Κρατούμενοι που απολαμβάνουν προγράμματα γιόγκα; Που μπορούν να μαγειρεύουν το φαγητό της αρεσκείας τους; Που έχουν τη δυνατότητα να σπουδάζουν ή ακόμα και να εργάζονται; Στη φυλακή του Κρίστιανσταντ, ένα από τα τέσσερα ειδικά σωφρονιστικά ιδρύματα της Σουηδίας στα οποία κρατούνται κυρίως καταδικασθέντες για σεξουαλικά εγκλήματα, έχει δημιουργηθεί ένας άλλος κόσμος μέσα στην παγκόσμια χάρτα των σωφρονιστικών ιδρυμάτων. Ένας κόσμος που δεν έχει κελιά, αλλά «δωμάτια», που δεν φιλοξενεί κρατουμένους, αλλά «πελάτες», που επιλέγει την επανεκκίνηση από τον τερματισμό.
Ιδρύθηκε το 1944 και αρχικά σχεδιάστηκε για να μπορεί να φιλοξενεί 44 ανθρώπους, αλλά με το πέρασμα των χρόνων οι κτιριακές εγκαταστάσεις αυξήθηκαν και σήμερα φιλοξενεί 91, στην πλειονότητά τους καταδικασθέντες για σεξουαλικά εγκλήματα, αλλά και νέους, 18 έως 21 ετών, που έχουν καταδικαστεί για άλλους τύπους εγκλημάτων. «Όπως όλες οι σουηδικές φυλακές, έτσι κι εμείς έχουμε συγκεκριμένα επίπεδα ασφαλείας. Ανάμεσα στα τρία που υπάρχουν στο εθνικό σωφρονιστικό μας σύστημα, με το ένα να είναι το υψηλότερο και το τρία το χαμηλότερο, εμείς έχουμε πτέρυγες με επίπεδα ασφαλείας δύο και τρία», περιγράφει στο «Κ» ο διευθυντής του σωφρονιστικού ιδρύματος, Στέφαν Κάρστρομ.
Στη φυλακή του Κρίστιανσταντ υπάρχουν δύο εργαστήρια: στο ένα οι πελάτες χρησιμοποιούν χάλυβα και μέταλλο και κατασκευάζουν, για παράδειγμα, οδικές πινακίδες, φράχτες, υποπόδια για αναπηρικές καρέκλες κ.ά., ενώ στο δεύτερο εργαστήριο ασχολούνται με ξυλουργικές εργασίες. Στο κεντρικό κτίριο υπάρχει εστιατόριο, όπου οι πελάτες τρώνε πρωινό, μεσημεριανό και δείπνο, ενώ στον ίδιο χώρο πραγματοποιούνται και οι επισκέψεις της σουηδικής κρατικής Εκκλησίας, του ιμάμη ή των άλλων θρησκευτικών οργανώσεων. Παράλληλα, υπάρχουν και χώροι αναψυχής, γυμναστήριο και γήπεδα, ενώ σε κάθε όροφο υπάρχει ένας χώρος για διάβασμα, παιχνίδια και χαλάρωση.
Η τραπεζαρία όπως και όλοι οι κοινόχρηστοι χώροι δεν θυμίζουν σε τίποτα αυτό που έχουμε στο μυαλό μας όταν σκεφτόμαστε μια φυλακή.
