Το πολιτικό περιβάλλον στην Ελλάδα μεταξύ των δύο εκλογικών αναμετρήσεων
Έως και το καλοκαίρι του 2008 η Ν.Δ. κατάφερνε να προηγείται του ΠΑΣΟΚ στην πρόθεση ψήφου, αν και η «εικόνα» της κυβέρνησης είχε δεχθεί πλήγματα εξαιτίας υποθέσεων που αφορούσαν στελέχη της και έλαβαν μεγάλες διαστάσεις (εξοχικό Βασίλη Μαγγίνα, απόπειρα αυτοκτονίας Χρήστου Ζαχόπουλου, καταγγελία για «μίζα» κατά στενού συνεργάτη του Αριστοτέλη Παυλίδη). Παράλληλα, η μεγαλύτερη παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση των τελευταίων ετών είχε επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις και στην Ελλάδα.
Στο μεταξύ, ο Συνασπισμός της Αριστεράς, των Κινημάτων και της Οικολογίας είχε αποκτήσει νέο ηγέτη, μετά την απόφαση του Αλέκου Αλαβάνου να αποχωρήσει από την προεδρία του κόμματος, αλλά να παραμείνει πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ: τον Φεβρουάριο του 2008, ο 34χρονος Αλέξης Τσίπρας εξελέγη πρόεδρος στο 5ο Συνέδριο του Συνασπισμού και σύντομα είδε τα ποσοστά του κόμματός του στην πρόθεση ψήφου να πλησιάζουν το 18%, προσελκύοντας κυρίως ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ.
Ο Αλ. Τσίπρας απάντησε ειρωνικά «Ευχαριστούμε, δεν θα πάρουμε» στην πρόταση για συνεργασία που του απηύθυνε τον Μάρτιο ο Γιώργος Παπανδρέου, ο οποίος επιχείρησε μια «αριστερή στροφή» του ΠΑΣΟΚ, παράλληλα με την ανασυγκρότηση του κομματικού μηχανισμού. Τον Ιούνιο, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ έθεσε εκτός της Κοινοβουλευτικής Ομάδας τον Κώστα Σημίτη και ξεκαθάριζε ότι «δεν θα ανεχθεί πλέον προσωπικές σημαίες» στο κόμμα, αφήνοντας να αιωρείται η απειλή για νέες διαγραφές.
Η Κυριακή 7 Σεπτεμβρίου του 2008 έμελλε να ταυτιστεί με την αρχή της μεγάλης ανατροπής στη δημοσκοπική σχέση των δύο μεγάλων κομμάτων, η οποία μάλιστα θα ήταν μη αναστρέψιμη: ο πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής παραχώρησε συνέντευξη Τύπου στο πλαίσιο της ΔΕΘ και παρείχε στήριξη στους (βαλλόμενους) υπουργούς του Γιώργο Βουλγαράκη και Θεόδωρο Ρουσόπουλο, οι οποίοι, ωστόσο, σύντομα θα υπέβαλαν τις παραιτήσεις τους λόγω των αντιδράσεων που προκλήθηκαν. Την ίδια περίοδο, το ΠΑΣΟΚ είχε αρχίσει να περνάει στην «αντεπίθεση», επιχειρώντας να προβληθεί ως μια εναλλακτική κυβερνητική πρόταση, με στόχο τη δημιουργία ενός κοινωνικού κράτους, με πόρους που θα προέρχονταν «από τη φορολογική δικαιοσύνη των μεγάλων εισοδημάτων». Στις 21 Σεπτεμβρίου, από τις τέσσερις δημοσκοπήσεις που δημοσιεύτηκαν στον κυριακάτικο Τύπο, οι τρεις έδιναν προβάδισμα στο ΠΑΣΟΚ στην πρόθεση ψήφου.
Ακολούθησε ο «Δεκέμβριος της φωτιάς», όταν, με αφορμή τη δολοφονία του νεαρού μαθητή Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, ξέσπασαν ταραχές σε όλη τη χώρα, ενώ ο Αλ. Τσίπρας έκανε λόγο για «εξέγερση» και η γενική γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα καλούσε την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ «να σταματήσει να χαϊδεύει τα αυτιά των κουκουλοφόρων». Τον ίδιο μήνα, ο Κ. Καραμανλής δήλωσε ότι αναλαμβάνει το μερίδιο ευθύνης που αναλογούσε στην κυβέρνηση και στον ίδιο για την υπόθεση της Μονής Βατοπεδίου, λέγοντας ότι υποτίμησε τις διαστάσεις του θέματος.
Τους πρώτους μήνες του 2009 το ΠΑΣΟΚ συνέχιζε να διευρύνει το προβάδισμά του έναντι της Ν.Δ. στην πρόθεση ψήφου, ενώ υπερτερούσε του κυβερνώντος κόμματος και στην παράσταση νίκης. Ο ΣΥΡΙΖΑ φλέρταρε πλέον με μονοψήφια ποσοστά.
Στις ευρωεκλογές της 7ης Ιουνίου το ΠΑΣΟΚ αναδείχθηκε πρώτο κόμμα με ποσοστό 36,65%. Ακολούθησαν η Ν.Δ. με 32,29%, το ΚΚΕ με 8,35%, ο ΛΑΟΣ με 7,15%, ο ΣΥΡΙΖΑ με 4,70% και οι Οικολόγοι Πράσινοι με 3,49%. Το ΠΑΣΟΚ πέτυχε την πρώτη νίκη του έπειτα από τρεις αλλεπάλληλες εκλογικές ήττες και ο Γ. Παπανδρέου επανέλαβε το αίτημά του για πρόωρη προσφυγή στις κάλπες. Ο πρωθυπουργός απέδωσε τις απώλειες της Ν.Δ. στο ότι «ένα σημαντικό μέρος των ψηφοφόρων της επέλεξαν να στείλουν το μήνυμά τους, κυρίως με αποχή» και επέρριψε ευθύνες σε «συγκεκριμένες συμπεριφορές που έχουν ενοχλήσει». Ο πρόεδρος του ΛΑΟΣ Γιώργος Καρατζαφέρης ανέφερε ότι το κόμμα του μεταφέρθηκε πλέον από τη «γαλάζια πολυκατοικία» για να πάει «στη γειτονιά, στον λαό της Κεντροδεξιάς». Στον ΣΥΡΙΖΑ ήρθαν στην επιφάνεια εσωτερικές έριδες, ενώ είχε προηγηθεί το ράγισμα του γυαλιού στις σχέσεις Αλ. Αλαβάνου – Αλ. Τσίπρα.
Πρόωρη προσφυγή στις κάλπες
Στις 2 Σεπτεμβρίου του 2009, με τηλεοπτικό του διάγγελμα ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε αιφνίδια πρόωρη προσφυγή στις κάλπες. Αφού αναφέρθηκε στη δύσκολη κατάσταση που επικρατούσε στην οικονομία και η οποία αναμενόταν να επιδεινωθεί την επόμενη χρονιά, δήλωσε πως η χώρα βρισκόταν σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι και πως ο ελληνικός λαός είχε δύο πολύ δύσκολα χρόνια μπροστά του. Παράλληλα, εξέφρασε την άποψη ότι απαιτούνταν η άμεση λήψη μέτρων, όπως «έλεγχος στις δημόσιες δαπάνες και “νοικοκύρεμα” του κράτους, πόλεμος κατά της φοροδιαφυγής και τολμηρές διαρθρωτικές αλλαγές, που θα θίξουν προνόμια και θα προκαλέσουν αντιδράσεις, αλλά θα δημιουργήσουν νέες δομές, διασφαλίζοντας την ανάπτυξη».
Όπως ανέφερε ο Κ. Καραμανλής, στόχος του ήταν να προωθήσει αυτές τις αλλαγές έως το τέλος της θητείας της κυβέρνησης, αλλά η εκπεφρασμένη πρόθεση της αξιωματικής αντιπολίτευσης να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές τον Μάρτιο του 2010, αρνούμενη να δεχθεί την επανεκλογή του Κάρολου Παπούλια στο ύπατο πολιτειακό αξίωμα, θα οδηγούσε «σε μια παρατεταμένη προεκλογική περίοδο με καταστρεπτικά αποτελέσματα για την οικονομία». Για το συγκεκριμένο ζήτημα, μάλιστα, ο πρωθυπουργός κατηγόρησε την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ για «πρωτοφανή μικροπολιτική σκοπιμότητα» και πολιτικό «εκβιασμό».
Ο ηγέτης της Ν.Δ. κάλεσε τον λαό να διαλέξει «ανάμεσα στον δύσκολο δρόμο που αποτελεί τη μόνη διέξοδο για τη χώρα, συνιστά πρόταση ευθύνης και οδηγεί σταδιακά στην ανάκαμψη, και στον εύκολο δρόμο της άλλης πλευράς, που αποτελεί επιλογή ανευθυνότητας, οδηγεί σε αδιέξοδο και θα βαθύνει την κρίση, με πολύ μεγάλο κοινωνικό κόστος».
Σχολιάζοντας την απόφαση του πρωθυπουργού, ο Γ. Παπανδρέου έκανε λόγο για κατάρρευση της κυβέρνησης και τόνισε ότι «ήρθε η ώρα για μια νέα αρχή, μια νέα πορεία».
Την επόμενη ημέρα, ο ελληνικός και διεθνής Τύπος έκαναν λόγο για «Δραπέτευση μέσω κάλπης», για «Εκλογές “χαρακίρι” για τη φιλελεύθερη παράταξη» και για «Πολιτική αυτοκτονία Καραμανλή». Ο πρωθυπουργός επισκέφτηκε τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και αιτήθηκε τη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη πρόωρων εκλογών την Κυριακή 4 Οκτωβρίου: το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 7 Σεπτεμβρίου.
