Iωσήφ Στάλιν, Νικίτα Χρουστσόφ, Μπόρις Γιέλτσιν. Οι τρεις ηγετικές προσωπικότητες της Σοβιετικής Ένωσης καλύπτουν με τις συνεντεύξεις τους μια περίοδο τεσσάρων δεκαετιών – από την έναρξη έως το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Αναδημοσιευμένες από ξένες εφημερίδες ή αποκλειστικές, οι συνεντεύξεις καλύπτουν ευρύ φάσμα θεμάτων.
Δύο χρόνια μετά τη Διάσκεψη της Γιάλτας (1945), ο Στάλιν συνομιλεί με τον Αμερικανό δημοσιογράφο Έλιοτ Ρούσβελτ για τις σχέσεις της χώρας του με τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, για την ατομική βόμβα και το ενδεχόμενο ενός νέου παγκοσμίου πολέμου, αλλά και για τις εξελίξεις στη Γερμανία.
Εννέα χρόνια αργότερα, ο Χρουστσόφ παραχωρεί συνέντευξη στον Γκράχαμ Στάνφορντ. Είχαν μεσολαβήσει πέντε μόλις μήνες από την πρώτη μεταπολεμική σύνοδο κορυφής μεταξύ ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Βρετανίας και Γαλλίας στη Γενεύη (1955), και επίκειτο το ταξίδι του στο Λονδίνο. Στη συνέντευξη κυριαρχούν τα θέματα που χαρακτήριζαν την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και η χρήση πυρηνικών όπλων.
Λίγες ημέρες μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου (Νοέμβριος 1989), ο Γιέλτσιν –μετέπειτα πρόεδρος της Ρωσίας και της Ρωσικής Ομοσπονδίας μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ– μεταφέρει στον ανταποκριτή της «Κ» στη Μόσχα την άποψή του για την πορεία της περεστρόικα και την τακτική του Γκορμπατσόφ.
«Ο κίνδυνος νέου πολέμου δεν είναι πραγματικός»
Το Ρώϋτερ μεταδίδει σήμερον το ληφθέν εκ Μόσχας πλήρες κείμενον της συνεντεύξεως την οποίαν έλαβεν ο κ. Έλιοτ Ρούσβελτ με τον αρχιστράτηγον Στάλιν κατά την πρόσφατον παραμονήν του πρώτου εν Μόσχα.
ΕΡΩΤ.: Πιστεύετε ότι είναι δυνατόν εις μίαν Δημοκρατίαν ως η των Ηνωμ. Πολιτειών να ζήση παρά το πλευρόν κομμουνιστικής μορφής Κυβερνήσεως ως είναι η της Σοβ. Ενώσεως και με καμμίαν προσπάθειαν εκατέρωθεν επεμβάσεως εις τας εσωτερικάς πολιτικάς υποθέσεις της άλλης;
ΣΤΑΛΙΝ: Αυτό δεν είναι μόνον δυνατόν αλλά και συνετόν και ευρίσκεται τελείως εντός των ορίων της πραγματικότητος. Κατά τας μάλλον τεταμένας στιγμάς του πολέμου αι διαφοραί Κυβερνήσεως δεν ημπόδισαν τα δύο μας κράτη να ενωθούν ομού και να νικήσουν τους εχθρούς μας. Είναι περισσότερον δυνατόν να εξακολουθήσουν αι σχέσεις αύται εν καιρώ ειρήνης.
ΕΡΩΤ.: Πιστεύετε ότι η επιτυχία των Ηνωμένων Εθνών εξαρτάται από την συμφωνίαν επί της θεμελιώδους πολιτικής και των σκοπών μεταξύ της Σοβ. Ενώσεως, της Μεγ. Βρεταννίας και των Ηνωμ. Πολιτειών;
ΣΤΑΛΙΝ: Ναι, πιστεύω τούτο. Από πολλών απόψεων η τύχη των Ηνωμ. Εθνών, ως Οργανώσεως, εξαρτάται από την αρμονίαν εις την οποίαν θα έφθανον αι τρεις αυταί Δυνάμεις.
ΕΡΩΤ.: Πιστεύετε ότι σημαντικόν βήμα προς την παγκόσμιαν ειρήνην θα ήτο η επίτευξις οικονομικής συμφωνίας ευρυτέρας μορφής διά την ανταλλαγήν εμπορευμάτων και πρώτων υλών μεταξύ των δύο Χωρών μας;
ΣΤΑΛΙΝ: Ναι, πιστεύω ότι τούτο θα ήτο εν σημαντικόν βήμα διά την αποκατάστασιν της παγκοσμίου ειρήνης. Βεβαίως πιστεύω τούτο. Επέκτασις του παγκοσμίου εμπορίου θα συνετέλει από πολλών απόψεων εις την ανάπτυξιν των καλών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών μας.
ΕΡΩΤ.: Η Σοβ. Ένωσις διάκειται ευμενώς υπέρ αμέσου ιδρύσεως από το Συμβούλιον Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών μιας διεθνούς αστυνομικής δυνάμεως, αποτελουμένης από όλα τα Ηνωμένα Έθνη, η οποία θα επενέβαινεν αμέσως οπουδήποτε ένοπλος ρήξις θα ηπείλει την ειρήνην;
ΣΤΑΛΙΝ: Βεβαίως.