Mια μέρα στο Κρίστιανσταντ
Πώς κυλάει ένα τυπικό 24ωρο μέσα στο σωφρονιστικό ίδρυμα; «Οι πελάτες βρίσκονται υποχρεωτικά στα δωμάτιά τους δώδεκα ώρες την ημέρα», μας λέει ο Στέφαν Κάρστρομ. «Τα δωμάτια ανοίγουν στις επτά και μετά το πρωινό οι πελάτες αρχίζουν να ασχολούνται με το σχεδιάγραμμα των δραστηριοτήτων τους, που μπορεί να περιλαμβάνει διάβασμα, συμμετοχή σε κάποιο workshop, παρακολούθηση ενός προγράμματος απεξάρτησης, κηπουρική κ.ά. Το μεσημεριανό σερβίρεται στις 11.30 (τότε έχουν, μάλιστα, τη δυνατότητα να προαυλιστούν μέχρι και για 60 λεπτά), ενώ μια κανονική “εργάσιμη ημέρα” τελειώνει στις τέσσερις. Έπειτα, έχουν τρεις ώρες για να ασχοληθούν με ό,τι θέλουν, μέχρι τις επτά, που επιστρέφουν οριστικά στα δωμάτιά τους. Μία φορά την εβδομάδα, το σωφρονιστικό ίδρυμα επισκέπτεται η κινητή βιβλιοθήκη της πόλης, με ένα ειδικά σχεδιασμένο λεωφορείο γεμάτο βιβλία, DVD και περιοδικά, ενώ με την ίδια συχνότητα λειτουργεί και ένα παντοπωλείο που πουλάει καραμέλες, γλυκά, αναψυκτικά, εφημερίδες, καπνό κ.ά.».
Φρουροί, επιθεωρητές/ελεγκτές, υπεύθυνοι παραγωγής υλικών, δάσκαλοι, νοσοκόμοι, ψυχολόγοι. Ο κατάλογος των εργαζομένων μέσα στο συγκεκριμένο σωφρονιστικό ίδρυμα είναι μεγάλος. Ανάμεσά τους και ο Έλληνας διοικητικός υπάλληλος Νικόλαος Σαπκάρης: «Αρχικά πρέπει να σημειωθεί ότι το ποσοστό ανδρών και γυναικών υπαλλήλων είναι ίδιο, καθώς η ισότητα των φύλων αποτελεί μία από τις θεμελιώδεις αξίες του σουηδικού κράτους. Στο καθαρά πρακτικό κομμάτι, όλη η ουσία βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι πελάτες από όλους όσοι εργάζονται στον χώρο. Οι φύλακες, για παράδειγμα, δεν κρίνουν τους καταδικασθέντες, αλλά αντιθέτως προσπαθούν να έχουν καθημερινή επικοινωνία μαζί τους. Δείχνουν σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή και αποτελούν παράδειγμα επαγγελματία. Ένας φύλακας μπορεί να είναι ταυτόχρονα και μέντορας συγκεκριμένου αριθμού πελατών και δρα ως πρόσωπο επαφής με αυτούς».
Ο κύκλος του κακού
Ο κ. Σαπκάρης περιγράφει ότι έτσι δημιουργείται ένα κλίμα συνεργασίας. «Ο πελάτης μπορεί να εισακουστεί για οτιδήποτε τον απασχολεί και να λάβει την αντίστοιχη υποστήριξη, εφόσον εγκριθεί από το αρμόδιο συμβούλιο. Στόχος όλων των συναδέλφων μου είναι να μπορέσουμε να σπάσουμε τον “κύκλο του κακού” και να αλλάξουμε τον τρόπο που ζουν αυτοί οι άνθρωποι, ώστε να μην επιθυμήσουν να διαπράξουν νέα εγκλήματα όταν επιστρέψουν στην κοινωνία».
Περιγράφει επίσης πώς το σουηδικό κράτος έχει επενδύσει έναν αρκετά μεγάλο αριθμό χρημάτων για την υλοποίηση προγραμμάτων υποστήριξης, όπως για παράδειγμα το πρόγραμμα ROS (πρόγραμμα σχέσεων-συνύπαρξης-συμβίωσης), στο οποίο οι πελάτες μαθαίνουν να δουλεύουν στο ψυχικό τους υπόβαθρο (σε συνεργασία με τους ψυχολόγους και σε ομαδικές συνεδρίες) με έννοιες όπως η ενσυναίσθηση, ο σεβασμός, η διαχείριση παρορμήσεων και συναισθημάτων.