Οι δημοσκοπήσεις έδειχναν νίκη του ΠΑΣΟΚ
Όλες ανεξαιρέτως οι δημοσκοπήσεις που δημοσιοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου έδειχναν νίκη του ΠΑΣΟΚ, με τη διαφορά του από τη Ν.Δ. στην πρόθεση ψήφου να φθάνει έως και τις 7,7 ποσοστιαίες μονάδες. Σαφής ήταν η υπεροχή του ΠΑΣΟΚ και στην παράσταση νίκης.
Σε όλες τις έρευνες που παρουσιάστηκαν στις 18 Σεπτεμβρίου, τελευταία ημέρα δημοσιοποίησης δημοσκοπήσεων, το ΚΚΕ εξακολουθούσε σταθερά να βρίσκεται στην τρίτη θέση (με ποσοστό από 6,6% έως 7,2%), ακολουθούσε ο ΛΑΟΣ (με ποσοστό από 4,9% έως 6,4%) και ο ΣΥΡΙΖΑ έδειχνε ότι θα κατάφερνε να μπει στη Βουλή.
Το ερώτημα που προέκυπτε πλέον αφορούσε το εύρος της διαφοράς που θα έβγαζαν οι κάλπες μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων και στην έκταση της αυτοδυναμίας του ΠΑΣΟΚ.
Η κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων
Η ετήσια χρηματοδότηση στα κόμματα για το 2009 ανήλθε συνολικά σε 68.208.000 ευρώ. Στο ποσό αυτό περιλαμβάνονταν η τακτική χρηματοδότηση και η οικονομική ενίσχυση για ερευνητικούς και επιμορφωτικούς σκοπούς. H εκλογική χρηματοδότηση στα κόμματα καθορίστηκε στα 9.398.100 ευρώ για τις ευρωεκλογές και στα 7.528.950 ευρώ για τις εθνικές εκλογές. Τα ανωτέρω ποσά κατανεμήθηκαν όπως φαίνεται στον πίνακα.
Η (δωρεάν) ραδιοτηλεοπτική προβολή των κομμάτων
Με υπουργική απόφαση ορίστηκαν οι όροι, οι προϋποθέσεις και ο χρόνος προβολής των κομμάτων (και συνασπισμών) που εκπροσωπούνταν στη Βουλή των Ελλήνων και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, κατά την προεκλογική περίοδο από τους δημόσιους και ιδιωτικούς ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς.
Η ΕΡΤ και οι ενημερωτικοί ιδιωτικοί ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί εθνικής, περιφερειακής και τοπικής εμβέλειας είχαν την υποχρέωση: να μεταδώσουν μία συνέντευξη Τύπου, διάρκειας 60΄, με καθέναν από τους αρχηγούς των κομμάτων. Να οργανώσουν τέσσερις τουλάχιστον συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης με εκπροσώπους των κομμάτων. Να διαθέσουν δωρεάν ένα δεκάλεπτο την εβδομάδα σε καθένα από τα κόμματα για την παρουσίαση των προγραμμάτων τους ή όποια άλλη πολιτική δραστηριότητα (στα δεκάλεπτα επιτρεπόταν στα κόμματα να μεταδώσουν διαφημιστικά μηνύματα τα οποία δεν μπορούσαν όμως να υπερβούν το ένα τρίτο του συνολικά διατιθέμενου χρόνου). Επιπλέον, η ΕΡΤ είχε την υποχρέωση να μεταδώσει σε εθνικό ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο μία συνέντευξη διάρκειας 60 λεπτών του αρχηγού κάθε κόμματος και να καλύψει μία προεκλογική συγκέντρωση καθενός από τα κόμματα. Επίσης, μέσω της ΕΤ-3 είχε την υποχρέωση να καλύψει μία (επιπλέον) προεκλογική συγκέντρωση καθενός από τα κόμματα η οποία θα διοργανωνόταν στη Θεσσαλονίκη ή σε άλλη πόλη της Βόρειας Ελλάδας. Όλοι οι ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί όφειλαν να μεριμνούν ώστε στην προβολή των κομμάτων να τηρείται η αρχή της αναλογικής ισότητας.
Η «τηλεμαχία Μπεν Χουρ» των έξι πολιτικών αρχηγών
Τη Δευτέρα 21 Σεπτεμβρίου διεξήχθη το debate των έξι πολιτικών αρχηγών (Κ. Καραμανλής, Γ. Παπανδρέου, Αλ. Παπαρήγα, Αλ. Τσίπρας, Γ. Καρατζαφέρης και Νίκος Χρυσόγελος). Οι δημοσιογράφοι έθεσαν τις ερωτήσεις τους σε δύο κύκλους, στο τέλος των οποίων κάθε αρχηγός είχε το δικαίωμα να υποβάλει ερώτημα σε οποιονδήποτε άλλο πολιτικό αρχηγό επιθυμούσε, χωρίς ωστόσο να μπορεί να σχολιάσει. Όπως γινόταν και στο παρελθόν, στο κλείσιμο της τηλεμαχίας δόθηκε η ευκαιρία σε κάθε πολιτικό αρχηγό να κάνει δίλεπτη τοποθέτηση.
Οι εφημερίδες της επόμενης ημέρας επισήμαναν ότι τα 21 λεπτά του διαλόγου που ανέπτυξαν μεταξύ τους οι πολιτικοί αρχηγοί προσέδωσαν ενδιαφέρον στην «τηλεμαχία Μπεν Χουρ» (σ.σ. λόγω συσχέτισης της μεγάλης χρονικής της διάρκειας με την ομώνυμη ταινία), που εξελίχθηκε σε «μάχη χαρακωμάτων» και «κατενάτσιο», στην προσπάθεια των ηγετών των κομμάτων «να αποφύγουν το λάθος παρά να διεκδικήσουν τη νίκη».
Σύμφωνα με τα δεδομένα της ΑGΒ Νielsen Μedia Research, η τηλεθέαση της μετάδοσης ανήλθε στο 30% (3.032.000 τηλεθεατές).
Η τηλεμαχία Κ. Καραμανλή – Γ. Παπανδρέου: πρώτη φορά διάλογος
Την Τρίτη 22 Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε η τηλεοπτική αναμέτρηση μεταξύ του Κ. Καραμανλή και του Γ. Παπανδρέου. Το debate διεξήχθη με σκοπό να γίνει «ουσιαστικός διάλογος», με τον κάθε πολιτικό αρχηγό να έχει το δικαίωμα να τοποθετείται για κάθε θέμα και να ανταπαντά στον άλλον, με τη λιγότερη δυνατή διαμεσολάβηση. Η «πρωτόγνωρη για τα ελληνικά πολιτικά δεδομένα τηλεμαχία» δομήθηκε σε πέντε 15λεπτες ενότητες.
Την επόμενη ημέρα οι φιλοκυβερνητικές εφημερίδες έκαναν λόγο για «καθαρή υπεροχή του Κ. Καραμανλή», που «κατεδάφισε» τον «λαϊκιστή» αντίπαλό του, ενώ υπογράμμιζαν ότι Γ. Παπανδρέου «συνέχισε την αοριστολογία, όπως και στις συνεντεύξεις του». Οι εφημερίδες που υποστήριζαν την αξιωματική αντιπολίτευση είχαν αναφορές όπως: «Χαριστική βολή για τον κουρασμένο Καραμανλή» και «Ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ κέρδισε καθαρά τις εντυπώσεις».
Σύμφωνα με τα στοιχεία της AGB Nielsen Media Research, το ποσοστό τηλεθέασης της «μονομαχίας» έφθασε το 28,7% (2.900.000 τηλεθεατές).
Τα κόμματα στο Διαδίκτυο
Με τον Μπαράκ Ομπάμα να έχει στηρίξει το μεγαλύτερο μέρος της (επιτυχημένης, όπως αποδείχθηκε) προεκλογικής του εκστρατείας το 2008 στο Διαδίκτυο, ήταν θέμα χρόνου να ακολουθήσουν τα βήματά του και τα ελληνικά κόμματα για να περάσουν τα μηνύματά τους στις νεαρές κυρίως ηλικίες. Εκτιμούνταν ότι το 42% του πληθυσμού της Ελλάδας (4.740.000 άτομα) είχε πρόσβαση στο Διαδίκτυο*.
Με τον αρχηγό του να είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένος με τις νέες τεχνολογίες, το ΠΑΣΟΚ, σε μία ακόμη αναμέτρηση, είχε σημαντική παρουσία στον διαδικτυακό χώρο: μεταξύ άλλων, είχε να παρουσιάσει ένα εξαιρετικά ενημερωμένο site, έδινε στον κόσμο την ευκαιρία να παρακολουθεί ζωντανά τις ομιλίες του Γ. Παπανδρέου στο live.pasok.gr, ανέβαζε τα βίντεο των ομιλιών, δηλώσεις και σποτ –κάποια εκ των οποίων φτιάχτηκαν αποκλειστικά για το Διαδίκτυο– στο YouTube (PASOKwebtv) και ανέβαζε φωτογραφίες από ομιλίες, δράσεις και εκδηλώσεις στο Flickr.
Έντονη δραστηριότητα είχε και ο Συνασπισμός/ΣΥΡΙΖΑ: Η ιστοσελίδα του φιλοξενούσε όλες τις δραστηριότητές του, καθώς επίσης σποτ και ομιλίες του Αλ. Τσίπρα, ενώ link μετέφεραν τους ενδιαφερομένους σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το YouTube (όπου είχε δικό του κανάλι), το Twitter και το Facebook (οι χρήστες του οποίου στην Ελλάδα υπολογιζόταν ότι είχαν ξεπεράσει τα 2 εκατομμύρια).
