Είναι τεράστιες, με ασουλούπωτο και κάπως μακρουλό σχήμα, συνεχείς καμπυλωτές πτυχές, τεράστιο, πλατύ αφαλό και σκουροκόκκινο-μπλαβί χρώμα με μεγάλα πράσινα ή «ξερά» τμήματα. Η εύστοχη ονομασία τους έχει ρίζες αραβικές, σημαίνει «χονδροειδής, άχαρος» και πέρασε στη γλώσσα μας την εποχή της Τουρκοκρατίας. Όνομα και πράμα δηλαδή οι θηριώδεις μπατάλες Βραυρώνας.
Αν και κακομούτσουνες, υπερέχουν σε τρία βασικά σημεία: είναι θηριώδεις, με το βάρος εκάστης να φτάνει ακόμα και το 1 κιλό (!), έπειτα είναι λεπτόφλουδες και τέλος είναι νοστιμότατες, σαρκώδεις, με δυνατή, αψιά ντοματένια μυρωδιά. Αυτά τα χαρακτηριστικά, που τις κάνουν περιζήτητες από όσους καταναλωτές τις γνωρίζουν, οφείλονται στο γεγονός ότι παραμένουν μια παλιά, παραδοσιακή και ανόθευτη υπαίθρια ποικιλία, που μάλιστα συνοδεύεται από ελάχιστα προβλήματα και καλλιεργητικές δυσκολίες. Μόνη εξαίρεση το ότι απαιτεί άφθονο πότισμα, ίσως γιατί προσαρμόστηκε μεν άριστα στο κλίμα της Αττικής, ωστόσο η γη αυτή είναι σχετικά άνυδρη. Όπως μας πληροφόρησαν οι παραγωγοί της, λόγου χάρη ο Θοδωρής Αρβανίτης που τις καλλιεργεί στα Κιούρκα (Αφίδνες), «με σωστό θειάφισμα και θρέψη με κοπριά τα πάνε μια χαρά, είναι σχεδόν βιολογικές».
Οι μπατάλες της αγοράς λοιπόν είναι βιολογικές, είτε ατύπως είτε πιστοποιημένες. Εμφανίζονται από τα μέσα Ιουλίου μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου (αυτές οι όψιμες θεωρούνται και οι νοστιμότερες, όπως όλες οι ντομάτες), αν και φέτος άργησαν να ωριμάσουν λόγω του αλλόκοτου καλοκαιρινού καιρού. Πωλούνται σε υπαίθριους πάγκους των δρόμων της Ανατολικής Αττικής που συνήθως οδηγούν σε θάλασσα – όποιοι θυμούνται τον διάσημο μπαρμπα-Αναστάση, που έστηνε για χρόνια τον πάγκο του στη Βραυρώνα, στη διασταύρωση προς τον Ναό της Αρτέμιδος, αποκτά μια πλήρη εικόνα του πού και πώς μπορεί κάποιος να βρει συνήθως τις μπατάλες. Εκτός από τη Βραυρώνα, καλλιεργούνται στον Μαραθώνα, στα Σπάτα, στη Νέα Μάκρη, στην Αγία Βαρβάρα της Αττικής, στην Αργολίδα, αλλά και σε μεγαλύτερα υψόμετρα, κυρίως στην ορεινή Κορινθία.
Λίγοι πάντως είναι οι παραγωγοί που μπαίνουν στον κόπο να ασχοληθούν με τις μπατάλες, κυρίως γιατί οι περισσότεροι καταναλωτές είτε δεν γνωρίζουν τη θαυμάσια αυτή ποικιλία είτε γιατί τους ξενίζει η ατσουμπαλοσύνη και το μέγεθός τους. Έτσι, οι περισσότεροι αγρότες τις καλλιεργούν συμπληρωματικά προς τις κύριες σοδειές τους και τις πωλούν σε μικρές ποσότητες. Διαπιστώσαμε πάντως με χαρά ότι αρκετοί παραγωγοί διαθέτουν τους σπόρους της Μπατάλας στις ομάδες διατήρησης και διάδοσης παραδοσιακών ελληνικών σπόρων (Πελίτι, Αυλή του Αχιλλέα), αντίστοιχα με τις Χοντροκατσαρές Καλαμάτας, τις Καραμπόλες Μακεδονίας, τις τηνιακές Φαλαδιανές ή τις κρητικές Ψωμοντομάτες, που είναι και αυτές παλιές, παραδοσιακές ποικιλίες.
«Πρόκειται για ντομάτα με θαυμάσια χαρακτηριστικά, και κάνουμε ό,τι μπορούμε για τη διάδοσή της», μας διαβεβαιώνει ο Αχιλλέας Γαργάλης, υπεύθυνος της «Αυλής». Ίσως και για την πιστοποίησή της ως παραδοσιακής ποικιλίας, θα προσθέταμε εμείς.
Όσο για το σερβίρισμά τους, όλοι συμφωνούν πως είναι από τις ντομάτες που αξίζει να τις απολαύσει κανείς ωμές, κυρίως σε σαλάτες, σε ωμές ντοματόσαλτσες για σερβίρισμα του ψητού κρέατος και ψαριού ή για θαυμάσιες οσπριοσαλάτες, αλλά και ως κολατσιό (ή καλύτερα, σπάνιο κέρασμα) με ζυμωτό ψωμί, τυρί φέτα και καλό ελαιόλαδο.
Πού τις βρίσκουμε:
- Σε λαϊκές αγορές και ορισμένα μανάβικα της Ανατολικής Αττικής.
- Σε υπαίθριους πάγκους στους δρόμους προς Μαραθώνα, Νέα Μάκρη, Ραφήνα και προς Βραυρώνα, πέριξ του Ναού Αρτέμιδος.
- Σε επιλεγμένα παντοπωλεία και μανάβικα. Tις μπατάλες της φωτογραφίας τις βρήκαμε στο Δίκταμο.