ΕΡΩΤ.: Φρονείτε ότι θα ήτο εξυπηρετικόν να συνέλθη μία άλλη διάσκεψις των Τριών Μεγάλων προς συζήτησιν όλων των διεθνών προβλημάτων, τα οποία την στιγμήν αυτήν απειλούν την ειρήνην του κόσμου;
ΣΤΑΛΙΝ: Νομίζω ότι πρέπει να γίνουν όχι μία διάσκεψις αλλά πολλαί. Αν γίνουν αρκεταί, θα εξυπηρετήσουν πολύ χρησίμους σκοπούς. […]
ΕΡΩΤ.: Γνωρίζω ότι είσθε μελετητής πολλών άλλων πολιτικών και κοινωνικών προβλημάτων υφισταμένων εις άλλας χώρας και θα ήθελα να σας ερωτήσω αν νομίζετε ότι αι εκλογαί εν ταις Ηνωμ. Πολιτείας του παρελθόντος Νοεμβρίου δεικνύουν απομάκρυνσιν του λαού από τας πεποιθήσεις του εις την πολιτικήν του Ρούσβελτ και τάσιν προς την απομονωτικήν των πολιτικών του αντιπάλων;
ΣΤΑΛΙΝ: Δεν γνωρίζω πολύ καλώς την εσωτερικήν ζωήν του λαού των Ηνωμ. Πολιτειών αλλά νομίζω ότι αι εκλογαί κατέδειξαν ότι η σημερινή Κυβέρνησις εσπατάλησε το ηθικόν και πολιτικόν κεφάλαιον, το δημιουργηθέν από τον αείμνηστον Πρόεδρον, και ούτω διηυκόλυνε την νίκην των Ρεπουμπλικάνων.
Εις το σημείον αυτό ο κ. Ρούσβελτ παρατηρεί ότι ο αρχιστράτηγος Στάλιν προσέλαβεν εντονώτερον ύφος, απαντήσας εις το αμέσως κατόπιν ερώτημα.
ΕΡΩΤ.: Εις τι αποδίδετε την χαλάρωσιν των φιλικών σχέσεων και της κατανοήσεως μεταξύ των δύο χωρών μας από του θανάτου του Φραγκλίνου Ρούσβελτ;
ΣΤΑΛΙΝ: Νομίζω ότι, αν το ερώτημα αυτό αναφέρεται εις τας σχέσεις και την κατανόησιν μεταξύ του αμερικανικού και του ρωσσικού λαού, ουδεμία χειροτέρευσις εγένετο, αλλά τουναντίον αι σχέσεις εβελτιώθησαν. Όσον αφορά τας σχέσεις μεταξύ των δύο Κυβερνήσεων υπήρξαν παρανοήσεις. Χειροτέρευσις τις εσημειώθη και έπειτα εγένετο μέγας θόρυβος ότι αι σχέσεις των δύο Κυβερνήσεων θα εχειροτέρευον έτι περαιτέρω. Αλλά ουδέν το προκαλούν φόβον βλέπω επί τούτου υπό την έννοιαν παραβιάσεως της ειρήνης ή στρατιωτικής συρράξεως. Ουδεμία μόνη Μεγάλη Δύναμις, έστω και αν η Κυβέρνησίς της ήθελε να πράξη τούτο, θα ηδύνατο την στιγμήν αυτήν να στρατολογήση μέγαν στρατόν διά να πολεμήση άλλην σύμμαχον Δύναμιν, άλλην μεγάλην Δύναμιν, διότι την στιγμήν αυτήν ουδείς δύναται να πολεμήση άνευ του λαού του, και οι λαοί δεν θέλουν να πολεμήσουν. Έχουν κουρασθή από τον πόλεμον. Εξ άλλου δεν υπάρχουν εννοητοί σκοποί δικαιολογούντες νέον πόλεμον. Δεν θα γνωρίζη τις διατί να πολεμήση και επομένως ουδέν το φοβερόν βλέπω εις το ότι τινές αντιπρόσωποι της Κυβερνήσεως των Ηνωμένων Πολιτειών ομιλούν περί χειροτερεύσεως των μεταξύ μας σχέσεων. Συνεπεία όλων αυτών των λόγων νομίζω ότι ο κίνδυνος περί νέου πολέμου δεν είναι πραγματικός.
ΕΡΩΤ.: Πρέπει αι Ηνωμέναι Πολιτείαι και η Σοβιετική Ένωσις να καθορίσουν μίαν κοινήν μακράς διαρκείας πολιτικήν βοηθείας των λαών της Άπω Ανατολής;
ΣΤΑΛΙΝ: Νομίζω ότι μία τοιαύτη πολιτική θα ήτο χρήσιμος, αν είναι δυνατή. Οπωσδήποτε η Κυβέρνησίς μας είναι ετοίμη να ακολουθήση κοινήν πολιτικήν εις τα ζητήματα της Άπω Ανατολής.
ΕΡΩΤ.: Αν πιστεύετε ότι η βόμβα ατόμου πρέπει να ευρίσκεται υπό τον έλεγχον των Ηνωμένων Εθνών, δεν θα πρέπη τα Ηνωμένη Έθνη να θέσουν υπό έλεγχον δι’ εποπτείας όλας τας ερεύνας και την παρασκευήν της ατομικής ενεργείας;
Ο Στάλιν ηρώτησεν εις το σημείον αυτό: «Γενικώς;». Και ο Ρούσβετλ απήντησε: «Ναι, αλλ’ ιδία όσον αφορά συμφωνίαν κατ’ αρχήν από μέρους της Ρωσσίας επί τοιούτου σχεδίου».
