. Έχω το όραμα ότι μια μέρα η Ελλάδα θα είναι μια δημιουργική κοινωνία, μια νέα κοινωνία, μια κοινωνία αλληλεγγύης».

Αγαπημένα συνθήματα των συγκεντρωμένων οπαδών του ΠΑΣΟΚ ήταν τα: «Σημίτη, προχώρα, ν’ αλλάξουμε τη χώρα», «Ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά», «Όταν οι άλλοι θα ψάχνουν για αρχηγό, εμείς θα σε φωνάζουμε ξανά πρωθυπουργό», «Το ΠΑΣΟΚ είναι εδώ, ενωμένο, δυνατό», «ΠΑΣΟΚ και νεολαία, για μια Ελλάδα νέα» και «Εκεί ψηλά, στο Μέγαρο Μαξίμου, θα βάλουμε τον εκσυγχρονισμό, με αρχηγό τον Κώστα τον Σημίτη, παντοτινό πρωθυπουργό».

Οι οπαδοί του Κινήματος κρατούσαν υφασμάτινες σημαίες ελληνικές αλλά και του ΠΑΣΟΚ (με τον ήλιο του εμβλήματος σε πράσινο, λευκό και πορτοκαλί φόντο), ενώ αρκετοί ήταν εφοδιασμένοι με κόρνες και έριξαν βεγγαλικά. 

Από τα μεγάφωνα ακούστηκαν συνθέσεις των Μίκη Θεοδωράκη («Ο χορός του Ζορμπά»), Σταύρου Ξαρχάκου («Γεια σου χαρά σου, Βενετιά»), Διονύση Σαββόπουλου («Ας κρατήσουν οι χοροί»), Μάνου Χατζιδάκι, Γιάννη Μαρκόπουλου, Βαγγέλη Παπαθανασίου, Παντελή Θαλασσινού και άλλων, δημοτικά τραγούδια, κρητικές μαντινάδες, η φωνή της Μελίνας Μερκούρη στα τραγούδια «Να με θυμάσαι και να μ’ αγαπάς» και «Ποτέ την Κυριακή», το τραγούδι «Αmeno» του γαλλικού συγκροτήματος ERA και ο «διαχρονικός ύμνος» του ΠΑΣΟΚ, «Καλημέρα, ήλιε». Υπεύθυνη για τις μουσικές επιλογές ήταν η Σοφία Καγεώργη*.

Μετά τη συγκέντρωση, μπροστά στο εκλογικό κέντρο του ΠΑΣΟΚ, στην πλατεία Κλαυθμώνος, πραγματοποιήθηκε συναυλία με τη συμμετοχή του Χρήστου Νικολόπουλου, της Γλυκερίας, του Μιχάλη Δημητριάδη και της Αθηνάς Μόραλη.
(*) Την οποία και ευχαριστώ για τις πληροφορίες που μου έδωσε.

«Το μέλλον ξεκίνησε»

Στην πανελλαδική συνδιάσκεψη του ΠΑΣΟΚ, που έγινε στις αρχές Φεβρουαρίου του 2000, παρουσιάστηκαν τα πρώτα συνθήματα της καμπάνιας του κόμματος, «Δημιουργούμε τη νέα Ελλάδα» και «2000-2004. Το μέλλον ξεκίνησε», ενώ τον ήλιο του ΠΑΣΟΚ συνόδευε, σε ίδιο μέγεθος, και η «υπογραφή» του Κ. Σημίτη – απόδειξη ότι, για το κυβερνών κόμμα, ο πρωθυπουργός θα αποτελούσε το πιο «γερό χαρτί» του.

Στην καμπάνια για τις ευρωεκλογές του ’99, είχε χρησιμοποιηθεί μια ρετουσαρισμένη φωτογραφία του Κ. Σημίτη, από το πρόσωπο του οποίου είχαν «σβηστεί» οι ελιές. Στην αναμέτρηση του 2000, δεν υπήρξαν τέτοιου είδους παρεμβάσεις. Η φωτογραφία του χαμογελαστού πρωθυπουργού χρησιμοποιήθηκε σε γιγαντοαφίσες, σε καθεμία από τις οποίες κυριαρχούσε μια φράση-σύνθημα: «Με το λαό, για τον άνθρωπο, σε μια κοινωνία αλληλεγγύης», «Με εμπιστοσύνη στους Ελληνες. Σιγουριά. Νίκη. Ελπίδα», «Ανάπτυξη και καλύτερη ζωή για όλους». 

Σε μία από τις αφίσες μάλιστα, ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ είχε για φόντο έναν ήλιο που ανατέλλει και θύμιζε έντονα την αντίστοιχη αφίσα του 1981 με τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Σε άλλες γιγαντοαφίσες του ΠΑΣΟΚ, μεταξύ άλλων, τονιζόταν: «Μπαίνουμε στην ΟΝΕ με το σπαθί μας», «Ο 21ος αιώνας μας βρίσκει ισχυρούς», «Αγώνας για τη μεγάλη νίκη», «Με εμπιστοσύνη στους Έλληνες. Όλοι μαζί πετύχαμε πολλά. Όλοι μαζί μπορούμε περισσότερα» – μια φράση που ερχόταν ως συνέχεια του κεντρικού συνθήματος που είχε χρησιμοποιηθεί στις ευρωεκλογές του ’99 («Οι Έλληνες πετύχαμε πολλά. Όλοι μαζί μπορούμε περισσότερα»).

Σε αφίσες μεγάλου μεγέθους καταγράφηκαν και βασικές προγραμματικές δεσμεύσεις του κυβερνώντος κόμματος.

Όσον αφορούσε τις διαφημιστικές καταχωρίσεις του στον Τύπο, το ΠΑΣΟΚ έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στην προβολή των δεσμεύσεών του για μια «Κοινωνία με ανθρώπινο πρόσωπο».

«Θα μείνουμε στην πρώτη γραμμή της Ευρώπης;»

Το ΠΑΣΟΚ έφτιαξε συνολικά 32 τηλεοπτικά σποτ (έναντι 15 της Ν.Δ.)*.

Στον πρώτο τους κύκλο, υπογραμμίσθηκε το έργο της κυβέρνησης Κ. Σημίτη που είχε επιτελεσθεί, μεταξύ άλλων, στην οικονομία («Τώρα η Ελλάδα είναι μέσα στις 20 πιο ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου»), στην εξωτερική πολιτική («Η Ελλάδα στην πρώτη γραμμή, με φωνή, κύρος και δύναμη»), στα έργα («Χιλιάδες μικρά και μεγάλα έργα διασφαλίζουν την ανάπτυξη στις 13 περιφέρειες της χώρας») και στην εθνική άμυνα («Διασφαλίσαμε το μεγαλύτερο αμυντικό και εξοπλιστικό πρόγραμμα στην ιστορία της χώρας»).

Στον δεύτερο κύκλο, εντάσσονταν τα σποτ που πρόβαλλαν τις υποσχέσεις του ΠΑΣΟΚ για τη «νέα τετραετία της ανάπτυξης, του κοινωνικού κράτους και της κοινωνικής αλληλεγγύης», με την υπογράμμιση: «Οι δεσμεύσεις μας είναι εγγύηση».