Η κουβέντα μας πηγαίνει στο πόσο σημαντικό είναι οι πελάτες του σωφρονιστικού ιδρύματος να διαχωρίζονται μεταξύ τους και στο πόσο σημαντικά είναι τα κίνητρα κατά τη διάρκεια της παραμονής τους σε αυτό. «Είναι βασική προϋπόθεση να μην υπάρχει καμία συνάντηση, επαφή και ανάμειξη των πελατών από διαφορετικές πτέρυγες. Είναι αδιαπραγμάτευτο και βασικότατο στοιχείο. Αποφεύγονται, έτσι, οι εντάσεις και η δημιουργία ομάδων παραβατικότητας. Επίσης, προσπαθούμε να δίνουμε κίνητρα στους πελάτες και να επιβραβεύουμε την καλή συμπεριφορά. Αν, για παράδειγμα, οι πελάτες της πτέρυγας με επίπεδο ασφαλείας δύο δείξουν την πρέπουσα συμπεριφορά, μεταφέρονται στην πτέρυγα τρία, στην οποία μπορούν να μαγειρεύουν μόνοι τους στις ειδικές κουζίνες, να εισέρχονται στα δωμάτια ελεύθερα τις ώρες που επιτρέπεται, να κάνουν περίπατο ή να καπνίζουν στους προβλεπόμενους χώρους όποτε το θελήσουν. Γενικά, η πτέρυγα αυτή έχει έναν βαθμό “ελευθερίας” και αυτονομίας, ώστε να λειτουργεί ως κίνητρο εναρμονισμένης συμπεριφοράς, και οι τρόφιμοί της θα έλεγα ότι λειτουργούν περισσότερο σαν οικότροφοι παρά σαν φυλακισμένοι», περιγράφει ο κ. Σαπκάρης.
Αποφυλάκιση με application
Τα στατιστικά του συγκεκριμένου σωφρονιστικού ιδρύματος δείχνουν ότι το 70% όσων ελευθερώνονται δεν διαπράττουν κάποιο έγκλημα μέσα στα τρία πρώτα χρόνια της αποφυλάκισής τους (το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα θεωρείται ιδανική μονάδα μέτρησης). «Το υψηλότερο ποσοστό μη επιστροφής στην εγκληματική δραστηριότητα εντοπίζεται στην κατηγορία των σεξουαλικών θυτών, όπου αγγίζει το 90%. Με λίγα λόγια, εννέα στους δέκα δεν έχουν διαπράξει σεξουαλικό έγκλημα, και γενικά κάποιο έγκλημα, μέσα στα πρώτα τρία χρόνια μετά την αποφυλάκισή τους», τονίζει ο κ. Κάρστρομ.
Παράλληλα αναφέρει ότι το σουηδικό σωφρονιστικό σύστημα έχει αναπτύξει ένα παγκοσμίως καινοτόμο application, σχεδιασμένο για αποφυλακίσεις με περιοριστικούς όρους, το Utsikt. «Περιλαμβάνει προγραμματισμένες συναντήσεις με τον υπεύθυνο, ένα αρχείο για να περιγράφει ο χρήστης τι ακριβώς σκέφτεται, καθώς και ένα εργαλείο για την αντιμετώπιση αρνητικών σκέψεων, συναισθημάτων και προβληματικών καταστάσεων. Περιέχει επίσης προεγκατεστημένους αριθμούς τηλεφώνου από γραμμές πρόληψης για την υγεία και την αποτροπή αυτοκτονίας», εξηγεί ο κ. Κάρστρομ και, καταλήγοντας, λέει: «Σκοπός μας είναι οι παραβάτες να επιστρέφουν στην κοινωνία με διαφορετική αντίληψη και με ικανότητες και χαρακτηριστικά που δεν είχαν όταν μπήκαν στο σωφρονιστικό ίδρυμα. Αυτή είναι και η ουσία του σωφρονισμού». ■