ΣΤΑΛΙΝ: Βεβαίως, επί της αρχής της ισότητος δεν πρέπει να υπάρξη εξαίρεσις διά την Ρωσσίαν. Η Ρωσσία πρέπει να υποβάλλεται εις τους ιδίους κανόνας επιθεωρήσεως και ελέγχου, όπως οιονδήποτε άλλο κράτος.
Ο κ. Ρούσβελτ λέγει ότι ουδείς δισταγμός παρετηρήθη εις την απάντησιν του Στάλιν και ουδέν ζήτημα επιφυλάξεως του δικαιώματος του «βέτο» ανεφέρθη.
Η Ρωσσία πρέπει να υποβάλλεται εις τους ιδίους κανόνας επιθεωρήσεως και ελέγχου, όπως οιονδήποτε άλλο κράτος.
ΕΡΩΤ.: Αν σύστημα δανείων ή πιστώσεων καθωρίζετο μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ενώσεως, θα είχον αι τοιούτου είδους συμφωνίαι διαρκή ευεργετήματα διά την οικονομίαν των Ηνωμένων Πολιτειών;
ΣΤΑΛΙΝ: Το σύστημα τοιούτων πιστώσεων είναι βεβαίως επωφελές αμοιβαίως τόσον διά τας Ηνωμ. Πολιτείας όσον και διά την Σοβ. Ένωσιν.
ΕΡΩΤ.: Η αποτυχία εις τας εν Γερμανία ζώνας κατοχής, αμερικανικήν και αγγλικήν, του να εφαρμοσθή ο εκναζισμός, παρέχει σοβαρούς λόγους ανησυχίας εις την σοβιετικήν Κυβέρνησιν;
ΣΤΑΛΙΝ: Όχι. Τούτο δεν υπήρξεν αφορμή σοβαρών ανησυχιών. Είναι όμως δυσάρεστον εις την Σοβ. Ένωσιν ότι δεν ετέθη εις εφαρμογήν μέρος του κοινού μας προγράμματος.
[Η ως άνω συνέντευξις διεβιβάσθη υπό του ραδιοφωνικού σταθμού της Μόσχας ως πρώτον θέμα του Δελτίου Ειδήσεων.]
Η Καθημερινή, 24 Ιανουαρίου 1947
«Επιθυμούμεν την φιλίαν όλων των χωρών του κόσμου, αλλά θα χαρώμεν με τον θρίαμβον του κομμουνισμού»
Εις το φύλλον της Κυριακής της εβδομαδιαίας εφημερίδος «Παγκόσμια Νέα» δημοσιεύεται μακρά συνέντευξις του Γενικού Γραμματέως του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος προς τον συνεργάτην αυτής κ. Γκράχαμ Στάνφορδ. […]
ΕΡΩΤΗΣΙΣ: Ευρίσκομαι εις την Σοβιετικήν Ένωσιν από ενός μηνός. Εις τον βαθμόν όπου μου το επέτρεψεν ο χρόνος, προσεπάθησα να περιγράψω εις την εφημερίδα μου την ζωήν του λαού σας, τας ελπίδας, τας επιδιώξεις και τους φόβους του. Τώρα θα μου ήρεσε να φαντασθώ ότι ευρίσκεσθε ήδη εις την Μεγάλην Βρεταννίαν. Ειπήτε μου τι θα ηθέλατε να δηλώσετε εις τον λαόν μας. Φαντασθήτε λ.χ. ότι εκφωνήτε τον πρώτον σας λόγον εκεί.
ΑΠΑΝΤΗΣΙΣ: Εθέσατε εις τον εαυτόν σας μίαν καλήν επιδίωξιν, και σας συγχαίρω δι’ αυτό. Δεν εδιάβασα τα άρθρα σας, αλλά μου είπαν ότι αυτά εκθέτουν πιστώς και αντικειμενικώς καθ’ όλην την γραμμήν τα όσα βλέπετε. Ημείς πιστεύομεν ότι το σπουδαιότερον των πραγμάτων είναι να επιδιώξωμεν την αποκατάστασιν καλών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Δεν υπάρχει εις την πραγματικότητα τίποτε που να ημπορή να μας παρασύρη εις προστριβάς. Υπάρχει βέβαια μία διαφορά μεταξύ ημών και της βρεταννικής Κυβερνήσεως εις τον τρόπον αντιμετωπίσεως ωρισμένων γενικών ζητημάτων. Αλλά παρ’ όλον τούτο, πιστεύομεν ότι δυνάμεθα να εύρωμεν κοινόν έδαφος.
Τα ζητήματα επί των οποίων θα ηδυνάμεθα να εύρωμεν έδαφος συνεννοήσεως είναι πολυάριθμα και πιστεύω ότι επιβάλλεται να προχωρήσωμεν εις αποφάσεις, αι οποίαι να είναι αμοιβαίως ευεργετικαί. Δεν γνωρίζω πώς βλέπετε εσείς τα πράγματα, αλλ’ ημείς φρονούμεν ότι όσον αφορά ένα αριθμόν σημείων, η βρεταννική Κυβέρνησις χαρακτηρίζεται από έλλειψιν σταθερότητος και επιμονής.