Στην τελική ευθεία για την εκλογική αναμέτρηση, το ΠΑΣΟΚ έβγαλε στον «αέρα» ένα σποτ που παρουσίαζε τις θετικές κρίσεις κορυφαίων Ευρωπαίων ηγετών για τον Έλληνα πρωθυπουργό και τρία σποτ με τον Κ. Σημίτη να απευθύνεται στον λαό, θέτοντας, μεταξύ άλλων, το διακύβευμα των εκλογών: «Θα μείνουμε στην πρώτη γραμμή της Ευρώπης; Θα διατηρήσουμε την Ελλάδα ισχυρή για να υπάρχει ειρήνη και ευημερία; Θα διευρύνουμε το κοινωνικό κράτος ή θα επιτρέψουμε την ανατροπή του;».

Στα σποτ «θετικού» περιεχομένου του ΠΑΣΟΚ ήταν κι εκείνα με «επώνυμες προσωπικές μαρτυρίες», με τον συνταξιούχο Δημήτρη Λαυράκη και τους αγρότες Γιάννη Σακκά και Γιώργο Παπαπαναγιώτου να αναφέρονται στη βελτίωση της ζωής τους με την κυβέρνηση Σημίτη και να εκφράζουν την ικανοποίησή τους για τις δεσμεύσεις του πρωθυπουργού για τη «νέα τετραετία».

Επίσης, το ΠΑΣΟΚ πρόβαλλε, μεταξύ άλλων, τρία σποτ με πρωταγωνίστριες ισάριθμες νέες κοπέλες (με τα συμβολικά ονόματα «Νίκη», «Ελπίδα» και «Ειρήνη»), ένα για τους ετεροδημότες («ντυμένο» με τη φωνή της Σωτηρίας Μπέλλου να τραγουδάει «Μ’ αεροπλάνα και βαπόρια») κι ένα για τις γυναίκες.

Πολλά από τα παραπάνω σποτ έκλειναν με ένα πλάνο που έδειχνε τον χαμογελαστό και γεμάτο αυτοπεποίθηση Κ. Σημίτη να περπατά. Επίσης, σε αρκετές περιπτώσεις, το σύνθημα «Δημιουργούμε τη νέα Ελλάδα» μετατράπηκε σε «Όλοι μαζί δημιουργούμε τη νέα Ελλάδα. Για μια καλύτερη ζωή». Σύμφωνα με έρευνα του Γιάννη Τσίρμπα, το ΠΑΣΟΚ, θεωρώντας τον αρχηγό του σημαντικό επικοινωνιακό πλεονέκτημα, εμφάνισε τον Κ. Σημίτη σε πάνω από τα μισά τηλεοπτικά του σποτ (54,2%), ενώ σε εκείνα της Ν.Δ. η παρουσία του προέδρου της καταγράφηκε σε πολύ χαμηλότερο ποσοστό (13%)**.

Τηλεοπτική παρουσία είχε και η Νεολαία ΠΑΣΟΚ, που τόνιζε: «Οι αλλαγές είναι εδώ. Μια νέα εποχή έχει αρχίσει. Με πρωταγωνιστές τους νέους».
(*) Γιάννης Τσίρμπας, Είκοσι οκτώ ημέρες. Εκλογές, πολιτική διαφήμιση και ειδησεογραφία. Μια ποσοτική ανάλυση περιεχομένου της πολιτικής επικοινωνίας στην Ελλάδα, εκδόσεις Παπαζήση, 2007, σελ. 99.
(**) Στο ίδιο.

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-6
© Y. Kontos/ Getty Images/ Ideal Image

«Ο κ. Καραμανλής λέει και ξελέει»

Από την τηλεοπτική καμπάνια του κυβερνώντος κόμματος δεν έλειψαν και τα αρνητικά σποτ, που ήρθαν σαν «απάντηση του ΠΑΣΟΚ στην γκρίζα διαφήμιση της Νέας Δημοκρατίας». Τα μηνύματα έφεραν την επισήμανση «Ντοκουμέντο» και είχαν στόχο τον αρχηγό της Ν.Δ., προβάλλοντας τηλεοπτικά πλάνα με αποσπάσματα δηλώσεών του, εναλλάξ με σχόλια όπως «ο κ. Καραμανλής λέει και ξελέει». Μεταξύ άλλων, ο Κ. Καραμανλής  δεν προσδιόριζε με ακρίβεια τον χρόνο υλοποίησης της υπόσχεσής του για αύξηση στις συντάξεις και αμφισβητούσε την πολιτική της κυβέρνησης σε ό,τι αφορούσε την είσοδο της χώρας στην ΟΝΕ, λέγοντας: «Επιμένετε στο μακιγιάζ και παρουσιάζετε την ελληνική οικονομία… τραβεστί». Τα σποτ έκλειναν με το ερώτημα: «Σε ποιον θα εμπιστευθούμε το μέλλον της Ελλάδας;». Για τον Κ. Λαλιώτη, τα συγκεκριμένα σποτ επιχειρούσαν να αντιδιαστείλουν «την ανικανότητα, την επιπολαιότητα και την πολιτική αναξιοπιστία του κ. Καραμανλή» με «τη σταθερότητα και την αξιοπιστία που εγγυάται σε όλους τους τομείς η κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός». Ο εκπρόσωπος Τύπου της Ν.Δ. Άρης Σπηλιωτόπουλος χαρακτήρισε την τηλεοπτική αντεπίθεση του ΠΑΣΟΚ «μαύρη και βουτηγμένη στην πίσσα».

Το επιτελείο

Υπεύθυνος και συντονιστής για τον πολιτικό και επικοινωνιακό σχεδιασμό και για την εκλογική στρατηγική και την κλιμάκωσή της ήταν ο Κ. Λαλιώτης. Στην ομάδα Σχεδιασμού και Επικοινωνίας συμμετείχαν επίσης οι Δημήτρης Ρέππας, Γιώργος Πανταγιάς, Πέτρος Ευθυμίου, Νίκος Θέμελης, ο αναλυτής δημοσκοπήσεων Στράτος Φαναράς (Metron Analysis) και ο διευθυντής της εταιρείας στρατηγικού σχεδιασμού και επικοινωνίας «Λέγειν και Πράττειν» Λευτέρης Κουσούλης, ο οποίος πρόσφερε τις υπηρεσίες του στον Κ. Σημίτη (και στο παρελθόν είχε συνεργαστεί με τον πρωθυπουργό Κων. Μητσοτάκη). Τη διαφημιστική υποστήριξη παρείχαν οι εταιρείες MASS και TEAM ATHENS / BBDO.

Στην Πολιτική Εκλογική Επιτροπή, που είχε τη γενική πολιτική διεύθυνση του προεκλογικού αγώνα, συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, ο Παρασκευάς Αυγερινός, η Βάσω Παπανδρέου, ο Αλέκος Παπαδόπουλος, ο Μιχάλης Νεονάκης και ο Σωκράτης Κοσμίδης.

Στην ομάδα της προεκλογικής κινητοποίησης (Γραμματεία Εκλογικού Αγώνα) συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, ο γραμματέας του κόμματος Κώστας Σκανδαλίδης, ο Θόδωρος Τσουκάτος, ο Μιχάλης Νεονάκης, ο Πέτρος Λάμπρου, ο δημοσιογράφος Δημήτρης Καρύδης, ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Τύπου και ΜΜΕ Νίκος Αθανασάκης και η Τόνια Αντωνίου.