To site της Ν.Δ. μετέδιδε τις ομιλίες του αρχηγού της, ενώ το κυβερνών κόμμα είχε παρουσία και στο Facebook, στο Twitter και το YouTube. Ο Κ. Καραμανλής απάντησε «ζωντανά» σε ερωτήματα χρηστών που είχαν τεθεί μέσω του Twitter.
Το ΚΚΕ περιορίστηκε στο site του (που φιλοξενούσε, μεταξύ άλλων, σποτ του κόμματος και ομιλίες της Αλ. Παπαρήγα) και στο Facebook.
Σε ειδική ιστοσελίδα ανέβαζε σποτ και άλλο προεκλογικό υλικό ο ΛΑΟΣ, που δημιούργησε και διαδικτυακό κανάλι, ενώ είχε αξιοσημείωτη δραστηριότητα στο Twitter αλλά και το Facebook.
Από το Twitter δεν έλειψαν και οι πλαστοί λογαριασμοί πολιτικών αρχηγών, όπως των Κ. Καραμανλή, Γ. Παπανδρέου και Αλ. Τσίπρα.
Τα δύο μεγάλα κόμματα είχαν σημαντική παρουσία στο Διαδίκτυο και σε επίπεδο πληρωμένης διαφήμισης (σε site και blog).
Η χρήση των «νέων Μέσων» ως επικοινωνιακών εργαλείων των ελληνικών κομμάτων θα γινόταν όλο και πιο εκτεταμένη στις εκλογικές αναμετρήσεις που θα ακολουθούσαν.
(*) Πηγή: www.internetlivestats.com.
ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Ο διμέτωπος αγώνας
Όπως σημειώθηκε από τον Κώστα Παναγόπουλο (ALCO), ήταν «η πρώτη φορά –πιθανότατα σε ολόκληρο τον κόσμο– που πρωθυπουργός προκήρυξε εκλογές σε μια χρονική στιγμή που δεν είχε καμία τύχη να τις κερδίσει»*. Η Ν.Δ. βρισκόταν σε μεγάλη δημοσκοπική απόσταση από το ΠΑΣΟΚ. Επιπλέον, καταγράφονταν ισχυρές διαρροές ψηφοφόρων της και προς το ΠΑΣΟΚ και προς τον ΛΑΟΣ. Το βασικό μέλημα του κυβερνώντος κόμματος ήταν η παραμονή στους κόλπους του των πολιτών που το είχαν ψηφίσει το 2007.
Για πρώτη φορά σε εθνικές εκλογές η Ν.Δ. και ο Κ. Καραμανλής επέλεξαν τον δρόμο της ύψωσης των τόνων έναντι του ΠΑΣΟΚ και του αρχηγού του, κάνοντας λόγο για «επιπόλαιο λαϊκισμό», «αοριστολογία», «αντιφατικές υποσχέσεις», «ανευθυνότητα», «δημαγωγία», «κούφιες, πλασματικές και χτισμένες στην άμμο ελπίδες», «ευχολόγια», «έλλειψη σχεδίου», «εξωπραγματικές προτάσεις», «ανεφάρμοστο πρόγραμμα», «παροχές που θα εκτινάξουν το έλλειμμα και το δημόσιο χρέος, θα είναι καταστροφικές για την οικονομία, θα μας γυρίσουν χρόνια πίσω», καθώς και «κρυφή ατζέντα». Παράλληλα, ο πρωθυπουργός κατηγορούσε τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ ότι κληροδότησαν στον τόπο «σαθρό δημόσιο τομέα, τεράστιο έλλειμμα και δυσβάσταχτο δημόσιο χρέος, που το πήραν το 1981 λιγότερο από 2 δισ. ευρώ και το παρέδωσαν το 2004, 200 δισ. ευρώ».
Όσον αφορούσε το άλλο μέτωπο του αγώνα της Ν.Δ., ο Κ. Καραμανλής χαρακτήριζε τον ΛΑΟΣ κόμμα με «ακραία ιδεολογία», που «εμφορείται από ανεύθυνο λαϊκισμό» και επισήμαινε ότι «η ψήφος στον ΛΑΟΣ βοηθάει το ΠΑΣΟΚ». Ακόμη, έκανε συχνές αναφορές σε θέματα δημόσιας τάξης και ασφάλειας, λέγοντας ότι δεν θα δείξει καμία ανοχή στην εγκληματικότητα και την εξτρεμιστική δράση, και εξαγγέλλοντας «αυστηροποίηση» του νόμου για το πανεπιστημιακό άσυλο. Δίνοντας έμφαση στα εθνικά θέματα, τα οποία επίσης κυριαρχούσαν στην «ατζέντα» του ΛΑΟΣ, ο ηγέτης της Ν.Δ. έστειλε μήνυμα προς την ηγεσία της ΠΓΔΜ, λέγοντας ότι «τραβήξαμε μια δυνατή κόκκινη γραμμή και δεν υποχωρούμε ούτε ένα βήμα», ενώ για τα θέματα που εγείρονταν από την Τουρκία, τόνιζε: «Τα δικαιώματά μας κατοχυρώνονται στο Διεθνές Δίκαιο. Και από τα δικαιώματα αυτά δεν παραχωρούμε και δεν εκχωρούμε τίποτα». Επίσης, σε ομιλίες του προέταξε λέξεις όπως «πατρίδα», «Ελλάδα», «πατριωτισμός» και «παραδόσεις», ενώ συνέχισε να ζητάει από τους συγκεντρωμένους οπαδούς να υψώσουν τις ελληνικές σημαίες.
(*) Κώστας Παναγόπουλος, «Ανάλυση εκλογικών αποτελεσμάτων 2009. Πώς και γιατί ψήφισαν οι Έλληνες», 6 Οκτωβρίου 2009, www.alcopolls.gr.
«Ο ηγέτης που μπορεί να βγάλει τη χώρα από την κρίση»
Η προεκλογική εκστρατεία της Ν.Δ. είχε επίκεντρο τον 53χρονο Κ. Καραμανλή (ο οποίος, σε κάποιες δημοσκοπήσεις στο ξεκίνημα της προεκλογικής περιόδου θεωρούνταν ως «καταλληλότερος πρωθυπουργός» σε σχέση με τον Γ. Παπανδρέου), με την επισήμανση ότι «αυτή την κρίσιμη ώρα» οι πολίτες, εκτός από την πολιτική, ψηφίζουν και τον ηγέτη «που μπορεί να βγάλει τη χώρα από την κρίση».
Στις ομιλίες του και τις συνεντεύξεις που παραχώρησε, ο πρόεδρος του κυβερνώντος κόμματος ανέφερε ότι μόνος γνώμονας για την απόφασή του για προσφυγή στις κάλπες ήταν το εθνικό συμφέρον, τόνιζε ότι «ακολουθούν δυο δύσκολα χρόνια» και επαναλάμβανε το δίλημμα «υπευθυνότητα ή ανευθυνότητα». Απευθυνόμενος στους ψηφοφόρους της Ν.Δ., που στις ευρωεκλογές είτε επέλεξαν στάση αποχής είτε κατέληξαν σε ψήφο διαμαρτυρίας, έκανε αυτοκριτική, παραδεχόμενος ότι έγιναν λάθη και παραλείψεις και τους ζητούσε να βάλουν στην άκρη την όποια πικρία είχαν και να σταθούν στο πλάι της παράταξής τους. Όσον αφορούσε τα «σκάνδαλα», υπογράμμιζε ότι όσες υποθέσεις είχαν την οποιαδήποτε «σκιά» πήραν τον δρόμο της Δικαιοσύνης.
Ο Κ. Καραμανλής χρησιμοποιούσε φράσεις όπως «είμαι ειλικρινής», «σας μιλάω απ’ την καρδιά μου», «ό,τι σας λέω το λέω κοιτάζοντάς σας στα μάτια» και «δεν συμβιβάστηκα ούτε συμβιβάζομαι». Επίσης, επαναλάμβανε ότι ακόμη κι αν έχανε τις εκλογές θα παρέμενε στο «τιμόνι» της Ν.Δ., λέγοντας χαρακτηριστικά: «Είμαι στην πρώτη γραμμή του αγώνα και εκεί θα μείνω». Με απόφαση του προέδρου της Ν.Δ., στα ψηφοδέλτια του κόμματος έγινε ανανέωση που ξεπέρασε το 50% και έμειναν εκτός κορυφαία πρώην κυβερνητικά στελέχη της, είτε επειδή αποφάσισαν να μη συμμετάσχουν στις εκλογές είτε διότι «κόπηκαν»: τα ονόματα όλων είχαν εμπλακεί σε υποθέσεις που απασχόλησαν την κοινή γνώμη.
«Να μην πάει καμία ψήφος χαμένη»
Στην κεντρική συγκέντρωση της Ν.Δ. στο Πεδίον του Άρεως, ο Κ. Καραμανλής ζήτησε «να μην πάει καμία ψήφος χαμένη» και προσπάθησε να εμψυχώσει τους νεοδημοκράτες οπαδούς, τονίζοντας ότι «η συστράτευση προχωρά, η συσπείρωση εντείνεται» και εκφράζοντας την αισιοδοξία του για τη νίκη. Κλείνοντας την ομιλία του ανέφερε ότι «αυτή την Κυριακή αποφασίζουμε για την πατρίδα μας, αποφασίζουμε για μας, για τις οικογένειές μας, για τα παιδιά μας». Στη συνέχεια ανέβηκε στην εξέδρα μια ομάδα μικρών παιδιών που κουνούσαν μικρές ελληνικές σημαίες, με τον Κ. Καραμανλή να πετάει την ανθοδέσμη που του έδωσε ένα κοριτσάκι στη σύζυγό του, που βρισκόταν δίπλα στην εξέδρα.