Τούτο ισχύει δι’ ένα αριθμόν ζητημάτων θιγέντων υπό του κ. Ήντεν εν Γενεύη, τα οποία συνεζητήθησαν εκεί κεκλεισμένων των θυρών. Η εντύπωσις την οποίαν εσχηματίσαμεν τότε ο κ. Μπουλγκάνιν και εγώ, ήτο ότι αι εκτεθείσαι αντιλήψεις έπρεπε να τροποποιηθούν κατά τρόπον ώστε να ημπορούν να γίνουν αμοιβαίως αποδεκταί. Αλλά δυστυχώς τούτο δεν επετεύχθη.
Ελπίζω ότι τα λόγια μου δεν θα παρερμηνευθούν. Δεν έχω καμμίαν επιθυμίαν να στρέψω την Μεγ. Βρεταννίαν εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών ή τας Ηνωμένας Πολιτείας εναντίον της Μεγάλης Βρεταννίας. Τούτο θα ήτο μωρόν και δεν θα έκαμνε καλόν εις την ανθρωπότητα. Είναι όμως γεγονός ότι ωρισμέναι απόψεις διατυπωθείσαι προκαταβολικώς δεν υπεστηρίχθησαν εν συνεχεία, λόγω του γεγονότος ότι η Αμερική υιοθέτησε διαφορετικήν στάσιν.
Τούτο ήτο πάρα πολύ κακόν. Αλλά δεν χάνομεν τας ελπίδας μας ούτε θα παραιτηθώμεν των προσπαθειών μας, και πιστεύομεν ότι εν καιρώ θα καταστή δυνατόν να διευθετήσωμεν τα ζητήματα αυτά κατά τρόπον που να αποδειχθή ευεργετικός εις τους ειρηνόφιλους λαούς του κόσμου.
Δεν δύναται να υπάρξη ευρωπαϊκή ασφάλεια δίχως ασφάλειαν δι’ ολόκληρον τον κόσμον, και διά τον λόγον τούτον μία Μεγάλη Δύναμις, ως αι Ηνωμέναι Πολιτείαι, θα πρέπει να λάβουν μέρος εις την σχετικήν προσπάθειαν. Εάν τακτοποιηθή το ζήτημα τούτο, τότε θα είμεθα εις θέσιν να εξασφαλίσωμεν μίαν ειρηνικήν ζωήν εις όλους τους λαούς του κόσμου.
ΕΡ: Νομίζω ότι δύναμαι να είπω ότι η πλειοψηφία μεταξύ του βρεταννικού λαού δεν πιστεύει ότι η Σοβιετική Ένωσις προτίθεται να εξαπολύση ένα επιθετικόν πόλεμον εις το εγγύς μέλλον. Αλλά πολλοί διερωτώνται περί του τι θα συμβή μετά 25 ή 50 έτη. Φοβούνται, δικαίως ή αδίκως, ότι τελικώς τα Σοβιέτ θα επιδιώξουν να καθυποτάξουν ολόκληρον τον κόσμον διά διαφόρων μεθόδων διεισδύσεως. Πιστεύομεν και ημείς εις το σύστημά μας τόσον ισχυρώς όσον εσείς εις το ιδικόν σας, και είμεθα αποφασισμένοι να το προασπίσωμεν μέχρι τελευταίας ρανίδος του αίματός μας. Ποία είναι η ειλικρινής σας γνώμη εν προκειμένω;
ΑΠ: Δύναμαι να είπω διά λογαριασμόν μου και διά λογαριασμόν όλων των ηγετών της Σοβιετικής Ενώσεως –των φίλων και συναδέλφων μου– ότι δεν έχομεν καμμίαν απολύτως τοιαύτην πρόθεσιν. Και τούτο εξηγείται όχι λόγω ωρισμένων προσωρινών συνθηκών ή υπολογισμών σκοπιμότητος, αλλά από το ότι δεν έχομεν καμμίαν απολύτως πρόθεσιν να αναμιχθώμεν εις τας εσωτερικάς υποθέσεις άλλων χωρών. Ταυτοχρόνως είμεθα αποφασισμένοι να αντιστώμεν με όλας μας τας δυνάμεις εις πάσαν απόπειραν από μέρους άλλων χωρών όπως εισδύσουν εις την Σοβιετικήν Ένωσιν. Διατηρούμεν αυστηρώς και απαρεγκλίτως την αρχήν της μη επεμβάσεως εις τας υποθέσεις των άλλων χωρών. Τα πρόσωπα ημπορεί να αλλάξουν, αλλά η αρχή αύτη της μη επεμβάσεως απορρέει από την γενικήν θεωρίαν του κομμουνισμού ως διετυπώθη υπό του Λένιν. Δεν θεωρούμεν την αντίληψίν του αυτήν ως Αγίαν Γραφήν, αλλά πιστεύομεν ότι αι αντιλήψεις του Λένιν είχαν ισχυράς επιστημονικάς βάσεις και έχουν αποδειχθή ορθαί εις την πράξιν.
Τώρα θα ήθελα να είπω μερικάς λέξεις περί εκείνου, το οποίον χαρακτηρίζετε ως διείσδυσιν. Πιθανόν να υφίσταται διαφορά μεταξύ των ιδικών μας αντιλήψεων και των αντιλήψεων άλλων χωρών επί του ζητήματος τούτου. Ο βρεταννικός και ιδίως ο αμερικανικός Τύπος θεωρούν οιανδήποτε ενέργειαν των κατά τόπους Κομμουνιστικών Κομμάτων ως διείσδυσιν της Σοβιετικής Ενώσεως. Δεν δυνάμεθα να συμφωνήσωμεν εις τούτο, διότι εις την περίπτωσιν αυτήν θα υπήρχε πάντοτε ένα πρόσχημα διά να μας προσαφθή ότι παραβαίνομεν τας διακηρύξεις μας επεμβαίνοντες εις τας εσωτερικάς υποθέσεις των άλλων χωρών.