Την ευθύνη των συγκεντρώσεων είχε ο Γιώργος Σακελλίων. Στην εκδήλωση στο Πεδίον του Άρεως, ο Τάσος Μπιρσίμ είχε στη διάθεσή του 15 κάμερες και ένα ελικόπτερο με υψηλής ευκρίνειας κάμερα για τα πανοραμικά πλάνα. Στις καλύψεις των συγκεντρώσεων παρείχε τις υπηρεσίες του και ο σκηνοθέτης Γιώργος Σιούλας*.
(*) Πολλά από τα παραπάνω στοιχεία είναι από δημοσιεύματα των εφημερίδων Τα Νέα και Το Βήμα της Κυριακής, αλλά και από τους Κώστα Λαλιώτη, Λευτέρη Κουσούλη, Τάσο Μπιρσίμ και Γιώργο Σιούλα, από προσωπικές συνεντεύξεις.

ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Η στρατηγική του «μεσαίου χώρου»

Η Ν.Δ. κατέβηκε στις εκλογές έχοντας υψηλό ποσοστό συσπείρωσης. Επίσης, ήρθε σε συμφωνία για συνεργασία με το κόμμα Φιλελεύθεροι του Στέφανου Μάνου, ενώ ο Αντώνης Σαμαράς ζήτησε από τους ψηφοφόρους της Πολιτικής Ανοιξης να στηρίξουν τον Κ. Καραμανλή, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν πλέον «όμοροι» κομματικοί χώροι που θα μπορούσαν να «απειλήσουν» τη Ν.Δ.

Με τις διαφορές της Ν.Δ. με το κυβερνών κόμμα να «έχουν μειωθεί αισθητά, κυρίως λόγω της μετατόπισης του ΠΑΣΟΚ σε φιλελεύθερες απόψεις και πρακτικές» (όπως υποστήριζε ο Κ. Καραμανλής) και αποσκοπώντας στη διεύρυνση της εκλογικής του βάσης, το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης συνέχισε να επιχειρεί την αποτίναξη του χαρακτηρισμού του ως «δεξιού» και να προβάλλεται ως η «μεγάλη παράταξη» που «καλύπτει τον μεσαίο χώρο», συνδυάζοντας «τον οικονομικό φιλελευθερισμό με την κοινωνική αλληλεγγύη», απορρίπτοντας «τους δογματισμούς και τους φανατισμούς» και επιχειρώντας «ρήξη με παλαιοκομματικές νοοτροπίες», «σβήσιμο των διαχωριστικών γραμμών» και «αγκάλιασμα όλων των Ελλήνων». Η στρατηγική του «μεσαίου χώρου» αποδίδεται στον Γ. Λούλη και η πρώτη επίσημη παρουσίασή της είχε γίνει από τον Κ. Καραμανλή, στην ομιλία του στη Ζ΄ Εθνική Συνδιάσκεψη του κόμματος, στις 12 Δεκεμβρίου του 1988. Για την ιστορία, η Ν.Δ. είχε κατέβει στις ευρωεκλογές του 1984 με το σλόγκαν «Έλα κι εσύ στο μεσαίο χώρο», υποστηρίζοντας τότε ότι «καλύπτει πολιτικά τον δημοκρατικό ευρύτατο μεσαίο χώρο που αποκλείει τη δικτατορική Δεξιά και τη μαρξιστική Αριστερά».

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-7
Από τη συναυλία-εκδήλωση της Ν.Δ. στο ΟΑΚΑ, στις 6 Απριλίου 2000. Επάνω, ο Κ. Καραμανλής με τα δύο παιδιά που στο τέλος της ομιλίας του του προσέφεραν δύο ζωγραφιές και κάτω οπαδοί του κόμματος. © ΝΤΙΜΗΣ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-8

Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, η Ν.Δ. υιοθέτησε χαμηλούς τόνους, ενώ προσπάθησε να αποφύγει οποιαδήποτε ενέργεια ή αναφορά θα μπορούσε να ενεργοποιήσει αντιδεξιά ανακλαστικά και να διευκολύνει τη συσπείρωση του ΠΑΣΟΚ. Στις συγκεντρώσεις, ο Κ. Καραμανλής ζητούσε από τους οπαδούς της Ν.Δ. «να σηκώσουν ψηλά τις ελληνικές σημαίες και όχι τις κομματικές».

Επίσης, επιχειρώντας να προσεγγίσει μερίδα αναποφάσιστων ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ, ο ηγέτης της Ν.Δ. μίλησε κατ’ επανάληψη με θετικά λόγια για τον Α. Παπανδρέου, χαρακτηρίζοντάς τον «πολιτικό ηγέτη που αγάπησαν και τίμησαν οι Έλληνες» και «χαρισματική προσωπικότητα που μπορούσε να εκπέμπει πολλή ζεστασιά και γοητεία». Παράλληλα, χρησιμοποίησε φράσεις που είχαν συνδεθεί με τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, χαρακτηρίζοντας τη Ν.Δ. ως «ήρεμη δύναμη», κατακρίνοντας την κυβέρνηση Σημίτη ως «κατεστημένο», χαρακτηρίζοντας το κυβερνητικό πρόγραμμα του κόμματός του ως «συμβόλαιο με τους πολίτες» και τονίζοντας ότι «το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω».

«Κοντά στον πολίτη»

Όπως και στις ευρωεκλογές του ’99, η Ν.Δ. διαβεβαίωσε ότι θέλει την Ελλάδα στην ΟΝΕ, «με ανταγωνιστική οικονομία αλλά και ανθρώπινη κοινωνία, που νοιάζεται για όλους μας» και έβαλε στην ατζέντα της τα καθημερινά προβλήματα του πολίτη, όπως η «ανεξέλεγκτη» εγκληματικότητα, η λαθρομετανάστευση, το «διαλυμένο» σύστημα υγείας και η παιδεία που «δεν δίνει εφόδια στους νέους και τους εγκαταλείπει στην αγωνία για το αύριο».
Με τις προγραμματικές της δεσμεύσεις, η Ν.Δ. επιχείρησε να προσεγγίσει, μεταξύ άλλων, τους συνταξιούχους «που έχουν εγκαταλειφθεί στη μοίρα τους» (με καθιέρωση κατώτερου ορίου σύνταξης τις 150.000 δρχ.), τους αγρότες «που οδηγούνται προς αφανισμό» (με μείωση του κόστους παραγωγής, ρύθμιση χρεών και χορήγηση ΕΚΑΣ 21.000 δρχ. και στους συνταξιούχους του ΟΓΑ), τους ανέργους (με αύξηση του επιδόματος ανεργίας στο 60% του βασικού μισθού), τους μικρομεσαίους «που κλείνουν τις επιχειρήσεις τους», τους ελεύθερους επαγγελματίες, τους εργαζομένους και τις πολύτεκνες οικογένειες.