Στην «πλάτη» της εξέδρας ήταν ζωγραφισμένη μια κυματίζουσα ελληνική σημαία (όπως και στις εκλογές του 2007, αλλά αυτή τη φορά χωρίς τα αστέρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Κατά την είσοδό του στην εξέδρα, αλλά και κατά την αποχώρησή του από αυτήν, ο Κ. Καραμανλής συνοδευόταν από το «Θα ’ρθεις σαν αστραπή ξανά» του Σταμάτη Σπανουδάκη.
Οι συγκεντρωμένοι έσειαν ελληνικές σημαίες, όπως επίσης και λευκές σημαίες της ΟΝΝΕΔ και σημαίες με το έμβλημα της Ν.Δ. Τα συνθήματα που κυριαρχούσαν ήταν τα: «Όλοι μαζί με τον Καραμανλή», «Είσαι και θα είσαι ο πρωθυπουργός», «Όλη η Ελλάδα είναι μπλε, είναι μπλε, όλη μπλε», «ΟΝΝΕΔ, ΟΝΝΕΔ, πρωτοπορία, ζήτω η Νέα Δημοκρατία», ενώ σε κάποιες περιπτώσεις ακούστηκε και το «Κώστα, Κώστα, σε παρακαλώ, διώξε τον Γιωργάκη τον Αμερικανό».
Δεν έλειψαν τα εκατοντάδες άσπρα και γαλάζια μπαλόνια που αφέθηκαν στον ουρανό, οι κόρνες, τα βεγγαλικά και τα καπνογόνα.
«Απόφαση ευθύνης»
Στην προεκλογική περίοδο η Ν.Δ. υιοθέτησε το σύνθημα «Απόφαση ευθύνης», συνδέοντάς το με το ονοματεπώνυμο του ηγέτη της, ο οποίος εμφανιζόταν στην κεντρική αφίσα κοιτώντας προς το «μέλλον» με σοβαρό ύφος.
Σε μια σειρά σποτ, η Ν.Δ. ασκούσε κριτική στις προεκλογικές δεσμεύσεις του ΠΑΣΟΚ, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζονταν ορισμένες πτυχές του κυβερνητικού έργου. Το δίλημμα που έθεσε στις εκλογές η Ν.Δ. οπτικοποιούσαν τα σποτ, τα οποία έδειχναν ένα σταυροδρόμι, με μια μπλε ταμπέλα να δείχνει έναν ανηφορικό δρόμο, που συνδυαζόταν με έναν καθαρό ουρανό και με μια πράσινη ταμπέλα να δείχνει έναν κατηφορικό δρόμο, πάνω από τον οποίο κυριαρχούσαν μαύρα σύννεφα. Ο εκφωνητής έλεγε, μεταξύ άλλων: «Μια ανεύθυνη πολιτική θα επιδεινώσει την κρίση. Η κρίση αντιμετωπίζεται μόνο με υπεύθυνες και δύσκολες αποφάσεις. Έτσι υπηρετούνται τα συμφέροντα του τόπου».
Όπως και σε προηγούμενες αναμετρήσεις, η τηλεοπτική καμπάνια της Ν.Δ. ολοκληρώθηκε με τον Κ. Καραμανλή καθισμένο μπροστά σε ένα γραφείο να απευθύνεται στον ελληνικό λαό και να υπογραμμίζει: «Έχουμε τη γνώση να χειριστούμε τις δυσκολίες. Έχουμε το θάρρος να εφαρμόσουμε τις αναγκαίες πολιτικές. Σας καλώ να κερδίσουμε την ελπίδα». Όπως και στα αντίστοιχα σποτ του παρελθόντος, προβάλλονταν εμβόλιμα πλάνα με τον Κ. Καραμανλή να γίνεται αντικείμενο εκδηλώσεων αγάπης από απλούς πολίτες ή να χαιρετάει από την εξέδρα οπαδούς του κόμματος σε συγκεντρώσεις του.
Το επιτελείο
Την ηγετική δυάδα με την οποία ο πρωθυπουργός καθόρισε τη στρατηγική του στην προεκλογική περίοδο αποτέλεσαν ο Γιώργος Σουφλιάς και ο Γιάννης Αγγέλου.
Σημαντικό ρόλο είχαν επίσης ο διευθυντής της Ν.Δ. Μενέλαος Δασκαλάκης, ο γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος Λευτέρης Ζαγορίτης, ο εκπρόσωπος της Ν.Δ. Γιώργος Κουμουτσάκος, ο διευθυντής του Γραφείου Τύπου του πρωθυπουργού Πάνος Λειβαδάς, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Ευάγγελος Αντώναρος, ο Γιάννης Λούλης, ο Γιάννης Χατζής, ο Χρήστος Χατζηεμμανουήλ και ο Διονύσης Ζακυνθινός.
Η Ν.Δ. συνεργάστηκε με τη διαφημιστική εταιρεία Spot JWT (Δημήτρης Γ. Μαύρος – Χρήστος Κερασιώτης) και την εταιρεία δημοσκοπήσεων MRB.
Ο σκηνοθέτης Γιώργος Παπαδόπουλος είχε και πάλι την ευθύνη της τηλεοπτικής κάλυψης των εκδηλώσεων του κόμματος*.
(*) Από δημοσιεύματα και από στοιχεία που έδωσαν στον συγγραφέα ο Πάνος Λειβαδάς και ο Γιώργος Παπαδόπουλος.
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ
«Η μάχη του παρελθόντος με το μέλλον»
Ήταν μια εκλογική αναμέτρηση στην οποία τα δύο μεγάλα κόμματα ακολούθησαν «αντίστροφες» στρατηγικές σε σχέση με εκείνες που είχαν χαράξει στις αναμετρήσεις του 2004 και του 2007. Εμφανίζοντας υψηλά ποσοστά συσπείρωσης και με δημοσκοπική διαφορά ασφαλείας έναντι της Ν.Δ., το ΠΑΣΟΚ δεν είχε κανέναν λόγο να πολώσει το κλίμα και έτσι να διευκολύνει την επανασυσπείρωση της εκλογικής βάσης του κυβερνώντος κόμματος. Η ευρύτερη στρατηγική του ΠΑΣΟΚ αποσκοπούσε στην προσέλκυση ψηφοφόρων από όλους τους πολιτικούς χώρους.
Ο Γ. Παπανδρέου καλλιέργησε την «εικόνα» του πολιτικού ηγέτη ο οποίος είχε να προτείνει λύσεις για τα προβλήματα της χώρας, δεν θα υποτασσόταν σε κανένα συμφέρον και δεν «χρωστούσε» σε κανέναν. Παράλληλα, υποσχόταν ότι θα κυβερνήσει διευθύνοντας «μια νέα και άφθαρτη ομάδα στελεχών». Επιπλέον, ο Κ. Σημίτης και κορυφαία στελέχη του λεγόμενου «εκσυγχρονιστικού μπλοκ» αποκλείστηκαν από τα ψηφοδέλτια του ΠΑΣΟΚ, με τον Τύπο να κάνει λόγο για «οριστικό ξεκαθάρισμα των λογαριασμών του Γ. Παπανδρέου με τη διακυβέρνηση Σημίτη».
Επίσης, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ:
• Κατέκρινε τον πρωθυπουργό για συγκάλυψη των φαινομένων διαφθοράς στην κυβέρνηση και το στενό του περιβάλλον, υπογραμμίζοντας ότι ο ίδιος θα ήταν άτεγκτος απέναντι σε τέτοιες υποθέσεις.
• Ανέφερε ότι «από τα 250 δισ. ευρώ που έχει αυξηθεί το δημόσιο χρέος τα τελευταία 20 χρόνια, τα 150 δισ. ευρώ τα έχουν δημιουργήσει οι κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας».
• Έλεγε ότι στις εκλογές συγκρούονται δύο διαμετρικά αντίθετες πολιτικές αντιλήψεις, «εκείνη που μιλά για περικοπές κι εκείνη που μιλά για επενδύσεις» και ξεκαθάριζε ότι η εκλογική μάχη «δεν είναι μεταξύ πράσινων και γαλάζιων», αλλά «μια μάχη του παρελθόντος με το μέλλον».
• Υπογράμμιζε ότι θέλει κοντά του όλους τους Έλληνες ανεξαρτήτως κομματικής προέλευσης και καλούσε τον λαό σε «μια νέα πορεία εθνικής ανάτασης» και σε «μια νέα εθνική ενότητα».
«Λεφτά υπάρχουν, αν…»
Αν και δεν υιοθετήθηκε ως σύνθημα στη διαφημιστική καμπάνια του ΠΑΣΟΚ, η φράση «Λεφτά υπάρχουν» «σημάδεψε» τον προεκλογικό αγώνα, αλλά και όλη τη μετέπειτα πολιτική διαδρομή του Γ. Παπανδρέου.
Ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ χρησιμοποίησε αυτή τη φράση για πρώτη φορά στο debate της 6ης Σεπτεμβρίου 2007. Την επανέλαβε έναν χρόνο μετά, στη συνέντευξή του στη ΔΕΘ. Στις 10 Σεπτεμβρίου 2009, σε προεκλογική του ομιλία στην Κοζάνη, ο Γ. Παπανδρέου υπογράμμισε ξανά: «Ρωτούν συνέχεια πού θα βρείτε τα λεφτά. Λεφτά υπάρχουν αν τα διεκδικήσεις. Αν τα προσελκύσεις με επενδύσεις. Αν νοικοκυρέψεις το κράτος. Αν αξιοποιήσεις τις παραγωγικές δυνατότητες της χώρας μας».