Θα ηθέλαμεν από τους ηγέτας της Μεγ. Βρεταννίας να αντιληφθούν ότι δεν δυνάμεθα να επωμισθώμεν καμμίαν ευθύνην διά την δράσιν οιουδήποτε Κομμουνιστικού Κόμματος εις οιανδήποτε ξένην χώραν. Τούτο είναι εσωτερικόν ζήτημα της χώρας αυτής. Η δράσις οιουδήποτε Κόμματος –είτε κομμουνιστικού είτε σοβιετικού είτε οιουδήποτε άλλου– αποτελεί εσωτερικήν υπόθεσιν της ενδιαφερομένης χώρας. Και διά τον λόγον τούτο τονίζω ότι δεν πρέπει κατ’ ουδένα να θεωρήται ως διείσδυσις από μέρους μας. Φυσικά, ημείς συμπαθούμεν ωρισμένα κόμματα εις το εξωτερικόν και τους ηγέτας των. Αλλά τούτο δεν σημαίνει ότι έχομεν οιανδήποτε πρόθεσιν να αναμιχθώμεν εις τας εσωτερικάς υποθέσεις των χωρών αυτών. Επιθυμώ να επαναλάβω κατά τον πλέον κατηγορηματικόν τρόπον ότι θα διατηρήσωμεν αυστηρώς την αρχήν της μη επεμβάσεως.
Με ερωτήσατε διά το τι θα γίνη μετά 25 ή 50 έτη από σήμερον. Είναι αυτονόητον ότι συμμεριζόμεθα τας ιδέας του Κόμματός μας, άλλως δεν θα είμεθα κομμουνισταί. Πιστεύομεν ότι αι κομμουνιστικαί ιδέαι ανταποκρίνονται καλύτερον από οιασδήποτε άλλας ιδέας εις τα συμφέροντα των λαών του κόσμου. Διά τούτο θεωρούμεν την διάδοσιν των κομμουνιστικών ιδεών ως κάτι το πολύ καλόν διά τον κόσμον.
Πιστεύομεν ότι αι κομμουνιστικαί ιδέαι ανταποκρίνονται καλύτερον από οιασδήποτε άλλας ιδέας εις τα συμφέροντα των λαών του κόσμου.
Οι ηγέται των άλλων πολιτικών κομμάτων, εμφορούμενοι από διαφορετικήν αντίληψιν, θεωρούν τούτο ως δυσάρεστον φαινόμενον. Αλλά τούτο είναι ζήτημα προσωπικόν. Εάν εντός 50 ετών η επιρροή του κομμουνισμού αναπτυχθή μέχρι τοιούτου σημείου ώστε ο βρεταννικός λαός να εκλέξη κατά πλειοψηφίαν κομμουνιστάς εις το Κοινοβούλιον, θα χαρώμεν πάρα πολύ. Αλλά τούτο είναι ζήτημα αφορών αυτόν τούτον τον βρεταννικόν λαόν.
Η ιδική μας χαρά δεν στρέφεται εναντίον του βρεταννικού λαού διότι πιστεύομεν ότι η εξέλιξις αύτη θα είναι προς το καλόν του. Επί του παρόντος, οι Βρεταννοί ψηφίζουν είτε υπέρ του Εργατικού Κόμματος είτε υπέρ των Συντηρητικών, αλλά ωστόσον ημείς επιθυμούμεν να έχωμεν καλάς σχέσεις και με τα δύο αυτά κόμματα, υπό την προϋπόθεσιν βέβαια της από μέρους των τηρήσεως λογικής στάσεως έναντι της Σοβιετικής Ενώσεως.
Ελάβαμεν την πρόσκλησιν να επισκεφτώμεν την Μεγάλην Βρεταννίαν από μέρους του Συντηρητικού πρωθυπουργού σας κ. Ήντεν. Ίσως μερικοί να σκεφθούν ότι δεν έπρεπε να αποδεχθώμεν την πρόσκλησιν αυτήν, διότι ημείς έχομεν διαφορετικάς αντιλήψεις επί σειράς προβλημάτων. Αλλά πιστεύομεν ότι αι προσωπικαί επαφαί ημπορούν να συμβάλουν εις την βελτίωσιν των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, και αυτό είναι το σπουδαιότερον. Κατά την παραμονήν μας εις την Μεγάλην Βρεταννίαν, θα επιδιώξωμεν να διαλύσωμεν πάσαν παρανόησιν, η οποία θα ημπορούσε να προκύψη αναφορικώς προς την Σοβιετικήν Ένωσιν. Θα επιδιώξωμεν την αποκατάστασιν αρμονικωτάτων και αμοιβαίως ευεργετικών σχέσεων μεταξύ της Σοβιετικής Ενώσεως και της Μεγ. Βρεταννίας, καθώς και μεταξύ όλων των λαών του κόσμου.
