Σε μια εποχή που επεκτείνονται και βαθαίνουν τα ρήγματα και οι ρήξεις, αν αναζητούσαμε μια πρωτοβουλία με συμβολισμούς ενότητας και συνεργασίας, ίσως οι «Συγκλίσεις» της Αλεξάνδρας Μητσοτάκη και του Ανδρέα Α. Παπανδρέου να ήταν ανάμεσα στις πιο αξιοπρόσεκτες επιλογές. Δεν είναι μόνο το περιεχόμενο των σημερινών κοινών τους δράσεων, αλλά και η εμβέλεια των επωνύμων τους που σφράγισαν μια ολόκληρη εποχή συγκρούσεων.
Τους συναντάμε ένα μεσημέρι στο «The Hub Events» στο Γκάζι και δεν μπορούμε παρά να αρχίσουμε τη συζήτηση από τις πρώτες εμπειρίες που διαμόρφωσαν τις μνήμες και τον χαρακτήρα τους, στην ιδιαίτερα ταραγμένη δεκαετία του ’60. Η Αλεξάνδρα, το δεύτερο παιδί του Κωνσταντίνου και της Μαρίκας Μητσοτάκη, και ο Ανδρέας, ο βενιαμίν του Ανδρέα και της Μαργαρίτας Παπανδρέου, δεν ασχολήθηκαν ποτέ με την πολιτική.
Η ένταση των πολιτικών συγκρούσεων έκανε τις παιδικές και τις εφηβικές εμπειρίες τους να μοιάζουν σχεδόν με εκείνες που αποκτούν τα παιδιά σε βομβαρδισμένες πόλεις. Αυτός ήταν ένας λόγος που η συμμετοχή στην πολιτική δεν έγινε ποτέ ελκυστική επιλογή – έστω κι αν κάποια από τα αδέλφια τους δεν επεξεργάστηκαν τις κοινές εμπειρίες με τον ίδιο τρόπο. Από την άλλη πλευρά, όμως, συμμετέχουν στον δημόσιο βίο με δράσεις και πρωτοβουλίες για θέματα κοινωνικού ενδιαφέροντος. Και σήμερα ενώνουν τις δυνάμεις τους για να οικοδομήσουν στη χώρα μας το ελληνικό τμήμα μιας γαλλικής πρωτοβουλίας, του Convergences Forum, που συνενώνει 240 οργανισμούς-εταίρους και έχει εμπνεύσει δράσεις σε όλο τον κόσμο. Ο στόχος της πρωτοβουλίας των «Συγκλίσεων» είναι η δημιουργία ενός «καταλύτη συνεργασιών» που θα συμβάλει στην υλοποίηση ιδεών μέσα από το «πάντρεμα» δυνάμεων από τον χώρο της κοινωνίας των πολιτών, του ακαδημαϊκού χώρου, των επιχειρήσεων, της κεντρικής και της τοπικής διοίκησης.
Παιδικός εφιάλτης
Η Αλεξάνδρα Μητσοτάκη, ύστερα από αρκετά χρόνια δράσης στην ActionAid στην Ελλάδα και σε διεθνές επίπεδο, είναι σήμερα επικεφαλής του World Human Forum, που η ίδια ίδρυσε πιστεύοντας ότι ο κόσμος χρειάζεται πλέον ως σημείο αναφοράς όχι ένα οικονομικό φόρουμ, αλλά ένα φόρουμ που βάζει τον άνθρωπο στο επίκεντρο, συνδυάζοντας τις διαστάσεις της οικονομίας με τη δημοκρατία, την παιδεία, την τέχνη και την προσωπική ανάπτυξη του ανθρώπου. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, είναι επικεφαλής του UN Sustainable Network Solutions Greece, που αποτελεί την ελληνική πλευρά του παγκόσμιου δικτύου του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Μέσα από τη δράση στις «Συγκλίσεις» δίνουν ακόμα μεγαλύτερη ώθηση, όχι απλώς στους επιμέρους στόχους τους, αλλά κυρίως στην κυρίαρχη ιδέα ότι τα προβλήματα δεν επιλύονται παρά μόνο μέσα από τη συνένωση δυνάμεων.