Με στόχο την ενίσχυση της δημόσιας εικόνας του «νέου και δυναμικού» πολιτικού ο οποίος «σκύβει πάνω από τα καθημερινά μας προβλήματα» και βρίσκεται «κοντά στον πολίτη», ο Κ. Καραμανλής πραγματοποίησε επισκέψεις σε γειτονιές, δημόσιες υπηρεσίες, ΚΑΠΗ, θεραπευτικές κοινότητες και νοσοκομεία και είχε επαφές με κοινωνικές ομάδες και κατηγορίες εργαζομένων: Οι ενέργειες αυτές γνώριζαν μεγάλη προβολή από τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων, όπως άλλωστε και μια σειρά προσυνεδριακών συνδιασκέψεων της Ν.Δ. στις οποίες μίλησε ο ηγέτης του κόμματος.

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-9
© Εργαστήριο Πολιτικής Επικοινωνίας / Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης Πανεπιστημίου Αθηνών 

Ο 44χρονος πρόεδρος της Ν.Δ. υποσχέθηκε «επανίδρυση του κράτους», προσπάθησε να πείσει ότι έχει την ικανότητα να διαχειριστεί τις υποθέσεις της χώρας και υποστήριξε πως αυτός είναι «το καινούργιο που παραμερίζει το παλιό», το οποίο, όπως έλεγε, «ό,τι είχε να δώσει το έδωσε, κούρασε και κουράστηκε».

Παράλληλα, ο Κ. Καραμανλής παρουσίαζε την κυβέρνηση Σημίτη ως «συμβιβασμένη με το γκρίζο, την παρακμή, το μίζερο» και την κατηγορούσε για «αλαζονεία», «αυταρχισμό», «δημιουργία κλίματος πόλωσης και φανατισμού», «διεύρυνση του χάσματος πλουσίων και φτωχών» και «αποστασιοποίηση από τον άνθρωπο και τα προβλήματά του», υπογραμμίζοντας: «Η πολιτική δεν είναι λογιστική, θέλει ψυχή και ανθρωπιά».

Στην προεκλογική εκστρατεία της Ν.Δ. αξιοποιήθηκε η σύζυγος του προέδρου της, Νατάσα Παζαΐτη-Καραμανλή, η οποία απολάμβανε υψηλή δημοτικότητα και θεωρήθηκε «επικοινωνιακό όπλο» του κόμματος. Εκτός από «lifestyle» τηλεοπτικές εκπομπές και έντυπα, απασχόλησε και τα κεντρικά δελτία ειδήσεων επισκεπτόμενη τα Πομακοχώρια ή τη λίμνη Κερκίνη. Στις μεγάλες συγκεντρώσεις του κόμματος, ο σκηνοθέτης πρόβαλλε το πρόσωπό της, ενώ οι τηλεοπτικές κάμερες ήταν πάντα παρούσες όταν εκείνη πετούσε χαρταετό στη Ραφήνα με τον σύζυγό της ή ετοίμαζε μαζί του ποτά σε μπαρ της Θεσσαλονίκης, σε εκδήλωση με πρώην μέλη της ΟΝΝΕΔ.

«Ήρθε η ώρα του Καραμανλή»

Η κεντρική εκδήλωση της Ν.Δ. έλαβε χώρα στο Ολυμπιακό Στάδιο Αθηνών και ήταν ένας συνδυασμός πολιτικής συγκέντρωσης και συναυλίας.

Οι συγκεντρωμένοι οπαδοί υποδέχθηκαν τον πρόεδρο του κόμματος και τη σύζυγό του με το σύνθημα «Ε…Ε…Έρχεται», με καραμούζες και ραίνοντας το ζευγάρι με ροδοπέταλα.

Στη σύντομη ομιλία του, ο Κ. Καραμανλής έδωσε έμφαση στην παρουσίαση του κυβερνητικού προγράμματος της Ν.Δ. και τόνισε για μία ακόμη φορά: «Εμείς δεν ερχόμαστε για να σταματήσουμε αλλά για να επιταχύνουμε ό,τι θετικό ξεκίνησε. Δεν ερχόμαστε για να αφαιρέσουμε αλλά για να προσθέσουμε, να χτίσουμε. Φτιάχνουμε μαζί μια κοινωνία αλληλεγγύης, με ανθρώπινη ζεστασιά και χαμόγελο».

Οι οπαδοί συνόδευαν την ομιλία του αρχηγού τους με συνθήματα όπως «Ελλάδα ισχυρή με τον Καραμανλή», «Όλοι μαζί με τον Καραμανλή», «Ήρθε η ώρα του Καραμανλή» και τραγουδώντας το «Εκεί ψηλά στο Μέγαρο Μαξίμου, θα βάλουμε ένα γαλανό πανί, θα βάλουμε και μια φωτογραφία του Κώστα του Καραμανλή», μια διασκευή ενός συνθήματος που καθιέρωσε η «Θύρα 13» του Παναθηναϊκού, όταν η ομάδα μπάσκετ είχε κατακτήσει τον πρώτο μεγάλο ευρωπαϊκό της τίτλο. Ένα παρόμοιο σύνθημα τραγουδούσαν για τον Κ. Σημίτη και οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ.

Στο τέλος της ομιλίας, δύο παιδιά (η Κατερίνα και ο Αντώνης), που έμοιαζαν πολύ με εκείνα των αφισών της Ν.Δ., έδωσαν στον Κ. Καραμανλή ζωγραφιές τους που συνοδεύονταν από τη φράση «Υπάρχει καλύτερη Ελλάδα και τη θέλουμε».

Όπως και στη συγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη, ακολούθησε συναυλία του Σταμάτη Σπανουδάκη και της ορχήστρας του. Ο συνθέτης είχε μελοποιήσει το σύνθημα «Υπάρχει καλύτερη Ελλάδα και τη θέλουμε» (με το οποίο έκλειναν τα σποτ της Ν.Δ.) και το τραγούδι του «Θα ’ρθεις σαν αστραπή ξανά» συνόδευε την είσοδο του Κ. Καραμανλή στους χώρους όπου έκανε τις ομιλίες του, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιούνταν και η σύνθεσή του «Άγγελοι μετά ποιμένων».

Ο έμπειρος ως σκηνοθέτης δημοφιλούς τηλεοπτικού σόου («Ciao AΝΤ1»), Ιταλός, Στέφανο Σαρτίνι επιμελήθηκε, για πρώτη φορά στην καριέρα του, την τηλεοπτική κάλυψη των συγκεντρώσεων της Ν.Δ. στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα. Δύο γιγαντοοθόνες τύπου jumbotron στην εξέδρα, μπαλόνια με νέον, βεγγαλικά, καπνογόνα, περιστρεφόμενοι προβολείς και ακτίνες λέιζερ ήταν κάποια από τα στοιχεία που χαρακτήρισαν τις δύο μεγάλες εκδηλώσεις της Ν.Δ.

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-10
ΟΑΚΑ, 6 Απριλίου 2000. Επάνω, ο Προκόπης Παυλόπουλος με τη Μαλβίνα Κάραλη. Κάτω, διακρίνονται, μεταξύ άλλων, οι Μιλτιάδης Έβερτ, Αλέξανδρος Λυκουρέζος, Ζωή Λάσκαρη, Νατάσα Παζαΐτη-Καραμανλή, Μαριέττα Γιαννάκου-Κουτσίκου και Γιώργος Αλογοσκούφης.

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-11

Καμπάνια χωρίς τον πυρσό

Το σύνθημα που λάνσαρε αρχικά η Ν.Δ. ήταν το «Όλοι μαζί μπορούμε καλύτερα», που θύμιζε έντονα εκείνο του ΠΑΣΟΚ («Όλοι μαζί μπορούμε περισσότερα»).