ΕΡ: Καθ’ όσον γνωρίζω, η σοβιετική άποψις είναι ότι αποτελεί σφάλμα να υποθέσωμεν ότι η κατοχή της βόμβας υδρογόνου υπ’ αμφοτέρων των παρατάξεων, αποκλείει κατ’ ανάγκην τον πόλεμον. Ας υποθέσωμεν ότι επιβάλλεται η άποψίς σας. Ποίον θα ήτο το σχέδιόν σας διά να διασφαλίσετε τον κόσμον ότι ουδέποτε θα έλθη η ημέρα όπου θα ριφθή η βόμβα υδρογόνου;
ΑΠ.: Το ευρίσκω δύσκολον ν’ απαντήσω εις το ερώτημα τούτο, όχι διότι στερούμεθα συγκεκριμένων σχεδίων, αλλά διότι τον παρελθόντα Μάιον, εις τας προτάσεις μας ενώπιον των Ηνωμένων Εθνών κατεστήσαμεν σαφή την θέσιν μας επί του θέματος του αφοπλισμού, όπως την κατεστήσαμεν σαφή και κατά την Διάσκεψιν των τεσσάρων μεγάλων, τον παρελθόντα Ιούλιον, εν Γενεύη.
Πιστεύομεν όμως ότι προ παντός άλλου επιβάλλεται η απαγόρευσις της παραγωγής και της χρήσεως των ατομικών όπλων και των βομβών υδρογόνου. Λέγομεν τούτο από μακρού χρόνου δίχως να τύχωμεν κατανοήσεως και συμπαραστάσεως από μέρους των δυτικών δυνάμεων. Εάν αύται επιθυμούν να συνεχίσουν την παραγωγήν των όπλων τούτων, επί του παρόντος, τότε ας δεχθούν ν’ απαγορευθή η χρήσις των.
Διά τον λόγον τούτον επροτείναμεν όπως τα ενδιαφερόμενα κράτη δώσουν την επίσημον διαβεβαίωσιν ότι δεν θα είναι αυτά τα πρώτα κράτη που θα χρησιμοποιήσουν τα όπλα ταύτα. Φυσικά, η πρότασις αύτη δεν είναι τόσον λυσιτελής, ωστόσον είναι μία πρότασις, η οποία θα ημπορούσε να υιοθετηθή εις την πρώτην φάσιν.
Μία τοιαύτη επίσημος διαβεβαίωσις θα είχε μεγάλην σπουδαιότητα και θα εύρισκεν απήχησιν καθ’ όλον τον κόσμον.
Διατί υιοθετήσαμεν την στάσιν ταύτην; Διότι πιστεύομεν ότι είναι επικίνδυνον να εξακολουθήσωμεν τον παρόντα ανταγωνισμόν εις την παραγωγήν ακόμη ισχυροτέρων βομβών υδρογόνου εις ολονέν μεγαλυτέρους αριθμούς.
Ιδίως εις τας Ηνωμένας Πολιτείας και εις μικρότερον βαθμόν εις την Μεγ. Βρεταννίαν, ακούεται ότι αι Ηνωμέναι Πολιτείαι διαθέτουν μέγα απόθεμα βομβών, σημαντικώς μεγαλύτερον εκείνου, το οποίον είναι δυνατόν να διαθέτη η Σοβιετική Ένωσις. Φυσικά αι τοιαύται διαδόσεις τείνουν να παρασύρουν το έτερον μέρος εις την παραγωγήν περισσοτέρων όπλων του είδους αυτού και τούτο δύναται να συνεχισθή εις το άπειρον.
Εάν εξακολουθήση τούτο, ημπορεί να έλθη η στιγμή όπου ένας παράφρων –ένας παράφρων του τύπου του Χίτλερ ευκόλως δύναται να εμφανισθή επί σκηνής– θα θελήσει να χρησιμοποιήση τον παράγοντα της εκλείψεως με την ελπίδα της επιτυχίας και ούτω να εξαπολύση επί του κόσμου τρομακτικάς καταστροφάς.
Διά να εξαλείψωμεν πάντα τοιούτον πειρασμόν, προτείνομεν όπως η βόμβα του υδρογόνου απαγορευθή. Τούτο θα ημπορούσεν ίσως ν’ αρχίση με την απαγόρευσιν των δοκιμών της βόμβας υδρογόνου. Εν πάση περιπτώσει υπάρχουν πολλαί δυνατότητες εν προκειμένω.
Ημείς είμεθα υπέρ οιασδήποτε λύσεως, η οποία θα απέκλειε παν ενδεχόμενον πολέμου με βόμβας υδρογόνου ή ατομικάς. Είμεθα γενικώς εναντίον του πολέμου είτε με βόμβας υδρογόνου είτε άνευ αυτών.
Ωρισμένοι μάς καταλογίζουν ότι είμεθα εναντίον της χρήσεως των πυρηνικών βομβών, αλλά υπέρ της διατηρήσεως των συμβατικών όπλων. Τούτο δεν συμπίπτει προς τα γεγονότα. Ημείς πιστεύομεν εις τον γενικόν αφοπλισμόν.
Η Σοβιετική Ένωσις επρότεινεν όπως τα στρατεύματα των τεσσάρων δυνάμεων –Αμερικής, Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας– αποσυρθούν εκ Γερμανίας και όπως το σύνολον των ενόπλων δυνάμεων των χωρών τούτων μειωθή διά του αριθμού των στρατευμάτων αυτών. Προφανώς, τα πράγματα δεν ωρίμασαν ακόμη. Αι δυνάμεις, αι οποίαι ευνοούν τον ψυχρόν πόλεμον, εξακολουθούν να είναι ισχυραί εις τας Ηνωμένας Πολιτείας, ενώ εις την Μεγ. Βρεταννίαν, αι δυνάμεις αι κεκηρυγμέναι υπέρ του τερματισμού του ανταγωνισμού των εξοπλισμών, δεν είναι ακόμη αρκετά ισχυραί. Αλλά θα επιδείξωμεν υπομονήν και θα καταβάλωμεν πάσαν προσπάθειαν διά ν’ αποδείξωμεν ότι ο αφοπλισμός και η απαγόρευσις των πυρηνικών όπλων είναι αναγκαίοι.