«Συγκλίσεις», λοιπόν – και η εναρκτήρια εκδήλωση θα γίνει τη Δευτέρα 1 Απριλίου στο «Ολύμπια Δημοτικό Μουσικό Θέατρο Μαρία Κάλλας». Μεταξύ άλλων θα μιλήσει ο νομπελίστας Ειρήνης και «τραπεζίτης των φτωχών» Μοχάμεντ Γιουνούς, ο οποίος την επομένη θα ανακηρυχθεί επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών, και ένας από τους σημαντικότερους παγκοσμίως ερευνητές για την κλιματική αλλαγή, ο Χανς Γιοακίμ Σελχούμπερ, ιδρυτής και επικεφαλής του Ινστιτούτου Κλιματικών Ερευνών του Πότσνταμ. Στην εκδήλωση συμμετέχουν επίσης η Τζίνα Μπελαφόντε, συνδιευθύντρια της οργάνωσης για την κοινωνική δικαιοσύνη Sankofa, που ίδρυσε ο Χάρι Μπελαφόντε, ο Ιρλανδός συγγραφέας Ντον Μάλαν και ο επικεφαλής της κίνησης πολιτών «Διάζωμα», Σταύρος Μπένος. Την Τρίτη 2 Απριλίου θα πραγματοποιηθούν οι εργασίες του Forum στο «The Hub Events», ενώ την Τετάρτη 3 Απριλίου το Forum συνεργάζεται με το Deree – The American College of Greece στο συμπόσιο «Climate Change Symposium: Threats, Challenges, Solutions for Greece».
Ο Ανδρέας Παπανδρέου και η Αλεξάνδρα Μητσοτάκη δεν ήταν γνωστοί από παλιά. Γνωρίστηκαν πρόσφατα και σκέφτηκαν ότι, καθώς δραστηριοποιούνται σε παρεμφερείς στόχους, θα ήταν καλή ιδέα να «συγκλίνουν» και όχι να ακολουθούν αποκλειστικά και μόνο ατομικές διαδρομές. Για έναν συνομιλητή τους, όμως, έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι πτυχές της ιστορίας. Σε λίγες εβδομάδες κλείνουν 52 χρόνια από την 21η Απριλίου 1967, όταν ως μικρά παιδιά έζησαν το πραξικόπημα με τη νυχτερινή εισβολή στρατιωτών στα σπίτια τους και τη σύλληψη των πατεράδων τους. Η σύλληψη του Ανδρέα Παπανδρέου στο Ψυχικό και του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη στο σπίτι της οδού Αραβαντινού, που έγιναν σχεδόν την ίδια ώρα εκείνη τη νύχτα, έχει χαραχθεί στη μνήμη των παιδιών τους ως κοινός εφιάλτης και βίωμα που δείχνει τους κινδύνους, τη σκληρότητα και την επιθετικότητα της πολιτικής. Οι επόμενες δεκαετίες μόνο ήρεμες δεν ήταν, αφού στην Ελλάδα η κουλτούρα της σύγκρουσης –και μάλιστα με πρωταγωνιστές τους ίδιους δύο πολιτικούς– διαμόρφωσε την πολιτική και κοινωνική εμπειρία για ολόκληρες γενιές Ελλήνων. Τα δύο παιδιά, μεγάλοι πια, έζησαν τις διακυμάνσεις με μια έκπληξη που ακόμα τους συνοδεύει, αλλά και με τη γνώση που απέκτησαν για το πόσο ευαίσθητη είναι η δημοκρατία, αλλά και πόσο ευάλωτη είναι η εξουσία, πόσο εύκολα και πόσο απότομα αντιστρέφονται οι όροι και οι συνθήκες.