Τις ημέρες που ακολούθησαν, ο Γ. Παπανδρέου επισήμαινε ότι «λεφτά υπάρχουν», αλλά «πήγαν, δυστυχώς, στις πελατειακές σπατάλες, στην αδιαφάνεια, στη διαφθορά».
Στο debate των πολιτικών αρχηγών, απαντώντας στο ερώτημα πού θα βρεθούν τα χρήματα για να πραγματοποιήσει τις δεσμεύσεις του, ο Γ. Παπανδρέου είπε ότι αυτό θα γίνει με τον περιορισμό της δημοσιονομικής σπατάλης, την είσπραξη των ανείσπρακτων φόρων, την αναδιανομή και την τόνωση της αγοράς. Επίσης, ρώτησε τον πρωθυπουργό, αν τα νούμερα που ανέφερε για την οικονομία ήταν πραγματικά ή κρύβονταν άλλοι αριθμοί.
Το σχέδιο για την έξοδο από την κρίση
Σε αντίθεση με τη «δύσκολη διετία» που προεξοφλούσε η Ν.Δ., το ΠΑΣΟΚ εξέφρασε την ελπίδα για ένα «καλύτερο αύριο», προτείνοντας ένα «εναλλακτικό» σχέδιο για την έξοδο από την οικονομική κρίση, με αναπτυξιακό χαρακτήρα και με τη μετάθεση των βαρών κυρίως στα υψηλά εισοδήματα.
Οι βασικοί του άξονες ήταν: στήριξη του εισοδήματος για λόγους κοινωνικής συνοχής και ενίσχυσης της ζήτησης στην οικονομία, αναθέρμανση της αγοράς και ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας, προστασία και ενίσχυση της απασχόλησης, νοικοκύρεμα στα δημόσια οικονομικά. Ο Γ. Παπανδρέου έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στον στόχο της Πράσινης Ανάπτυξης, λέγοντας ότι δεν είναι απλώς ένας σχεδιασμός για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά «ένα πολιτικό πρόγραμμα, που στοχεύει στη δημιουργία νέου πλούτου και στη δίκαιη κατανομή του, αξιοποιώντας όλα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας».
Σύμφωνα με τους δημοσκόπους, η παρουσίαση του προγράμματος του ΠΑΣΟΚ στη ΔΕΘ ήταν εκείνη που άνοιξε ακόμη περισσότερο την «ψαλίδα» μεταξύ των δύο κομμάτων εξουσίας στην πρόθεση ψήφου.
Κάν’ το όπως ο… Ομπάμα!
Οι εικόνες του Γ. Παπανδρέου με άσπρο πουκάμισο, σηκωμένα μανίκια, κοκκινομπορντό γραβάτα και ρολόι με μαύρο λουράκι, δεν ήταν οι μόνες που παρέπεμπαν στον Αμερικανό πρόεδρο Μπ. Ομπάμα. Ήδη, από τις αρχές του 2009, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ χρησιμοποιούσε κατά κόρον στις ομιλίες του τη φράση «Εμείς μπορούμε», η οποία παρέπεμπε σαφώς στο σλόγκαν της εκστρατείας του Μπ. Ομπάμα το 2008 «Ναι, μπορούμε» (Yes we can). Στις ευρωεκλογές το ΠΑΣΟΚ είχε βασικό του σύνθημα το «Όλοι μαζί μπορούμε», ενώ στην καμπάνια για τις εθνικές εκλογές που ακολούθησαν χρησιμοποιήθηκαν, μεταξύ άλλων, οι φράσεις «Μαζί μπορούμε. Μαζί θα πετύχουμε» και «Μαζί μπορούμε να χτίσουμε ένα καλύτερο αύριο».
Ωστόσο, οι επιρροές του Γ. Παπανδρέου από τον «πλανητάρχη» δεν σταμάτησαν εκεί: «Συνταγή Ομπάμα [προτείνει] ο Γιώργος στον αντίποδα της οικονομικής πολιτικής Καραμανλή», ήταν ο κεντρικός τίτλος της Ελευθεροτυπίας την επομένη της παρουσίασης του προγράμματος των 100 πρώτων ημερών της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ στη ΔΕΘ.
Υστερα από όλα αυτά, ίσως δεν ήταν τυχαίο ότι ένας από τους πρώτους ξένους ηγέτες που έσπευσαν να συγχαρούν τηλεφωνικώς τη βραδιά των εκλογών τον Γ. Παπανδρέου ήταν ο Μπ. Ομπάμα!
«Πάμε μαζί!»
Στην κεντρική συγκέντρωση, που έγινε στο Πεδίον του Άρεως στην Αθήνα, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ ζήτησε ισχυρή αυτοδυναμία, ώστε η κυβέρνησή του να μπορέσει να πραγματοποιήσει τις μεγάλες αλλαγές που χρειάζεται η χώρα. Χρησιμοποιώντας κατ’ επανάληψη τη φράση «Πάμε μαζί!», απευθύνθηκε ειδικότερα στους αναποφάσιστους, στους ψηφοφόρους της Ν.Δ., στους νέους, στους εργαζόμενους, στους ανέργους, στους συνταξιούχους, στους επαγγελματίες, στους αγρότες, στους μικρομεσαίους επιχειρηματίες και τις μητέρες «που παλεύουν να τα βγάλουν πέρα με ένα οικογενειακό εισόδημα ασφυκτικό». Αφού έθεσε το δίλημμα «μένουμε αιχμάλωτοι του παρελθόντος ή ανοίγουμε την πόρτα στο μέλλον;», ο Γ. Παπανδρέου έκλεισε την ομιλία του τονίζοντας: «Μόνο εσείς οι πολίτες είσαστε η δύναμη της χώρας. Σε σας λογοδοτώ. Σε κανέναν άλλον!».
Στη συγκέντρωση κυριάρχησαν οι λευκές και οι πράσινες σημαίες με τον ήλιο του ΠΑΣΟΚ, οι κόρνες και τα καπνογόνα. Σε μία ακόμη προεκλογική περίοδο, το τραγούδι που προκάλεσε ενθουσιασμό στο πλήθος ήταν το «Καλημέρα, ήλιε». Μεταξύ των άλλων τραγουδιών που ακούστηκαν ήταν «Το μηδέν» (Βάλαμε φωτιά στα φρένα και μας έμεινε το γκάζι) και το «Δυνατά, δυνατά» με την Ελευθερία Αρβανιτάκη, το «Και τι ζητάω» του Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, το «Μέρες καλύτερες θα ’ρθούν» του Διονύση Σαββόπουλου, το «Όταν σφίγγουν το χέρι» του Μίκη Θεοδωράκη και το παραδοσιακό «Δω στα λιανοχορταρούδια» με τη φωνή του Χρόνη Αηδονίδη*.
(*) Πηγή για τα τραγούδια που ακούστηκαν: Ελευθεροτυπία.
«Γιώργο, έλα, μας έχει πιάσει τρέλα»
Όπως και στις ευρωεκλογές του Ιουνίου, στις συγκεντρώσεις, ο Γ. Παπανδρέου ανέβαινε σε μια κυκλική εξέδρα, ερχόμενος σε μια πιο άμεση επαφή με τον κόσμο. Πριν από τις ομιλίες του προβαλλόταν σε μεγάλες οθόνες ένα βίντεο με μηνύματα και εικόνες που συνέδεαν τα οράματα του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου με το ΠΑΣΟΚ του Γ. Παπανδρέου, το οποίο είχε μουσικό «χαλί» το «Καλημέρα, ήλιε» και το «O Fortuna». Το βίντεο (το οποίο είχε επιμεληθεί ο σκηνοθέτης Μανώλης Τζιράκης) κατέληγε με το σύνθημα «Δικαίωμα σε μια ανθρώπινη κοινωνία» (που είχε χρησιμοποιηθεί και στις ευρωεκλογές).
Τα συνθήματα που ακούστηκαν περισσότερο στις συγκεντρώσεις του ΠΑΣΟΚ, ήταν: «Γιώργο, έλα, μας έχει πιάσει τρέλα», «Γιώργο, γερά, γερά, να φύγει η Δεξιά», «Νάτος, νάτος ο πρωθυπουργός», «Ανδρέα, ζεις, εσύ μας οδηγείς», «Το ΠΑΣΟΚ είναι εδώ, ενωμένο, δυνατό», «Σήκω, Ανδρέα, να δεις τη νεολαία», «ΠΑΣΟΚ, ΠΑΣΟΚ, οργή λαού», «Γυρίζουμε σελίδα, ζούμε την ελπίδα», «Κάτω η χούντα του Καραμανλή», «Στις 4 Οκτώβρη, η λύση είναι μία, κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ με αυτοδυναμία», «Πάμε μαζί, μαζί, στη νέα εποχή», «ΠΑΣΟΚ και νεολαία για μια Ελλάδα νέα», «Ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά», «Η γη να τρέμει, ο ήλιος ανατέλλει». Επίσης, ακούστηκε και το σύνθημα που συζητήθηκε πολύ στις ευρωεκλογές, «Το ’πε, το ’πε ο παπαγάλος, στο Μαξίμου πάει άλλος», που ήταν η χιουμοριστική απάντηση των οπαδών του ΠΑΣΟΚ στο σποτ με τα «παπαγαλάκια» της Ν.Δ.
«Τώρα είναι η ώρα να αγωνιστούμε για την Ελλάδα»
Το ΠΑΣΟΚ είχε για κεντρικό σύνθημα στην προεκλογική του εκστρατεία το «Πρώτα ο πολίτης», που ήταν ένα από τα δύο συνθήματα που είχε χρησιμοποιήσει στις ευρωεκλογές του 2009 και το οποίο είχε ακουστεί για πρώτη φορά το 2000 από τον Κ. Σημίτη («Δίπλα στο σύνθημά μας “Πρώτα η Ελλάδα”, λέμε “Πρώτα ο πολίτης”»).