Πιστεύομεν ότι καθημερινώς αυξάνει ο αριθμός των ανθρώπων που αρχίζουν να κατανοούν την άποψίν μας.
ΕΡ.: Δύνασθε να μου είπετε κάτι το σχετικόν με την προσεχή επίσκεψίν σας εις την Μεγ. Βρεταννίαν;
ΑΠ.: Επιθυμούμεν να ίδωμεν παν ό,τι η βρεταννική Κυβέρνησις θα ευαρεστηθή να μας επιδείξη.
Μετά το συνέδριον του Κόμματός μας, θα μελετήσωμεν λεπτομερέστερον το πρόγραμμα, το οποίον υπέδειξεν ο σερ Άντονυ Ήντεν, και θα διατυπώσωμεν οιασδήποτε επιθυμίας, τας οποίας ενδέχεται να έχωμεν. Προσωπικώς συμφωνώ εν γενικαίς γραμμαίς με το πρόγραμμα του κ. Ήντεν.
Ο κύριος σκοπός μας είναι να έλθωμεν εις επαφήν και να συνομιλήσωμεν με τους αρχηγούς του βρεταννικού κράτους διά να πείσωμεν και άλλους ηγέτας ότι το ζήτημα του τερματισμού του ψυχρού πολέμου πρέπει να αντιμετωπισθή πολύ εις τα σοβαρά. Διατηρούμεν ομαλάς σχέσεις με την Μεγάλην Βρεταννίαν, αλλά θα ηθέλαμεν όπως αι σχέσεις μας αυταί αναπτυχθούν επί το φιλικώτερον.
Προς επίτευξιν τούτου απαιτούνται περισσότεραι επαφαί και προπαντός απαιτείται να αναπτυχθή το εμπόριον και να αρθούν τα εμπόδια των εμποδίων εις το εμπόριον, τα οποία έχουν δημιουργηθή υπό των Ηνωμένων Πολιτειών. Τα εμπόδια και οι φραγμοί αυτοί είναι επιζήμια. Ο σκοπός των είναι να μας δημιουργήσουν δυσχέρειες, αλλά εις την πραγματικότητα τα μέτρα αυτά είναι περισσότερον επιζήμια εις άλλας χώρας, παρά εις ημάς.
Το ταξίδι μας εις την Μεγ. Βρεταννίαν θα είναι μία επίσκεψις φιλίας, και πιστεύω ότι η φιλία θα είναι ευεργετική δι’ όλας τας χώρας του κόσμου Αλλά επιθυμώ να καταστήσω σαφές ότι δεν επιθυμούμεν την φιλίαν με την Μεγ. Βρεταννίαν εις βάρος των φιλικών δεσμών οι οποίοι μας συνδέουν με άλλας χώρας.
Αλλά εάν τα Σοβιέτ και η Μεγ. Βρεταννία αποκαταστήσουν μίαν πραγματικήν φιλίαν και συμφωνήσουν επί ζητημάτων αναφερομένων εις την ειρήνην του κόσμου, τότε δεν θα εκραγή πόλεμος, διότι αι δύο αυταί μεγάλαι χώραι αντιπροσωπεύουν μίαν δύναμιν ικανήν να απομακρύνη τα εμπόδια τα οποία ορθώνονται επί του δρόμου προς την σταθεράν ειρήνην. […]
Η Καθημερινή, 1 και 2 Φεβρουαρίου 1956
«Με ημίμετρα προχωράει η περεστρόικα»
O Μπόρις Γιέλτσιν, μέλος του Ανωτάτου Σοβιέτ στην ΕΣΣΔ, μιλά στην «Κ» για την «περεστρόικα», για τους λόγους που εμποδίζουν την προώθηση των αλλαγών, τους κινδύνους που απειλούν την χώρα αλλά και το επικείμενο ταξίδι του στην Ελλάδα, όπου θα έλθει προσκεκλημένος της «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ».
— Κύριε Γιέλτσιν, ποια είναι η άποψή σας για την πορεία της περεστρόικα;
— Για τον κάθε πολίτη της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και των άλλων χωρών, η πορεία της περεστρόικα αποτελεί το πιο οξύ πρόβλημα, αφού η επιτυχής έκβαση της ανασυγκρότησης, ή το αντίθετο, αφορά κατά πρώτο και κύριο λόγο τη χώρα μας, αλλά χωρίς αμφιβολία αφορά και τα άλλα κράτη. Όταν το 1985 παρουσιάσθηκε το φαινόμενο που ονομάσθηκε «περεστρόικα», οι πολίτες την υποστήριξαν με ζήλο, αφού τα προηγούμενα χρόνια είχε γίνει κανόνας η επικράτηση της κοινωνικής αστάθειας και η καταρράκωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Αν θέλετε, κάπου παρατηρήθηκε και μία υπέρμετρη αισιοδοξία. Ταυτόχρονα άρχισαν να τίθενται σε εφαρμογή οι διαδικασίες της γκλάσνοστ επίσης. Και σε κάθε άνθρωπο άρχιζε να αφυπνίζεται μία θετική πίστη, μία ελπίδα ότι η περεστρόικα θα φέρει αποτελέσματα. Θεωρώ ότι αυτό επικράτησε τον πρώτο ενάμιση, μάξιμουμ δύο χρόνια, δηλαδή 1985 και 1986.