Η συμμετοχή του «δήμου»
«Όταν ζεις σε μια πολιτική οικογένεια», λέει η Αλεξάνδρα Μητσοτάκη, «ξέρεις ότι ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων πλησιάζει και απομακρύνεται ανάλογα με το αν η οικογένεια πλησιάζει ή απομακρύνεται από την εξουσία». Ο Ανδρέας Παπανδρέου συμφωνεί και προσθέτει πως, όταν επιδεινωνόταν η υγεία του Ανδρέα Παπανδρέου κατά τους τελευταίους μήνες της ζωής του, στις αρχές του 1996, πολλοί παράγοντες της εξουσίας του ΠΑΣΟΚ εγκατέλειπαν τον κύκλο φίλων της Δήμητρας Παπανδρέου, με τον οποίο είχαν συνδεθεί τα προηγούμενα χρόνια, και έσπευδαν να αποκαταστήσουν τις σχέσεις τους με την οικογένεια Παπανδρέου, γιατί εκτιμούσαν ότι θα αναβαθμιζόταν η επιρροή της στην πολιτική σκηνή. Η Αλεξάνδρα Μητσοτάκη προσθέτει ότι ποτέ δεν είδε περισσότερο προβληματισμένο τον πατέρα της από ό,τι την πρώτη ημέρα που εξελέγη πρωθυπουργός, τον Απρίλιο του 1990. «Σε αντίθεση με ό,τι νομίζει ο κόσμος, η στιγμή που αναλαμβάνεις την εξουσία είναι η πιο δύσκολη ώρα», λέει. Και οι δύο υπογραμμίζουν ότι η πολιτική εξουσία δεν μπορεί από μόνη της να συλλάβει, να σχεδιάσει και να εφαρμόσει όλες τις λύσεις, αν δεν πλαισιώνεται από τη διαρκή συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, δηλαδή του «δήμου», κάτι που άλλωστε βρίσκεται στον πυρήνα της έννοιας της δημοκρατίας. Κατά κάποιον τρόπο, αυτή η λογική έχει προσδιορίσει την επαγγελματική και κοινωνική τους διαδρομή. Όταν η Αλεξάνδρα Μητσοτάκη είπε στον πατέρα της ότι σκοπεύει να ασχοληθεί με την ActionAid, εκείνος σχολίασε ότι «αυτό είναι Πολιτική με κεφαλαίο Π».
Είναι μια φράση που επικροτεί ο Ανδρέας Α. Παπανδρέου, καθώς συμφωνεί ότι εκφράζει τη νέα εποχή, κατά την οποία η πολιτική δεν είναι αντικείμενο μόνο των πολιτικών, αλλά και του συνόλου των πολιτών. Στις «Συγκλίσεις» της 2ας Απριλίου τα θέματα που θα συζητηθούν είναι πολλά. Ανάμεσά τους η λεγόμενη «βιωσιμότητα των κοινοτήτων», πώς δηλαδή οι διαφορετικές δυνάμεις μέσα σε μια κοινότητα μπορούν να ενεργοποιηθούν, προκειμένου να αντιμετωπίζονται καλύτερα ή να αποφεύγονται τραγωδίες όπως αυτή στο Μάτι. Ένα άλλο θέμα είναι το urban farming, η αστική γεωργία και οι προϋποθέσεις για την επέκτασή της στο αστικό περιβάλλον, αλλά και η κοινωνική οικονομία. Οι «Συγκλίσεις» ξεκινούν και η επιτυχία τους τώρα και τα επόμενα χρόνια θα αποτελέσει και το μέτρο για την εμβέλεια, τη βιωσιμότητα και τις δυνατότητες της ελληνικής κοινωνίας των πολιτών να πρωτοστατήσει σε μια «Πολιτική με κεφαλαίο Π». ■