«Ηταν ωραία και στον θάνατο, όσο και όταν έπαιζε την “Τραβιάτα”». Eτσι περιέγραψε τις τελευταίες στιγμές της κορυφαίας υψιφώνου, Μαρίας Κάλλας, ο ιμπρεσάριός της Μισέλ Γκολτζ. Στις 16 Σεπτεμβρίου 1977, στο σπίτι της στο Παρίσι, η μαγευτική φωνή της σίγησε για πάντα.
«Η Ελληνίδα υψίφωνος Μαρία Κάλλας, από τις μεγαλύτερες τραγουδίστριες όλων των εποχών και η μεγαλύτερη του 20ού αιώνα, πέθανε χθες από καρδιακή ανεπάρκεια, στο διαμέρισμά της, στο Παρίσι», έγραφε η «Καθημερινή» στο πρωτοσέλιδο της 17ης Σεπτεμβρίου, δίπλα από μια φωτογραφία της «La Divina», της θεϊκής.
Ο Γκολτζ συνέχιζε: «Πήγαινε στο λουτρό, ύστερα από ανάπαυση στο κρεβάτι της, όταν αισθάνθηκε οξύ πόνο στο στήθος. Επεσε στο δάπεδο καλώντας την καμαριέρα της, που τη βοήθησε να γυρίσει στο κρεβάτι, αλλά ήταν πλέον πολύ αργά. Οταν εναπόθεσε το σώμα της, ήταν νεκρή. Αλλά στο πρόσωπό της δεν διακρινόταν ο παραμικρός συσπασμός».
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της «Κ» τότε, «η κατάσταση της υγείας της μεγάλης καλλιτέχνιδος που επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες συνήρπαζε όπου εμφανιζόταν τους λάτρεις της όπερας, είχε επιδεινωθεί κατά τους τελευταίους μήνες, αν και τίποτα δεν έδειχνε ότι επρόκειτο για κάτι το σοβαρό. Πάντως, πολλοί ειδικοί τη όπερας επεσήμαναν κάποιο κλονισμό στην υγεία της από τότε που άρχισε εξαντλητική δίαιτα. Η διάσημη ντίβα είχε ουσιαστικά αποχωρήσει από τη σκηνή κατά τα μέσα της δεκαετίας του ’60 και ζούσε σχεδόν σε απομόνωση, αποφεύγοντας ακόμη και τους πιο στενούς φίλους της. Λέγεται ότι ο θάνατος του Αριστοτέλη Ωνάση (του μεγάλου της έρωτα, όπως είχε πει κάποτε και η ίδια σ’ ένα δημοσιογράφο) συνετέλεσε πολύ στην πρόσφατη οριστική απομάκρυνσή της από την καλλιτεχνική δραστηριότητα. Τελευταία, πάντως, είχαν ενταθεί οι φήμες ότι επρόκειτο να επανεμφανιστεί από την τηλεόραση».
Η τελευταία δημόσια εμφάνιση της Κάλλας έγινε στις 8 Δεκεμβρίου 1973. Υστερα από απουσία 8 ετών τραγούδησε μαζί με τον Τζουζέπε Ντι Στέφανο άριες στην Οπερα του Παρισιού. Σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής, την ημέρα εκείνη το ενθουσιώδες κοινό την ανακάλεσε στη σκηνή 10 φορές, ενώ κραύγαζε «Βίβα Μαρία!», ρίχνοντας λουλούδια στη σκηνή. Παρ’ όλα αυτά, οι κριτικοί δεν ήταν το ίδιο ενθουσιώδεις. «Η φωνή της εξακολουθεί να έχει το ασύγκριτο τέμπο της. Δεν εκπέμπει όμως την ίδια ακτινοβολία όπως πριν», έγραφε ο Κλοντ Πασκάλ στη Figaro.
Το μοναδικό ταλέντο της Μαρίας Κάλλας, όμως, ήταν αδιαμφισβήτητο. Οπως ανέφερε στη δήλωσή του, μετά την ανακοίνωση του θανάτου της, ο πρόεδρος του ΕΟΤ, Γεώργιος Δασκαλάκης, «η Μαρία Κάλλας ήταν ένα από τα ανεπανάληπτα φαινόμενα στην ιστορία της τέχνης. Συνδύαζε μια υπέροχη, μοναδική, φυσική φωνή, μια βαθιά καλλιέργεια, και μια έμφυτη πειστική ηθοποιία, χαρίσματα που δίκαια την ανέβασαν στη θέση της πρώτης κυρίας της μουσικής στο πιο αναπτυγμένο μουσικό κοινό, στην Ευρώπη και στην Αμερική.
»Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι η συμβολή της Μ. Κάλλας στην τέχνη συνίσταται στο “ξαναζωντάνεμα” του Λυρικού Θεάτρου της εποχής μας και στο θαύμα της ανάστασης της κλασικής όπερας που πολλοί την πίστευαν πεθαμένη. Οποιος είχε την ευτυχία να ακούσει την “άρια” της “κασταντίβα” της Νόρμας στο θέατρο της Επιδαύρου, δεν θα ξεχάσει ποτέ το συναίσθημα του αγίου που μπορεί να νιώσει ακόμη και ο πιο ασήμαντος θεατής.
»Μια προσωπικότητα που κυριαρχούσε η σιδερένια θέληση για δημιουργία, η ακατάβλητη απόφαση για νέες κατακτήσεις δεν θα ’ταν ίσως δυνατόν να βλέπει τον εαυτό της να επιζεί σήμερα του μεγάλου καλλιτεχνικού χθες. Κι η μοίρα που μας τη στέρησε ίσως να άκουσε την κρυφή ανέκφραστη προσευχή της».
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