Στη συνέχεια όμως παρατηρήθηκε μία αντιστροφή των διαδικασιών, η οικονομική ανασυγκρότηση πνίγεται, τελματώνει, απονεκρώνεται, δεν υπήρξε καμμιά αποτελεσματικότητα, άρχισαν να πέφτουν οι δείκτες εργασίας, παρατηρείται άνοδος του πληθωρισμού, υποτίμηση του ρουβλίου, τα οικονομικά χρέη τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό παρουσιάζουν άνοδο.
Συνολικά η οικονομική θέση της χώρας βρίσκεται σε πολύ άσχημη κατάσταση. Αυτό συνοψίζεται: οικονομική κρίση, κρίση στον πολιτικό τομέα, κρίση στις σχέσεις των εθνοτήτων, κρίση στο βιοτικό επίπεδο, κρίση μέσα στις ίδιες τις γραμμές του κόμματος. Στο τέταρτο έτος της περεστρόικα οι άνθρωποι αρχίζουν και χάνουν την πίστη τους σ’ αυτήν, στην ηγεσία.
Αυτή τη στιγμή αρχίζει η πιο κρίσιμη φάση. Διάφοροι πολιτικοί παράγοντες και οικονομολόγοι διαφωνούν για το πότε θα ξεσπάσει χρονικά η κρίση που σήμερα υποβόσκει. Εγώ πιστεύω σε ένα χρόνο. Μερικοί υποστηρίζουν την άποψη ότι δεν έχω δίκιο και το προσδιορίζουν σε τρεις-τέσσερις μήνες, άλλοι λένε ότι έχω άδικο και πιστεύουν ότι δεν πρόκειται να υπάρξει μία τέτοια μεγάλη γενική κρίση. Ανεξαρτήτως της ποικιλομορφίας των απόψεων, εγώ εξακολουθώ να υποστηρίζω ότι μας απομένει μόνο ένας χρόνος, για να τεθεί σε εφαρμογή η ριζοσπαστική ανασυγκρότηση.
Προς το παρόν υιοθετούνται όχι μέτρα, αλλά ημίμετρα. Ακολουθείται η τακτική των αιωνίων συμβιβασμών. Δυστυχώς, αυτό είναι αρχή του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ. Και δυστυχώς να τα αποτελέσματα. Αυτός τώρα εισάγει στην πολιτική ζωή της χώρας μας ένα νέο όρο. Μιλάει για επιτάχυνση της περεστρόικα. Θα είμαι ευτυχής εάν απαρνηθεί τους αιωνίους συμβιβασμούς του και συμβιβάζεται μόνο σε κάποια πολύ σπάνια ζητήματα. Θα είμαι ευτυχής εάν προχωρήσει από τα ημίμετρα στα μέτρα, στα ριζοσπαστικά μέτρα.
— Ποιες κατά τη γνώμη σας είναι οι προοπτικές;
— Επαναλαμβάνω ακόμη μία φορά ότι εάν δεν πράξουμε τα παραπάνω, τότε μέσα σε ένα χρόνο, μπορεί και σε μικρότερο χρονικό διάστημα, αυτό θα εξαρτηθεί από τον χειμώνα, τις συνθήκες κ.λπ., θα εκδηλωθεί η λαϊκή αγανάκτηση, θα αποκτήσει οργανωμένες μορφές, ή όπως εγώ το ονομάζω, επανάσταση «από τους κάτω». Στη θέση της «από επάνω» επανάστασης, η οποία εξέπνευσε πλέον και εξέπνευσε διότι εξαντλήθηκε η πνευματική τροφή της περεστρόικα, διότι δεν υπάρχουν πλέον
ιδέες, ή σχεδόν δεν υπάρχουν.
Οι άνθρωποι αρχίζουν να ανησυχούν, όταν δεν βλέπουν τίποτα, δεν παρατηρούνται αλλαγές στα ράφια των καταστημάτων, στο βιοτικό επίπεδο και σε άλλα ζητήματα, και ταυτοχρόνως σημειώνονται περιορισμοί στη διαδικασία του εκδημοκρατισμού. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την γκλάσνοστ. Ιδιαίτερα μετά τη σύσκεψη της 13ης Οκτωβρίου (σ.σ. συνάντηση Μιχαήλ Γκορμπατσώφ με τους εκπροσώπους των σοβιετικών μέσων μαζικής ενημέρωσης) τα όρια της γκλάσνοστ κατά πολύ περιορίζονται. Οι άνθρωποι φοβούνται μήπως αυτή η κατάσταση έχει ως αποτέλεσμα την εφαρμογή μέτρων, που θα αναγκασθεί να λάβει η ηγεσία και τα οποία με μαθηματική ακρίβεια οδηγούν στη δικτατορία, σε βούρκο. […]
[Αποκλειστική συνέντευξη στον ανταποκριτή της «Κ» στη Μόσχα Κώστα Κεχρινιώτη.]
Η Καθημερινή, 19 Νοεμβρίου 1989