Την ίδια περίοδο μάλιστα, στο πλαίσιο της στρατηγικής του «μεσαίου χώρου», επιχειρήθηκε η αντικατάσταση του πυρσού (σε επίπεδο επικοινωνίας τουλάχιστον, διότι παρέμενε έμβλημα του κόμματος). Αρχικά, εμφανίστηκε το περίγραμμα τριών περιστεριών, χρώματος μπλε, κόκκινου και πράσινου. Ακολούθησε η παράσταση ενός πτηνού με τρίχρωμα φτερά. Ωστόσο, ο βίος αμφοτέρων των «σημάτων» ήταν περιορισμένος, ενώ ο πυρσός δεν χρησιμοποιήθηκε καθόλου.

Εντέλει, ως κεντρικό σύνθημα καθιερώθηκε το «Υπάρχει καλύτερη Ελλάδα και τη θέλουμε» (που θύμιζε εκείνο της Ν.Δ. στις εκλογές του Νοεμβρίου του ’89, «Μαζί και συ για μια καλύτερη Ελλάδα»). Παράλληλα, αξιοποιήθηκε και το σύνθημα των ευρωεκλογών του ’99, «Νέο ξεκίνημα!». Λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές, στο συνθηματολογικό οπλοστάσιο του κόμματος προστέθηκε η φράση «Από τις 10 Απριλίου περνάμε στην πράξη».

Εκτός από το πρόσωπο του Κ. Καραμανλή, σε γιγαντοαφίσες χρησιμοποιήθηκαν και δύο παιδικά πρόσωπα, ενός αγοριού και ενός κοριτσιού. Λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές, το πρόσωπο του αγοριού εμφανίστηκε και σε ολοσέλιδη διαφημιστική καταχώριση στον Τύπο, με το μήνυμα «Την Κυριακή σκεφθείτε εμένα, ψηφίζετε για το μέλλον μου»: Το concept θύμιζε έντονα την αφίσα που παρουσίασε η Ν.Δ. το 1981, στην τελική ευθεία της προεκλογικής περιόδου, με ένα κοριτσάκι και τη φράση «Σκέψου σήμερα τη δική μας πρόοδο και το δικό μας μέλλον», αλλά και τη διαφημιστική καταχώριση που έκλεισε την καμπάνια του 1990, με το μικρό αγόρι και την προτροπή «Σκεφτείτε το μέλλον».

Τηλεοπτικά σποτ «με χιούμορ»

Από τα τηλεοπτικά σποτ της Ν.Δ., εκείνα που συζητήθηκαν περισσότερο αφορούσαν την υγεία, την εγκληματικότητα, τη γεωργία, την παιδεία και την ανεργία. Οι δημιουργοί τους έδειχναν τον Κ. Σημίτη να εμφανίζεται στην τηλεόραση χρησιμοποιώντας ανολοκλήρωτες φράσεις από ομιλίες του που συνδέονταν με τα παραπάνω θέματα και αντιδιαστέλλονταν με «σκετσάκια», όπως τα αποκάλεσε ο Τύπος, στα οποία οι διάλογοι των «καθημερινών» ανθρώπων (που υποδύονταν ηθοποιοί) επιχειρούσαν να «ακυρώσουν» τα λεγόμενα του πρωθυπουργού και κατ’ επέκταση το κυβερνητικό έργο. Τα διαφημιστικά μηνύματα κατέληγαν με την προτροπή να «κλείσει η τηλεόραση». Το ΠΑΣΟΚ αντέδρασε έντονα, με τον Κ. Λαλιώτη να κάνει λόγο για «γκρίζα διαφήμιση, γκρίζων ανθρώπων» (αν και ο χαρακτηρισμός «γκρίζα» αφορά την έμμεση, τη συγκαλυμμένη προώθηση προϊόντων ή υπηρεσιών, χωρίς να εμφανίζεται με σαφήνεια ως διαφήμιση). Από την πλευρά του, ο Ά. Σπηλιωτόπουλος είπε ότι τα σποτ «είχαν χιούμορ και στόχο να αντικρούσουν την “εικονική πραγματικότητα” που “σερβίρει” η κυβέρνηση».

Ένα ακόμη σποτ που συζητήθηκε ήταν εκείνο που έδειχνε, σε ένα παλιό πικάπ, ένα δίσκο να παίζει το «O fortuna» από τα Carmina Burana, ενώ περνούσαν διαδοχικά οι χρονιές 1981, 1985, 1993, 1996. Η βελόνα άρχιζε να κολλάει στον δίσκο, μια νεαρή κοπέλα αναρωτιόταν «είκοσι χρόνια τον ίδιο δίσκο;» και ένας νεαρός απαντούσε «αλλάζουμε δίσκο» για να βάλει το CD «Υπάρχει καλύτερη Ελλάδα και τη θέλουμε».

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-12
© ΝΤΙΜΗΣ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Παράλληλα, η Ν.Δ. πρόβαλλε σε σποτ τις βασικές της δεσμεύσεις

Λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές, ο Κ. Καραμανλής απηύθυνε προσωπικό μήνυμα με ένα σποτ που θύμιζε πολύ εκείνο των ευρωεκλογών, καθώς είχε εμβόλιμα πλάνα όπου απλοί άνθρωποι, διαφόρων ηλικιών, τον αγκάλιαζαν και τον φιλούσαν. Καθισμένος στο γραφείο του, ο αρχηγός της Ν.Δ. υπογράμμιζε: «Υπάρχει καλύτερη Ελλάδα από αυτή που ζούμε σήμερα. Σας καλώ να τη ζήσουμε μαζί». 

Ακολούθησε ένα διαφημιστικό διάγγελμα περίπου δυόμισι λεπτών, με τον Κ. Καραμανλή να κατηγορεί το ΠΑΣΟΚ ότι «θέτει ψευτοδιλήμματα για να πολώσει το κλίμα» και να υπογραμμίζει: «Μπορούμε να πορευθούμε όλοι μαζί, να μονοιάσουμε ακόμα πιο πολύ. Να συνεργαστούμε, επιτέλους, όλες οι πολιτικές δυνάμεις. Όλοι είναι χρήσιμοι».

Το επιτελείο

Πρόεδρος της Επιτροπής Εκλογικού Αγώνα ήταν ο γενικός διευθυντής του κόμματος Κώστας Σημαιοφορίδης. Σημαντικό ρόλο είχε ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής της Ν.Δ., συντονιστής της εκστρατείας και «συγκεντρωσιάρχης» Γιάννης Τουσιάκης. Γραμματέας Πολιτικού Σχεδιασμού και Προγράμματος ήταν ο Μιχάλης Λιάπης, με αναπληρωτή τον Ανδρέα Λυκουρέντζο.