Το ΠΑΣΟΚ αποφάσισε να μη χρησιμοποιήσει γιγαντοαφίσες κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου και κάλεσε τα άλλα κόμματα να πράξουν το ίδιο.
Η πρώτη «δέσμη» τηλεοπτικών σποτ του ΠΑΣΟΚ είχε τον κεντρικό τίτλο «Η αλήθεια είναι…». Τα σποτ απέρριπταν τους ισχυρισμούς της Ν.Δ. περί θετικού κυβερνητικού έργου (με διαπιστώσεις, όπως «γονάτισε την ελληνική οικογένεια», «μας έκανε τον πιο απαισιόδοξο λαό της Ευρώπης», «κατασπατάλησε το δημόσιο χρήμα») και έκλειναν με τη φράση: «Η αλήθεια είναι ότι μαζί μπορούμε να χτίσουμε ένα καλύτερο αύριο».
Ακολούθησε μια άλλη σειρά σποτ με θετικό «πρόσημο», που αφορούσαν τις προτάσεις του κόμματος για την οικονομία, για ένα κράτος φιλικό προς τον πολίτη, για την παιδεία και για το περιβάλλον. Το περιεχόμενό τους αποδόθηκε και με ολοσέλιδες διαφημιστικές καταχωρίσεις στον Τύπο.
Προβλήθηκαν επίσης κάποια σποτ που επικεντρώθηκαν στο πρόσωπο του Κ. Καραμανλή, τον οποίο παρουσίαζαν ως «ψεύτη».
Η επίθεση στη Ν.Δ. ολοκληρώθηκε με ένα σποτ χιουμοριστικών τόνων και με «προσωπικές μαρτυρίες». Στο ερώτημα «Τι καλό θυμάστε να έκανε η κυβέρνηση τα τελευταία 6 χρόνια;», απλοί άνθρωποι έδιναν απαντήσεις όπως: «Θα πρέπει να σκεφτώ πάρα πολύ», «Έλα ντε, εσύ πες μου», «Τη Γιουροβίζιον;». Το σποτ αυτό κατέληγε με τη φράση: «Στις 4 Οκτωβρίου ψηφίζουμε για ένα καλύτερο αύριο».
Το σποτ που συζητήθηκε περισσότερο ήταν εκείνο που «έτρεξε» την τελευταία εβδομάδα και στο οποίο ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ έδινε το δικό του, θετικό μήνυμα. Η κάμερα έδειχνε τον χαμογελαστό και αισιόδοξο Γ. Παπανδρέου να ετοιμάζεται να μιλήσει σε εκδήλωση του κόμματος, ενώ ανέφερε μεταξύ άλλων: «Τώρα είναι η ώρα να αγωνιστούμε για την Ελλάδα. Θέλει δουλειά. Για να ξεπεράσουμε τους εαυτούς μας και να δημιουργήσουμε την Ελλάδα που θέλουμε». Η τελευταία λέξη που έλεγε ήταν: «Πάμε!». Σκηνοθέτης του σποτ ήταν ο Βρετανός Λόρενς Ντάνμορ.
Το ΠΑΣΟΚ παρουσίασε 17 σποτ, έναντι 19 της Ν.Δ.
Το επιτελείο
Αποφασίζοντας να δώσει μεγάλη βαρύτητα στην πολιτική επικοινωνία, ο Γ. Παπανδρέου δημιούργησε μια «ομάδα κρούσης» σ’ αυτόν τον τομέα, η οποία ανακοινώθηκε στις 31 Μαρτίου 2008 και αποτελούνταν από τον εκπρόσωπο Τύπου Γιώργο Παπακωνσταντίνου, τον γραμματέα του Τομέα Επικοινωνίας Παύλο Γερουλάνο, τον γραμματέα του Τομέα Τύπου και ΜΜΕ Γιώργο Ελενόπουλο, τον Δημήτρη Δρούτσα και τη Μαρία Καρακλιούμη, η οποία συγκρότησε ένα σύστημα διενέργειας δημοσκοπήσεων για λογαριασμό του ΠΑΣΟΚ· παράλληλα, το κόμμα συνεργαζόταν και με εταιρείες δημοσκοπήσεων.
Στην καμπάνια για την αναμέτρηση της 4ης Οκτωβρίου, υπεύθυνος ήταν ο Π. Γερουλάνος. Σημαντικά μέλη της ομάδας επικοινωνίας ήταν η Αίγλη Μπαλαμάτση και ο Γιώργος Πετρουλάκης, ενώ βοήθησε και ο ομογενής σύμβουλος επικοινωνίας Κρις Κοφίνης. Το ΠΑΣΟΚ συνεργάστηκε με τη διαφημιστική εταιρεία Leo Burnett (με σύμβουλο στρατηγικής και επικοινωνίας τον Στέλιο Ζωντό) και τη Red Design Consultants.
Σύμφωνα με δημοσιεύματα, στο ΠΑΣΟΚ δεν συγκροτήθηκε Εκλογική Επιτροπή και οι σημαντικότερες αποφάσεις λαμβάνονταν από τον πρόεδρο του κόμματος και έναν κύκλο στενών συνεργατών του, στον οποίο ανήκαν, μεταξύ άλλων, ο Γ. Παπακωνσταντίνου και ο γραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου του κόμματος Γιάννης Ραγκούσης, που είχαν σχεδόν καθημερινές τηλεοπτικές εμφανίσεις.
Την αισθητική των χώρων των συγκεντρώσεων (φωτισμός, banner, πόντιουμ κ.λπ.) ανέλαβε και πάλι η εταιρεία του Φάνη Συναδινού. Ο σκηνοθέτης Γιώργος Σιούλας είχε την ευθύνη της τηλεοπτικής κάλυψης των συγκεντρώσεων, με τον Φίλιππο Ταλάντη να επιμελείται τις μουσικές επιλογές*.
(*) Πολλά από τα παραπάνω στοιχεία τα έδωσαν στον συγγραφέα ο Παύλος Γερουλάνος, ο Γιώργος Πετρουλάκης και ο Γιώργος Σιούλας.
ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ ΕΛΛΑΔΑΣ
«Έρχονται χειρότερες μέρες»
Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, η γενική γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, Αλ. Παπαρήγα, απηύθυνε κάλεσμα προς τον «λαϊκό κόσμο» του ΠΑΣΟΚ και της Ν.Δ. και τους «αριστερούς, προοδευτικούς και ριζοσπάστες ψηφοφόρους, με τους οποίους τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 το ΚΚΕ βρέθηκε σε κοινούς αγώνες και στη συνέχεια χώρισαν οι δρόμοι». Ακόμη, έκανε ιδιαίτερες αναφορές για εκείνους που προσανατολίζονταν σε αποχή από τις κάλπες, λέγοντας ότι «η αποχή ενισχύει τη συντηρητική πολιτική», ενώ ζήτησε από τους νέους και τις νέες που ανήκαν στα εργατικά λαϊκά στρώματα και ψήφιζαν για πρώτη φορά να ενισχύσουν το ΚΚΕ.
Επίσης, στις ομιλίες και τις συνεντεύξεις της, η 64χρονη Αλ. Παπαρήγα:
• Εξαπέλυε οξύτατες επιθέσεις εναντίον των δύο μεγάλων κομμάτων, υποστηρίζοντας ότι «έχουν, σε γενικές γραμμές, την ίδια οικονομική πολιτική, που είναι η στήριξη του κεφαλαίου», και υπογράμμιζε: «Αν δεν τους τρομοκρατήσουμε, την επόμενη μέρα των εκλογών θα πέσουν επί λαϊκών πτωμάτων».
• Προειδοποιούσε συνεχώς τον λαό ότι μετά τις εκλογές, όποια κι αν είναι η κυβέρνηση, έρχονται «χειρότερες μέρες» και «θύελλα αντιλαϊκών μέτρων».
• Έστρεφε τα βέλη της εναντίον του ΛΑΟΣ, των Οικολόγων Πράσινων και κυρίως του ΣΥΡΙΖΑ, για τον οποίο χρησιμοποιούσε χαρακτηρισμούς όπως «αφερέγγυος» και «σκορποχώρι».
• Παράλληλα, υπενθύμιζε ότι το κόμμα της «προβάλλει μαχητικά ριζοσπαστικούς στόχους πάλης, όπως η πλήρης και σταθερή εργασία, η αποκλειστικά δημόσια-δωρεάν υγεία και παιδεία, η κατάργηση των αντιλαϊκών έμμεσων φόρων στα είδη πλατιάς λαϊκής κατανάλωσης και η αύξηση της φορολογίας του μεγάλου κεφαλαίου».
«Χρέος με τα χέρια σου να σηκωθείς»
Στην κεντρική προεκλογική συγκέντρωση του κόμματος στο Πεδίον του Άρεως, η Αλ. Παπαρήγα, με τον στίχο του ποιητή Κώστα Βάρναλη «Χρέος με τα χέρια σου να σηκωθείς», κάλεσε τον λαό σε «πανστρατιά» ενόψει της εκλογικής μάχης. Επίσης ζήτησε την υπερψήφιση του ΚΚΕ, υπενθυμίζοντας ότι το κόμμα της «βρίσκεται καθημερινά στην πρώτη γραμμή του αγώνα για τα λαϊκά δικαιώματα». Τόνισε, για μία ακόμη φορά, ότι «πλούτος υπάρχει» στην Ελλάδα, αλλά βρίσκεται «στα ταμεία και τις τσέπες των επιχειρηματιών, στις χρηματαγορές, σε εμπορεύματα που δεν μπορούν να διατεθούν γιατί οι εργαζόμενοι δεν έχουν αγοραστική ικανότητα, στα μέσα παραγωγής και τις παραγωγικές υποδομές που υποαπασχολούνται γιατί φράκαραν οι αγορές».
