Επαγγελματίας αγρότης από επιλογή, έχει φέρει ευρωπαϊκό αέρα στην ελληνική βιοκαλλιέργεια, συμμετέχοντας ενεργά στη δημιουργία ενός σπάνιου, για τα ελληνικά δεδομένα, «ολοκληρωμένου» οικολογικού αγροκτήματος.
Φτάσαμε νωρίς; Οι περισσότεροι, το πιθανότερο, δεν έχουν ξυπνήσει ακόμα. Κυριακή πρωί, «λαϊκή αγορά βιολογικών προϊόντων» σε ένα κτήμα στον Μαραθώνα… μήπως τελικά δεν ήταν και τόσο καλή ιδέα; Με αυτές τις σκέψεις έφτασα στο αγρόκτημα «∆ιαμάντι», δίπλα στον Τύμβο του Μαραθώνα, για να ανακαλύψω ότι έπεσα εντελώς έξω στις προβλέψεις μου. ∆εν μπορούσα να βρω θέση να παρκάρω.
Οι επισκέπτες στο «∆ιαμάντι», ήδη αρκετοί στις 11 το πρωί που φτάσαμε, απολάμβαναν καφέ, αφέψημα από μελισσόχορτο και τυρόψωμο, το φίλεμα της οικογένειας του κτήματος, διαλέγοντας παράλληλα τα βιολογικά λαχανικά τους από τους στημένους, εν είδει λαϊκής, πάγκους. Ενα τσούρμο παιδιά έπαιζαν μπάλα με τις γνωστές ιαχές που συνοδεύουν πάντα τα ματς των πιτσιρικάδων, ενώ μια παρέα προετοιμασμένη καταλλήλως άπλωνε τα σύνεργα και τις λιχουδιές για πικνίκ στη σκιά ενός δέντρου. Ενας πιτσιρικάς περίμενε με φανερή αδημονία και χωρίς πολύ τακτ να κατέβει ο προηγούμενος από την αιώρα του κήπου για να ξαπλώσει, ενώ σε μια γωνιά του κτήματος δύο μαύρα κατσικάκια απολάμβαναν τον ήλιο και τα χάδια.
Ανταλλάσσοντας καλημέρες με τον Σπύρο Χρυσούλα, έναν από τους ιδιοκτήτες του κτήματος που με υποδέχτηκε, παραδέχτηκα μεγαλόφωνα ότι δεν μπορούσα να σκεφτώ καλύτερο τρόπο να ξεκινήσω την Κυριακή μου, και ας είχα έρθει στο «∆ιαμάντι» για δουλειά. «Κάθε Σαββατοκύριακο πουλάμε τα προϊόντα μας, κυρίως κηπευτικά και γαλακτοκομικά στο κτήμα. ∆εν είναι δουλειά μας το εμπόριο, αλλά είναι μια ευκαιρία για να γνωρίσουμε τους ανθρώπους και να μας γνωρίσουν, να μας μάθουν και να μας εμπιστευτούν. Σε αυτόν το χώρο έχουμε και λίγα ζώα για να βλέπουν τα παιδιά. Είναι όμως ένα κτήμα με καλλιέργειες, με ξύλα, με δέντρα, πολλά πράγματα μπορούν να γίνουν. Ο συνοδός πρέπει να προσέχει», επισημαίνει με νόημα δείχνοντας έναν μικρό που έχει σκαρφαλώσει στο δεντρόσπιτο χωρίς επίβλεψη.
Από πιτσιρικάς στα κτήματα
Απομακρυνόμαστε από τους υπολοίπους, για να περπατήσουμε τα 14 στρέμματα του κτήματος, και ο Σπύρος αναλαμβάνει την ξενάγηση. «Εδώ έχουμε φυτέψει μαρούλια, εδώ αρωματικά… Πολλά κομμάτια του κτήματος έχουν μείνει αφύτευτα. Εχουν μείνει όλα πίσω. ∆ουλειά που κανονικά έπρεπε να έχει γίνει πριν από 40 μέρες την κάνουμε τώρα. Ο καιρός φέτος δεν βοήθησε, πολλές βροχές και κρύο».
Οι βροχές δεν είναι καλές για τις καλλιέργειες; Τι βοηθάει τελικά στα κτήματα;
«Μακροπρόθεσμα οι βροχές είναι καλές. Αλλά εμείς χρειαζόμαστε όλες τις εποχές κανονικά. Ομως τα τελευταία 20 χρόνια έχει χαθεί η άνοιξη. Είμαι πενήντα χρόνων και από πιτσιρικάς δουλεύω στα κτήματα, βλέπω πόσο έχει επηρεάσει τις συνθήκες η κλιματική αλλαγή». Ο Σπύρος μού εξηγεί ότι οι γονείς του ήταν αγρότες, «ο πατέρας μου είχε το πρώτο επίσημο φυτώριο με αμπέλια στην Ελλάδα». Ο ίδιος παραμένει επαγγελματίας αγρότης επειδή το διάλεξε. Αθλητής από μικρός, εγκατέλειψε τη Γυμναστική Ακαδημία στο Βελιγράδι όπου σπούδαζε και γύρισε για να δουλέψει στα κτήματα με τα ζώα και τα φυτά.
«Ηταν κάτι σαν στοίχημα, ήθελα να αποδείξω ότι ο βοσκός έχει αξία, δεν είναι κάτι υποτιμητικό να δουλεύεις στη γη. Εδώ στην περιοχή, αν θέλουν να πειράξουν κάποιον, λένε, “ήρθε ο τσοπάνος”. Αυτό με ενοχλεί. Εχω ταξιδέψει σε πολλές φάρμες στο εξωτερικό και οι άνθρωποι που ασχολούνται με τη γη αντιμετωπίζονται πολύ διαφορετικά, με σεβασμό».