Ο Ά. Σπηλιωτόπουλος είχε τον κεντρικό ρόλο στην ομάδα της επικοινωνιακής στρατηγικής του κόμματος, στην οποία συμμετείχαν το «δεξί του χέρι», επικοινωνιολόγος Τζίνα Δραγώνα, ο σύμβουλος στρατηγικής του προέδρου του κόμματος Νίκος Καραχάλιος και ο Γιώργος Φλέσσας (ο οποίος είχε ιδρύσει τη Civitas, την πρώτη εταιρεία στην Ελλάδα που πρόσφερε ολοκληρωμένες υπηρεσίες πολιτικής στρατηγικής και επικοινωνίας). Τον σχεδιασμό του δημιουργικού της διαφημιστικής καμπάνιας έκανε ο Περικλής Πηλείδης (ΠΗΛΕΙΔΗΣ CREATOR) και την εκτέλεση ανέλαβε η εταιρεία Spot Thompson (Δημήτρης Γ. Μαύρος και Χρήστος Κερασιώτης).

Προσωπικός σύμβουλος του Κ. Καραμανλή ήταν ο επικοινωνιολόγος και πολιτικός αναλυτής Γ. Λούλης.

Δημοσκοπήσεις για λογαριασμό της Ν.Δ. έκανε η εταιρεία MRB*.
(*) Τα παραπάνω στοιχεία έδωσαν στον συγγραφέα οι Νίκος Καραχάλιος, Γιώργος Φλέσσας και Περικλής Πηλείδης.

ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ ΕΛΛΑΔΑΣ

Το «νέο ΕΑΜ»

Το ΚΚΕ κατέβηκε σε αυτή την αναμέτρηση με την «αύρα» του 8,7% που είχε πάρει στις ευρωεκλογές της προηγούμενης χρονιάς. Επιχειρώντας να διευρύνει την εκλογική του βάση, το ΚΚΕ αποφάσισε το 30% των υποψηφίων του να είναι εξωκομματικοί.

Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του, το κόμμα απευθύνθηκε στους εργάτες, στους αγρότες, στους μικρομεσαίους της πόλης, στους ανθρώπους της τέχνης, του πολιτισμού και της επιστήμης, στη νεολαία και στις γυναίκες «των καταπιεσμένων λαϊκών στρωμάτων».

Το ΚΚΕ έκανε «σημαίες» του την κατάσταση στα Βαλκάνια, την ανεργία και το ασφαλιστικό. Έδωσε έμφαση μάλιστα στην υποστήριξη ενός 100% δημόσιου συστήματος κοινωνικής πολιτικής που θα περιλάμβανε ασφάλιση, υγεία, συνταξιοδότηση και το οποίο θα δινόταν υποχρεωτικά στους πάντες, αποκλείοντας εντελώς την παρουσία του ιδιωτικού τομέα.

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-13
© Εργαστήριο Πολιτικής Επικοινωνίας / Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης Πανεπιστημίου Αθηνών.

Το κόμμα επανέλαβε την ανάγκη συγκρότησης ενός «πατριωτικού, αντιιμπεριαλιστικού Λαϊκού Μετώπου», δηλαδή μιας «συμμαχίας της εργατικής τάξης και των μικρομεσαίων στρωμάτων της πόλης και του χωριού», περιγράφοντάς το ως «νέο ΕΑΜ, με σύγχρονους όρους, που μπορεί να φτάσει μέχρι τη διεκδίκηση και την κατάκτηση της λαϊκής εξουσίας»*.

Στις ομιλίες και στις συνεντεύξεις της, η 55χρονη γενική γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα επιτίθετο κατά του δικομματισμού, αναφέροντας μάλιστα ότι τα δύο μεγάλα κόμματα είναι «σαν δυο σταγόνες νερό στη γενική πολιτική γραμμή», ενώ μεμφόταν την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ επειδή «θέλει πάση θυσία να κλέψει αριστερές και προοδευτικές ψήφους» και ζητούσε από τον λαό «να κλείσει τα αυτιά του στην κοινωνική δημαγωγία της Νέας Δημοκρατίας». Παράλληλα, εκτιμούσε ότι ο Συνασπισμός και το ΔΗΚΚΙ «προσφέρουν κάκιστες υπηρεσίες στην πάλη κατά του δικομματικού πολιτικού σκηνικού, όταν αφήνουν πόρτες ανοιχτές στη μετεκλογική συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ». Επίσης, υπενθύμιζε ότι το ΚΚΕ «έκανε ό,τι μπορούσε για να στηρίξει τους λαϊκούς αγώνες, το αντιπολεμικό κίνημα, την πάλη κατά των ευρωνατοϊκών επιλογών».
(*) Οι αναφορές σε «νέο ΕΑΜ» γίνονται σε συνέντευξη που παραχώρησε η Αλέκα Παπαρήγα στον Γιάννη Δ. Διακογιάννη και στα Νέα, υπό τον τίτλο «Μονόδρομος ένα νέο ΕΑΜ με σύγχρονους όρους», 5 Απριλίου 2000, σελ. 14 και 15.

Το ΚΚΕ και ο Προμηθέας

Στην κεντρική προεκλογική συγκέντρωση του ΚΚΕ στο Πεδίον του Άρεως, η Αλ. Παπαρήγα αναφέρθηκε στον Προμηθέα, τον «απελευθερωτή που στάθηκε ατρόμητος απέναντι στον άδικο νόμο και έκλεψε τη φωτιά που κρατούσαν ζηλότυπα οι θεοί, για να την παραδώσει στους ανθρώπους»: Παρομοιάζοντας το κόμμα της με τον μυθικό ήρωα, έκανε λόγο για «αντίσταση στις νέες μορφές εκμετάλλευσης του λαού» και για την «ανάγκη να υπάρξει λαϊκή αντεπίθεση στο νέο κύμα των απάνθρωπων και βάρβαρων καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων που έρχονται».

Οι οπαδοί έσειαν κόκκινες αλλά και γαλανόλευκες σημαίες και τα συνθήματα που ακούστηκαν περισσότερο στη συγκέντρωση ήταν τα: «ΚΚΕ ισχυρό, μέτωπο λαϊκό», «Το μέλλον μας δεν είναι ο καπιταλισμός, είναι ο νέος κόσμος, ο σοσιαλιστικός», «Μέτωπο αγώνα σε ΝΑΤΟ και ΟΝΕ. Εμπρός, λαέ, τώρα ΚΚΕ», «Ισχυρό ΚΚΕ, αντεπίθεση λαέ», «ΚΚΕ, το κόμμα σου λαέ», «Εμπρός, λαέ, μη σκύβεις το κεφάλι, με το ΚΚΕ αντίσταση και πάλη», «ΚΚΕ την Κυριακή, όχι στην υποταγή».

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-14
© ΑΠΕ/ΜΠΕ / Εργαστήριο Πολιτικής Επικοινωνίας / Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης Πανεπιστημίου Αθηνών.

Από τα τραγούδια που ακούστηκαν από τα μεγάφωνα, την τιμητική τους είχαν εκείνα των Θάνου Μικρούτσικου, Βασίλη Παπακωνσταντίνου και Διονύση Τσακνή, οι οποίοι είχαν εκδηλώσει τη δημόσια στήριξή τους στο ΚΚΕ, με κείμενο που ξεκινούσε με τη φράση «Δεν πάει άλλο έτσι». Ακούστηκαν επίσης τραγούδια του Λαυρέντη Μαχαιρίτσα («Ρίξε κόκκινο στη νύχτα»), του Δ. Σαββόπουλου («Στη συγκέντρωση της ΕΦΕΕ»), του Δημήτρη Μητροπάνου και άλλων.