Τα συνθήματα που κυριάρχησαν στις συγκεντρώσεις του κόμματος ήταν τα: «ΚΚΕ δυνατό, η ελπίδα είναι εδώ», «Εμπρός, λαέ, μη σκύβεις το κεφάλι, με το ΚΚΕ αντίσταση και πάλη», «Ισχυρό ΚΚΕ, αντεπίθεση λαέ», «ΠΑΣΟΚ και Νέα Δημοκρατία, ληστεύουν το λαό για την πλουτοκρατία», «Τέρμα πια στον εμπαιγμό, με τα μονοπώλια ή με το λαό», «Αγώνας, ρήξη, ανατροπή, η Ιστορία γράφεται με ανυπακοή».
«Δυνατό ΚΚΕ, δυνατός ο λαός»
Το κόμμα χρησιμοποίησε το σύνθημα «Δυνατό ΚΚΕ, δυνατός ο λαός» (και την παραλλαγή του «Πιο δυνατό ΚΚΕ, πιο δυνατός λαός»).
Σε αφίσες και άλλο έντυπο (ή ψηφιακό) διαφημιστικό υλικό του κόμματος, χρησιμοποιήθηκαν επίσης οι φράσεις: «Στη θύελλα που φέρνουν (σ.σ. Ν.Δ. – ΠΑΣΟΚ), αντεπίθεση!», «Τους ενοχλεί (σ.σ. Ν.Δ. – ΠΑΣΟΚ) ότι τα χέρια μας είναι καθαρά και κυρίως ότι δεν μπορούν να μας βάλουν στο χέρι», «Μην ανέχεσαι να σε φοβίζουν (σ.σ. Ν.Δ. – ΠΑΣΟΚ), φόβισέ τους εσύ. Άνοιξε το δρόμο της λαϊκής αντεπίθεσης».
Σε σποτ που προβλήθηκε στην τηλεόραση, το ΚΚΕ προειδοποιούσε ότι «έρχεται θύελλα, θέλουν ισχυρό δικομματισμό για να πληρώσεις εσύ την κρίση» και προέτρεπε: «Αντεπίθεση! Εμπιστέψου τη δύναμή σου!».
Όπως πάντα, το ΚΚΕ δεν συνεργάστηκε με καμία διαφημιστική εταιρεία.
ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ
«Ώρα να γυρίσουμε το παιχνίδι»
Η αναγγελία των εκλογών βρήκε τον ΣΥΡΙΖΑ εν μέσω πολλών εσωτερικών προβλημάτων. O Συνασπισμός της Αριστεράς, των Κινημάτων και της Οικολογίας ζήτησε να τεθεί ο Αλ. Τσίπρας επικεφαλής της προεκλογικής εκστρατείας του ΣΥΡΙΖΑ. Ωστόσο, ύστερα από αντιδράσεις άλλων συνιστωσών, προς χάρη της ενότητας του σχήματος, αποφασίστηκε το ψηφοδέλτιο του ΣΥΡΙΖΑ να κατατεθεί στον Άρειο Πάγο από τους επικεφαλής όλων των συνιστωσών του (11 συνολικά) και όλοι οι υποψήφιοι να εκλεγούν με σταυρό. Στη συνέχεια, ο Αλ. Αλαβάνος γνωστοποίησε την απόφασή του να μη θέσει υποψηφιότητα στις εκλογές.
• Στο ξεκίνημα της προεκλογικής περιόδου ο Αλ. Τσίπρας δήλωσε: «Όλα δείχνουν ότι μέσα από τους δύσκολους δρόμους στους οποίους βρεθήκαμε, αντέχουμε. Τώρα είναι η ώρα να γυρίσουμε το παιχνίδι». Η δήλωσή του παρέπεμπε στο σύνθημα «Μπαίνουμε στο παιχνίδι», που είχε υιοθετήσει ως υποψήφιος δήμαρχος Αθηναίων το 2006.
«Μάχη για λογαριασμό της ξεχασμένης κοινωνίας»
Στις ομιλίες του και τις συνεντεύξεις που παραχώρησε, ο Αλ. Τσίπρας:
• Υπενθύμιζε ότι όλο το προηγούμενο διάστημα ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν παρών «σε όλους τους κρίσιμους κοινωνικούς αγώνες για το εισόδημα των εργαζομένων, για το περιβάλλον, για μια καλύτερη ποιότητα ζωής».
• Τόνιζε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δίνει μια μάχη για λογαριασμό της «ξεχασμένης κοινωνίας, δηλαδή των ανέργων, των εργατών και υπαλλήλων, των αγροτών, των αυτοαπασχολούμενων, των μικρών και μεσαίων επιχειρηματιών, των νέων που βυθίζονται στην αβεβαιότητα για το μέλλον».
• Επιτίθετο με δριμύτητα κατά της κυβέρνησης, λέγοντας ότι «επιμένει να ζητάει από τους Έλληνες πολίτες ψήφο ομαδικής αυτοκτονίας».
• Ξεκαθάριζε ότι δεν υπάρχει κανένα περιθώριο κυβερνητικής συνεργασίας ή ακόμη και «ανοχής» στο ΠΑΣΟΚ.
• Θέτοντας τον εκλογικό στόχο του ΣΥΡΙΖΑ, ανέφερε: «Επιτυχία το 3% και μία ακόμη ψήφος».
Παρουσιάζοντας τους βασικούς προγραμματικούς άξονες του ΣΥΡΙΖΑ, ο Αλ. Τσίπρας τόνισε ότι η έξοδος από την κρίση απαιτεί στήριξη των χαμηλών εισοδημάτων, πολιτική για δημιουργία 100.000 νέων θέσεων εργασίας τον χρόνο, αναδιανομή του πλούτου, σχέδιο για τη μείωση των στρατιωτικών εξοπλισμών στο 50% και μια πολιτική που θα στηρίζει αποφασιστικά τη δημόσια παιδεία, τη δημόσια υγεία και τα δημόσια αγαθά, και ιδιαίτερα το περιβάλλον.
«Ταξίδι στο φως»
Κατά την κεντρική προεκλογική συγκέντρωση του ΣΥΡΙΖΑ στην Πλατεία Κοτζιά, ο Αλ. Τσίπρας είπε ότι η ριζοσπαστική και ανανεωτική Αριστερά στέλνει «ένα δυνατό μήνυμα ελπίδας και αισιοδοξίας». Επίσης, αναφέρθηκε στην ανάγκη για ενότητα της Αριστεράς και έστρεψε τα βέλη του εναντίον των δύο μεγάλων κομμάτων, λέγοντας: «Τους δοκιμάσατε, τους ξέρετε καλά. Θα συνεχίσουν να λεηλατούν τα δημόσια αγαθά, να συρρικνώνουν δικαιώματα και κατακτήσεις». Το σύνθημα που ακούστηκε περισσότερο από τους οπαδούς του ΣΥΡΙΖΑ ήταν το: «Εμπρός, λαέ, μη σκύβεις το κεφάλι, με την Αριστερά ενότητα και πάλη». Η μελωδία που κυριάρχησε στις συγκεντρώσεις του ΣΥΡΙΖΑ και «έντυσε» πολλά από τα σποτ του, ήταν το «Ταξίδι στο φως» από τον δίσκο Svarno της Βάσως Αλλαγιάννη.
«Είναι στο χέρι μας!»
Κεντρικό σύνθημα στην προεκλογική καμπάνια του ΣΥΡΙΖΑ ήταν το «Είναι στο χέρι μας!» (που συμπληρωνόταν με τη φράση «να κρατήσουμε ζωντανή την ελπίδα» στις προεκλογικές ομιλίες του Αλ. Τσίπρα), σε συνδυασμό με τη φράση «ΣΥΡΙΖΑ ισχυρός στη Βουλή και τους αγώνες». Στην κεντρική αφίσα απεικονίζονταν δύο χέρια που έσφιγγαν δυνατά ένα τεντωμένο σχοινί.
Σε άλλες αφίσες υπήρχαν οι φράσεις: «Κανένας μόνος του στην κρίση», «Όλες και όλοι μαζί μπορούμε», «Μην εμπιστεύεσαι τη λύση του προβλήματος σε αυτούς που το δημιούργησαν».
Στα σποτ που προβλήθηκαν στην τηλεόραση και το Διαδίκτυο, ο ΣΥΡΙΖΑ έδωσε έμφαση στην προβολή των προτάσεών του «για να βγούμε από την κρίση», ενώ ο Αλ. Τσίπρας υπογράμμιζε: «Είναι στο χέρι μας να δώσουμε δύναμη σε όσους δεν έχουν δύναμη!».
Το επιτελείο
Επικεφαλής της ομάδας Πολιτικού Σχεδιασμού και Προγράμματος ήταν ο Γιάννης Δραγασάκης. Σε θέματα επικοινωνίας, σημαντικό ρόλο είχαν ο υπεύθυνος Οργανωτικού Τάσος Κορωνάκης, ο Αλέξανδρος Μπίστης, ο εκπρόσωπος Τύπου του ΣΥΡΙΖΑ Αντώνης Νταβανέλος, ο δημοσιογράφος Άγγελος Τσέκερης, ο λογογράφος του προέδρου του ΣΥΝ Θοδωρής Κόλλιας και ο διευθυντής του Πολιτικού γραφείου του Αλ. Τσίπρα, Νίκος Παππάς. Ο ΣΥΡΙΖΑ συνεργάστηκε με τη διαφημιστική εταιρεία Upset! (του Γιάννη Κακουλίδη) για την παραγωγή των τηλεοπτικών σποτ. Η γραφίστρια Χρυσαυγή Δασκάλα επιμελήθηκε το δημιουργικό κομμάτι της καμπάνιας*.