Ο Σπύρος και η οικογένειά του, αλλά και η οικογένεια της γυναίκας του, είχαν την τύχη να διαθέτουν μερικές δεκάδες στρέμματα στην περιοχή του Μαραθώνα. Ο δρόμος που διαλέγουν, δηλαδή να συνεχίσουν να ασχολούνται με τη γη, για πολλούς ισοδυναμεί με τρέλα. «Θα μπορούσες να πουλήσεις δύο στρέμματα και να κάνεις βόλτες», επαναλαμβάνω αυτό που ο Σπύρος έχει ακούσει άπειρες φορές ως «συμβουλή».
«∆εν είναι θέμα χρημάτων. Ξέρω ότι, αν έκανα κάτι άλλο, θα μπορούσα να βγάλω περισσότερα και πιο εύκολα λεφτά, αλλά εμένα μου αρέσει αυτή η δουλειά. Ομως όλα ξεκινούν από το κτηματολόγιο. Το κτήμα μου είναι χωράφι ή οικόπεδο; Κανένας στην κεντρική διοίκηση δεν ξέρει τι χρήσεις γης υπάρχουν. Αν θέλεις να δεις τι είναι η γη σου, πρέπει να πας στον μηχανικό, στον δασάρχη, στον αρχαιολόγο. Αυτό συμβαίνει γιατί επιτρέπεται η εκτός σχεδίου δόμηση. Παντού υπάρχουν διάσπαρτα σπίτια. Και αυτό προκαλεί πολλά προβλήματα, που κανείς δεν τα υπολογίζει. Εδώ, ας πούμε, ένα απορριμματοφόρο θέλει μέρες για να κάνει τη δουλειά που στη Γερμανία την κάνει σε μία ώρα».
Καταλαβαίνω ότι ο Σπύρος έχει βρεθεί πολλές φορές αντιμέτωπος με τη δήθεν υποστηρικτική προς την πρωτογενή παραγωγή πολιτική. Και όμως, όλοι λένε πόση σημασία έχει ο αγροτικός τομέας, ο οποίος είναι αυτός που μπορεί να μας βγάλει από την κρίση. Γελάει δυνατά.
«Ολοι οι υπουργοί λένε να αναπτύξουμε την πρωτογενή παραγωγή. Ποια πρωτογενή παραγωγή; ∆εν ξέρουν τι εννοούν. Εμείς έχουμε ξηροθερμικό κλίμα και μικρό κλήρο, δεν μπορούμε να έχουμε μεγάλη παραγωγή. Πρέπει να κάνουμε κάτι διαφορετικό».
Γι’ αυτό καλλιεργείτε βιολογικά;
«Κάνουμε βιολογικά πρώτα-πρώτα για την υγεία των παιδιών μας, αλλά και όλων των υπολοίπων. Ομως οι αγρότες πρέπει να καταλάβουν ότι η βιολογική γεωργία δεν είναι δύσκολη και οικονομικά είναι βιώσιμη, γιατί χρειάζεσαι λιγότερες εισροές. Για να κάνεις συμβατική γεωργία, χρειάζονται πολλά στρέμματα και ο Μαραθώνας δεν έχει πολλά στρέμματα. Πρέπει να κάνεις λοιπόν ένα προϊόν για να ξεχωρίσεις, ένα προϊόν που να έχει υπεραξία».
Τα «κενά» της νομοθεσίας
Στο «∆ιαμάντι» τίποτα δεν πάει χαμένο, και για να προστατευτεί το περιβάλλον αλλά και για να μειωθούν τα έξοδα. Τα ζώα «καθαρίζουν» τα χωράφια από τα χόρτα και η κοπριά τους με τη σειρά της τρέφει το έδαφος. Ενα αγρόκτημα-πρότυπο που έχει μεγάλη επισκεψιμότητα, όπως επισημαίνω.
«∆εν έχει ελέφαντες και μπανάνες ούτε τίποτα περίεργο, όπως ίσως περιμένει κανείς. Είναι ένα μεσογειακό αγρόκτημα, με κηπευτικά και φρούτα εποχής, με ζώα, κυρίως αρνιά και κατσίκια που παράγουν γάλα, από το οποίο φτιάχνουμε γιαούρτια, τυριά και κρέμες. Είναι ένα πολυλειτουργικό αγρόκτημα και προσπαθούμε συνέχεια να κάνουμε κάτι καινούργιο», λέει υπερήφανος ο Σπύρος. Μου εξηγεί ότι δεν μπορεί να το πιστοποιήσει όμως ως τέτοιο, γιατί είναι εξαιρετικά περίπλοκη η νομοθεσία που πρέπει να εφαρμοστεί. «Θέλουμε να φτιάξουμε μαγαζί για να πουλάμε το κρέας από τα ζώα, αλλά και πάλι είναι δύσκολο. Σκέψου ότι για το κάθε κομμάτι του κτήματος, επειδή είναι χωρισμένο σε μικρά κομμάτια και εμφανίζεται ως ιδιοκτήτης άλλος άνθρωπος, παρόλο που ανήκουμε στην ίδια επιχείρηση, πρέπει να βγάλουμε και άλλη πιστοποίηση», μου εξηγεί.
«Και καφέ που κερνάμε, μας λένε ότι δεν πρέπει, γιατί είναι αθέμιτος ανταγωνισμός με τα μαγαζιά στην παραλία», προσθέτει μεταξύ σοβαρού και αστείου.
Παρά τις δυσκολίες, δεν θα άλλαζε τίποτα. «Παραδέχομαι ότι αυτό το αγρόκτημα είναι η δουλειά που μου αρέσει. Θέλω να είμαι βοσκός και αγρότης».