«ΚΚΕ ισχυρό, μέτωπο λαϊκό»

Το κεντρικό σλόγκαν του κόμματος ήταν «ΚΚΕ ισχυρό, μέτωπο λαϊκό», που σε αφίσες και έντυπα συμπληρώθηκε με φράσεις όπως: «Μπορείς! Να επηρεάσεις τις εξελίξεις σήμερα, να τις καθορίσεις αύριο», «Για να ηττηθεί η μοιρολατρία, να ανοίξει ο δρόμος στη λαϊκή αντεπίθεση», «Το συμφέρον σου είναι εδώ». Άλλα συνθήματα που χρησιμοποιήθηκαν σε αφίσες ήταν τα: «Κάνε το βήμα. Τώρα ΚΚΕ», «Δυνάμωσε το αντίπαλο δέος. Ψήφισε ΚΚΕ», «ΝΑΤΟ-Ε.Ε. = Πόλεμος. Εμπρός, τώρα ΚΚΕ».

ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ

«Όχι στην παντοδυναμία του δικομματισμού»

Οι δημοσκοπήσεις που διενεργήθηκαν στα τέλη Ιανουαρίου και στις αρχές Φεβρουαρίου του 2000 έδιναν στον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου ποσοστό στην πρόθεση ψήφου που κινούνταν λίγο πάνω από το όριο του 3%. Παράλληλα, η συσπείρωση του κόμματος κινούνταν περίπου στο 60%. Έτσι, τον Φεβρουάριο αποφασίστηκε η συνεργασία του Συνασπισμού με την Ανανεωτική Κομμουνιστική Οικολογική Αριστερά του Γιάννη Μπανιά και με πρώην στελέχη των Οικολόγων Εναλλακτικών. Επικεφαλής του ψηφοδελτίου Επικρατείας τοποθετήθηκε ο Μανώλης Γλέζος.

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-15
© Ντίμης Αργυροπουλος

Ο 58χρονος πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος Κωνσταντόπουλος υπενθύμιζε ότι το κόμμα του πήρε πρωτοβουλίες για τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα, ότι έκανε «τολμηρές» κινήσεις στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και ότι έχει σαφή ευρωπαϊκό προσανατολισμό. Επίσης, τόνιζε ότι αυτό που κρίνεται στην επόμενη Βουλή είναι «εάν θα είναι παντοδύναμη και ανεξέλεγκτη η παρουσία του δικομματισμού» και άφηνε έμμεσες αιχμές κατά του ΚΚΕ, με αναφορές σε «νοσταλγούς του παρελθόντος» και «χρεοκοπημένα δόγματα».

Στην εκλογική του διακήρυξη, ο Συνασπισμός υπογράμμιζε ότι απαιτείται ένα μεταρρυθμιστικό σχέδιο «μεγάλης πνοής», που να περιλαμβάνει πυλώνες όπως: η καταπολέμηση της ανεργίας και η πλήρης απασχόληση, ο εκσυγχρονισμός του αγροτικού τομέα και η αναδιάρθρωση της υπαίθρου, ο εκσυγχρονισμός και η αναβάθμιση του συστήματος υγείας-πρόνοιας, η ριζική και δημοκρατική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-16
© Εργαστήριο Πολιτικής Επικοινωνίας / Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης Πανεπιστημίου Αθηνών 

«Ναι στην Αριστερά της ελπίδας»

Στην κεντρική συγκέντρωση στην πλατεία Ομονοίας, ο Ν. Κωνσταντόπουλος επέκρινε τα δύο μεγάλα κόμματα για πόλωση, κινδυνολογία και πλαστά διλήμματα και χαρακτήρισε τον Συνασπισμό «δύναμη προγραμματικών προτάσεων», ζητώντας την ενίσχυσή του στην κάλπη, ώστε να μπορέσει «να αγωνιστεί με ακόμα μεγαλύτερη δυναμική για τα δικαιώματα των πολιτών, για τα δίκαια των εργαζομένων και των κοινωνικά αδύναμων».
Η συγκέντρωση ξεκίνησε με συναυλία της Λαϊκής Ορχήστρας «Μίκης Θεοδωράκης» και ερμηνευτή τον Βασίλη Λέκκα. Οι συγκεντρωμένοι έδειξαν να ενθουσιάζονται ιδιαίτερα με το τραγούδι «Λίγο ακόμα».

Οι οπαδοί κρατούσαν λευκές και κόκκινες σημαίες και φώναζαν συνθήματα όπως: «Ούτε ΠΑΣΟΚ ούτε Δεξιά, με τον Συνασπισμό και την Αριστερά», «Μαζί – λαός – Συνασπισμός», «Οι νέοι ελπίζουν, Συνασπισμό ψηφίζουν», «Μην κοιμάστε, μην κοιμάστε, τη δική μας τη φωνή να τη φοβάστε».
Τα πανό έγραφαν: «Ναι στην Αριστερά της ελπίδας, όχι στο απολίθωμα του δικομματισμού», «Αριστερά και Οικολογία, η συνάντηση του νέου αιώνα», «Όχι στον εθνικισμό, όχι στον ρατσισμό», «Μέτρα για την ανεργία, 35ωρο τώρα», «Νεολαία ΣΥΝ: Αμφισβητούμε την εξουσία».
Στον χώρο είχαν υψωθεί «μπουκέτα» από πολύχρωμα μπαλόνια.

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-17
Ο πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος Κωνσταντόπουλος με τον Μανώλη Γλέζο, ο οποίος ετέθη επικεφαλής του ψηφοδελτίου επικρατείας του κόμματος. ©ΑΠΕ/ΜΠΕ

«Η κυβέρνηση πανηγυρίζει. Όλα πάνε Δεξιά»

Ο Συνασπισμός πραγματοποίησε μια εκτεταμένη διαφημιστική καμπάνια, με γιγαντοαφίσες και παρουσία στις εφημερίδες, στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση. Τα κεντρικά συνθήματά του ήταν: «Αποφάσισε Αριστερά. Ψήφισε Συνασπισμό» και «Αποφάσισε Συνασπισμό. Ψήφισε την Αριστερά του 2000». Στη γιγαντοαφίσα του Συνασπισμού, υπήρχε φωτογραφία του Ν. Κωνσταντόπουλου. Σε μια άλλη αφίσα, κυριαρχούσε η διαπίστωση: «Η κυβέρνηση πανηγυρίζει. Όλα πάνε Δεξιά». H συγκεκριμένη φράση χρησιμοποιήθηκε και σε τηλεοπτικό σποτ, με έναν νεαρό άνδρα να περιτριγυρίζεται από πράσινες πινακίδες (στις οποίες αναγράφονταν «Παιδεία», «Υγεία», «Δημόσια ασφάλεια» κ.λπ. και υπήρχαν βελάκια που έδειχναν προς τα δεξιά) και τον εκφωνητή να τονίζει: «Εσύ πανηγυρίζεις; Αποφάσισε να παρέμβεις». Σε ένα άλλο σποτ, υπήρχε η αναφορά: «Χωρίς την Αριστερά το μέλλον είναι φτωχό. Τώρα εσύ αποφασίζεις». Σε τρίτο σποτ, με τη «μέθοδο της γραφομηχανής», υπογραμμιζόταν: «Χωρίς τον Συνασπισμό, η φωνή σου στη Βουλή δεν θα ακούγεται».