(*) Τα σχετικά στοιχεία τα έδωσαν στον συγγραφέα ο Τάσος Κορωνάκης και ο Αλέξανδρος Μπίστης.
ΛΑΪΚΟΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ
«Σιαμαίοι οι Καραμανλής και Παπανδρέου»
Στο 4ο Συνέδριο του ΛΑΟΣ, που διεξήχθη στις αρχές Ιουλίου 2009, ο πρόεδρός του υποστήριξε ότι φέρνει μια νέα πολιτική θεωρία, αυτή του «πατριωτικού παρεμβατισμού», που, όπως τόνισε, ήταν «η απάντηση στον νεοφιλελευθερισμό και τον σοσιαλισμό, έχοντας ως προτεραιότητα τον πολίτη και την καταπολέμηση της φτώχειας». Παράλληλα, ανακοινώθηκε ότι ο ΛΑΟΣ παύει να είναι κόμμα και γίνεται Λαϊκό Κίνημα.
Ο ΛΑΟΣ κατέβηκε στις εκλογές, με τις δημοσκοπήσεις να του δίνουν υψηλό ποσοστό στην πρόθεση ψήφου και να καταγράφουν πολυσυλλεκτικές εισροές ψηφοφόρων.
Στις ομιλίες του και τις συνεντεύξεις που παραχώρησε, ο 62χρονος Γ. Καρατζαφέρης υπενθύμιζε ότι ο ΛΑΟΣ ήταν «το πρώτο κόμμα σε ερωτήσεις, σε παρουσίες, σε επιτροπές και σε ομιλίες στη Βουλή» και ζητούσε την υπερψήφισή του, ώστε να διαδραματίσει ρυθμιστικό ρόλο στις εξελίξεις. Κάνοντας «σημαία» του τα εθνικά θέματα, κατηγορούσε τη Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ ότι έδωσαν το όνομα «Μακεδονία» στα Σκόπια και ότι «είναι έτοιμα να παραχωρήσουν τα πάντα», ενώ για το Κυπριακό προέβλεπε ότι «έρχεται ένα σχέδιο χειρότερο από το σχέδιο Ανάν». Ασκώντας οξεία κριτική στην κυβέρνηση, υποστήριξε ότι «δεν άγγιξε τη λαθρομετανάστευση, την τρομοκρατία και το κοινό έγκλημα». Επίσης, τόνιζε ότι «για να βγει η χώρα από την κρίση χρειάζονται χρήματα, τα οποία μπορούν να βρεθούν στην παραοικονομία».
Κατά την κεντρική προεκλογική του ομιλία στο Ηράκλειο, ο Γ. Καρατζαφέρης χαρακτήρισε «σιαμαίους» τον Κ. Καραμανλή και τον Γ. Παπανδρέου. Παράλληλα, ανέφερε ότι ούτε ο ένας ούτε ο άλλος μπορούν να βγάλουν τη χώρα από την οικονομική κρίση, διότι «δεν έχουν δοκιμαστεί στην αγορά», σε αντίθεση με τον ίδιο ο οποίος προσεγγίζει τα οικονομικά «με νοικοκυροσύνη».
«Τώρα πια, ξέρεις. Καρατζαφέρης!»
Στις εκλογές, ο ΛΑΟΣ αυτοχαρακτηρίστηκε «Δύναμη ανόδου» και υιοθέτησε (για μία ακόμη φορά) ως κεντρικό σλόγκαν μια φράση που έκανε ρίμα με το επώνυμο του αρχηγού του, το «Τώρα πια, ξέρεις. Καρατζαφέρης!» (ένα παρεμφερές σλόγκαν, το «Τώρα ξέρεις. Καρατζαφέρης», είχε χρησιμοποιηθεί το 1996 στην προεκλογική του καμπάνια ως υποψήφιου βουλευτή της Ν.Δ.).
Το σλόγκαν εμφανίστηκε σε πολλές γιγαντοαφίσες με τη φωτογραφία του Γ. Καρατζαφέρη και συνοδευόμενο από φράσεις όπως: «Τουρκία, Σκόπια μάς δουλεύουν», «ΠΑΣΟΚ – Ν.Δ. – SIEMENS», «ΠΑΣΟΚ – Ν.Δ. μάς άρπαξαν πολλά», «Πεινάς, φοβάσαι, αγωνιάς», «Πάλι μία από τα ίδια;», «ΛΑΟΣ ή “τζάκια”;».
Σε σποτ, οι εκφωνητές έκαναν αναφορές όπως «Εάν δεν θέλεις να συνεχιστούν οι αρπαχτές», «Αν πιστεύεις σοβαρά στην Οικολογία», «Αν δεν θέλεις να μας συνθλίψει η ΟΝΕ», «Αν σε προβληματίζει η αυθάδεια των γειτόνων μας» και έθεταν ερωτήματα, όπως «Δεν πρέπει να κάνουμε κάτι για το αδηφάγο κράτος;», «Πόσες ακόμη ταπεινώσεις αντέχεις;», «Μέχρι πότε θα φοβάσαι, θα πεινάς και θ’ αγωνιάς;», «Θα αφήσεις την Ελλάδα να μαραζώσει;», «Δεν κουράστηκες 35 χρόνια τα ίδια και τα ίδια;», «Ποιος μπορεί να πραγματοποιήσει τα όνειρά σου για σένα, την οικογένειά σου και την πατρίδα;» – για να καταλήξουν: «Τώρα πια, ξέρεις. Καρατζαφέρης!».
Στις συγκεντρώσεις του κόμματος ακούγονταν τα συνθήματα: «Σεισμός, σεισμός, έρχεται ο Λαός», «Ρήξη και ανατροπή, όλα τ’ άλλα είναι ντροπή», «Μεγάλη Ελλάς το όραμα για μας», «Όλους εμάς ενώνει η Ελλάς», «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες».
«Θα είμαι πάντα ειλικρινής με τον ελληνικό λαό»
Στις εκλογές της 4ης Οκτωβρίου σημειώθηκε η μεγαλύτερη –έως τότε– αποχή της μεταπολιτευτικής περιόδου (29,05%).
Το ΠΑΣΟΚ επικράτησε για 6η φορά σε εθνικές εκλογές. Επίσης, ήταν η 9η αναμέτρηση σε επίπεδο αρχηγών και εθνικών βουλευτικών εκλογών μεταξύ ενός Καραμανλή και ενός Παπανδρέου: η οικογένεια Παπανδρέου μείωσε το «σκορ» σε 7-2 και ο 57χρονος Γ. Παπανδρέου έγινε το τρίτο μέλος της που θα υπηρετούσε ως πρωθυπουργός, μετά τον παππού του και τον πατέρα του. Στο πρώτο πρωθυπουργικό του διάγγελμα υποσχέθηκε ότι θα είναι πάντα ειλικρινής με τον ελληνικό λαό.
Την ημέρα των γενεθλίων της η Ν.Δ. γνώρισε μεγάλη ήττα, χάνοντας περίπου 700.000 ψηφοφόρους σε σχέση με το 2007 και λαμβάνοντας το χαμηλότερο ποσοστό σε εκλογές για τη Βουλή των Ελλήνων από την ίδρυσή της. Ο Κ. Καραμανλής παραιτήθηκε από την ηγεσία της Ν.Δ. και δήλωσε ότι θα κινήσει τις διαδικασίες ανάδειξης νέου αρχηγού για το κόμμα. Θα τον διαδεχόταν, στις 29 Νοεμβρίου, ο Αντώνης Σαμαράς, ο οποίος είχε επανέλθει στο κόμμα το 2004, αν και δήλωνε το 1993: «Δεν θα επιστρέψω στη Νέα Δημοκρατία και αν ακόμη αλλάξουν οι πολιτικές συνθήκες, έστω και αν με καλέσουν για να γίνω ο “αρχηγός” της».
Σε σχέση με τις προηγούμενες εθνικές εκλογές, ο ΛΑΟΣ σημείωσε άνοδο 2,6 μονάδων, ενώ υπέστη μείωση το ποσοστό του ΚΚΕ, όπως επίσης και του ΣΥΡΙΖΑ, με τον 35χρονο Αλ. Τσίπρα να γίνεται ο νεότερος πολιτικός αρχηγός που εκπροσώπησε κάποιον πολιτικό σχηματισμό στη Βουλή.
Όπως επισήμανε ο επιστημονικός σύμβουλος της VΡRC Χριστόφορος Βερναρδάκης, η βασική τάση που καταγράφηκε στις εκλογές ήταν η μετακίνηση από τη Ν.Δ. στο ΠΑΣΟΚ περίπου ενός στους δέκα εκλογείς που την είχαν ψηφίσει το 2007. Επίσης, το 12% όσων είχαν ψηφίσει ΚΚΕ και το 25% όσων είχαν ψηφίσει Συνασπισμό Ριζοσπαστικής Αριστεράς, μετακινήθηκαν στο ΠΑΣΟΚ. Ακόμη, το ΠΑΣΟΚ έλαβε το 42% των ψηφοφόρων που προσήλθαν στις κάλπες για πρώτη φορά *.
(*) Οι αναφορές του Χριστόφορου Βερναρδάκη γίνονται σε άρθρο της Αριστοτελίας Πελώνη με τον τίτλο «Από ισχυρό χαρτί έγινε αδύναμος κρίκος», Τα Νέα, 6 Οκτωβρίου 2009, σελ. 12.