Επικεφαλής της προεκλογικής εκστρατείας του κόμματος ήταν ο Στέργιος Πιτσιόρλας.

Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-18
Στιγμιότυπο από περιοδεία του Νίκου Κωνσταντόπουλου σε σχολείο.©ΑΠΕ/ΜΠΕ

Exit polls και «βραδιά θρίλερ»

Την Κυριακή 9 Απριλίου, οι κάλπες έκλεισαν στις 7 μ.μ. και ένα λεπτό αργότερα τα τηλεοπτικά κανάλια παρουσίασαν τις πρώτες προβλέψεις, που βασίζονταν στο 70% των αποτελεσμάτων των exit polls που είχαν επεξεργαστεί μέχρι εκείνη τη στιγμή οι εταιρείες δημοσκοπήσεων.

Τα exit polls τριών εκ των πέντε εταιρειών «έδειχναν» ότι κερδίζει ή ότι έχει περισσότερες πιθανότητες να κερδίσει η Ν.Δ., και το ίδιο ίσχυσε όταν ανακοινώθηκαν τα συνολικά αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων που έγιναν έξω από τα εκλογικά κέντρα.

Οι οπαδοί της Ν.Δ. είχαν αρχίσει να πανηγυρίζουν έξω από τα γραφεία της Ρηγίλλης, ενώ ο Κ. Καραμανλής τούς χαιρετούσε χαμογελαστός από το μπαλκόνι. Αντίθετη εικόνα επικρατούσε στα γραφεία του ΠΑΣΟΚ στη Χαριλάου Τρικούπη.

Στα επίσημα αποτελέσματα, η μεγάλη ανατροπή υπέρ του ΠΑΣΟΚ ξεκίνησε όταν άρχισαν να ενσωματώνονται οι ψήφοι από μεγάλες περιφέρειες, όπως η Β΄ Αθηνών, με αποτέλεσμα να αρχίσουν να παίρνουν θάρρος οι οπαδοί του, οι οποίοι βγήκαν στους δρόμους να πανηγυρίσουν όταν, τις πρώτες πρωινές ώρες, επισημοποιήθηκε ότι το κόμμα τους κατάφερε να κερδίσει με διαφορά 72.400 ψήφων – τη μικρότερη μεταξύ πρώτου και δεύτερου κόμματος μετά τη Μεταπολίτευση.

Οι εφημερίδες έκαναν λόγο για «βραδιά θρίλερ» με «απίστευτο σασπένς» που έφερε «στα πρόθυρα νευρικής κρίσης εκατομμύρια Έλληνες» και «δύσκολα είχε αντίστοιχο στην πρόσφατη, τουλάχιστον, παγκόσμια πολιτική ιστορία».

«Παρόλο που έπεσαν μέσα στα όρια της ανώτερης και κατώτερης τιμής, τα exit polls ήταν στην πλειοψηφία τους άστοχα, διότι έδιναν την τάση να κερδίσει η Νέα Δημοκρατία», παραδέχτηκε ο Κώστας Παναγόπουλος (ALCO), αλλά σύμφωνα με τον Ηλία Νικολακόπουλο, «όλα τα exit polls πέτυχαν τα ποσοστά των κομμάτων μέσα στο πλαίσιο του στατιστικού λάθους»*.
(*) Οι σχετικές αναφορές γίνονται σε ρεπορτάζ της Νατάσας Μπαστέα στα Νέα, με τον τίτλο «Μετά τις 5 το απόγευμα πήρε κεφάλι το ΠΑΣΟΚ», 11 Απριλίου 2000, σελ. 16 και 17.Η Ελλάδα στις κάλπες: 9 Απριλίου 2000 – «Το μεγάλο ντέρμπι» με το Χρηματιστήριο  στα ύψη-19

«Θα προχωρήσουμε με ανανεωμένες ιδέες»

Σε σχέση με τις εκλογές του 1996:

• Το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να κερδίσει 194.000 ψηφοφόρους και να σημειώσει άνοδο 2,3 μονάδων, με το Έθνος να επισημαίνει ότι «για πρώτη φορά, κόμμα που κυβερνά αυξάνει το ποσοστό του και εκλέγεται για 3η συνεχόμενη φορά». Στην επινίκια δήλωσή του, ο Κ. Σημίτης επανέλαβε τη δέσμευσή του ότι «η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ θα είναι κυβέρνηση όλων των Ελλήνων», συμπληρώνοντας ότι το κόμμα του θα προχωρήσει με «ανανεωμένες ιδέες» και «ανανεωμένες δυνάμεις».

• Η Ν.Δ. αύξησε τη δύναμή της κατά 350.000 ψήφους και κατά 4,6 ποσοστιαίες μονάδες. O Κ. Καραμανλής έκανε ιδιαίτερη μνεία στο γεγονός ότι η Ν.Δ. «σημείωσε εντυπωσιακή διεύρυνση των κοινωνικών δυνάμεων που τη στηρίζουν».

• Το ΚΚΕ εμφάνισε σταθερότητα στην επιρροή του στο εκλογικό σώμα, με την Αλ. Παπαρήγα να αναφέρεται στα «τρομακτικά διλήμματα» που τέθηκαν στην εκλογική μάχη και στον υπάρχοντα εκλογικό νόμο.

• Ο Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου έχασε 154.000 ψήφους και περίπου δύο ποσοστιαίες μονάδες. Ο Ν. Κωνσταντόπουλος χαιρέτισε τους πολίτες «που σε συνθήκες πρωτοφανούς πόλωσης ξεπέρασαν τα εκβιαστικά διλήμματα και στήριξαν το κόμμα» του.

• Το ΔΗΚΚΙ αναδείχθηκε και πάλι πέμπτο κόμμα, αλλά έχασε 116.000 ψηφοφόρους και, με ποσοστό 2,69%, έμεινε εκτός της νέας Βουλής. Ο Δημήτρης Τσοβόλας απέδωσε την πτώση του κόμματός του «σε μηχανισμούς του ΠΑΣΟΚ και του κράτους, οι οποίοι εξαγόρασαν συνειδήσεις».

Σύμφωνα με τον Σ. Φαναρά της Metron Analysis, δύο ήταν οι κυριότεροι συντελεστές της νίκης του ΠΑΣΟΚ: η συγκέντρωση στην Αθήνα (που βοήθησε το κυβερνών κόμμα να απορροφήσει το μεγαλύτερο ποσοστό των αναποφάσιστων, οι οποίοι δήλωσαν ότι αποφάσισαν να το ψηφίσουν την ημέρα των εκλογών σε ποσοστό 41%, έναντι 34% της Ν.Δ.) και το διλημματικό ερώτημα «Σημίτης ή Καραμανλής για πρωθυπουργός;» (16% των ψηφοφόρων ψήφισαν με κριτήριο ότι επιθυμούσαν τον Κ. Σημίτη για πρωθυπουργό, ενώ μόλις το 4% τον Κ. Καραμανλή)*.
(*) Οι σχετικές αναφορές γίνονται σε άρθρο του Γιώργου Παπαχρήστου που δημοσιεύτηκε στα Νέα Σαββατοκύριακο, στις 6 Μαΐου 2000, με τον τίτλο «Μια συγκέντρωση και ένα δίλημμα έδωσαν τη νίκη», σελ. 14 και 15.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή